Redelijk uitgebreide samenvatting van 'Handboek Kwalitatieve Onderzoeksmethoden'. Alle hoofdstukken werden samengevat, behalve hoofdstuk 7, 11 en 14. Boek werd geschreven door Dimitri Mortelmans. Hiernaar heb ik vaak verwezen voor de duidelijke voorbeelden in het boek zelf.
Inhoud
1. Wat is kwalitatief onderzoek? ............................................................................................................ 1
1.1 De familiefoto ............................................................................................................................... 1
1.2 Gemeenschappelijke genen in de familie (kenmerken) ............................................................... 1
1.2.1 De vraagstelling ...................................................................................................................... 2
1.2.2 Het onderzoeksdesign............................................................................................................ 2
1.2.3 De dataverzamelingsmethode ............................................................................................... 3
1.2.4 De analyse .............................................................................................................................. 3
1.2.5 De rapportage ........................................................................................................................ 3
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?.............................................................. 4
2. Geschiedenis van het kwalitatief onderzoek ...................................................................................... 5
2.1 Overzicht van de geschiedenis ...................................................................................................... 5
2.2 De klassieke periode (1900-1945)................................................................................................. 6
2.3 De verdrukking & de kiemen van de vernieuwing (jaren '50 tot '70) ........................................... 8
2.3.1 De geboorte van de focusgroep............................................................................................. 8
2.3.2 De "ontdekking" van de Grounded Theory ............................................................................ 9
2.4 De heropstanding (jaren '70 tot '80) ........................................................................................... 10
2.4.1 Cultural Studies .................................................................................................................... 10
2.4.2 Een tijd van nieuwe stromingen & een hernieuwde methode ............................................ 10
2.5 Het postmodernisme & de consolidatie (jaren '90).................................................................... 11
2.5.1 Het postmodernisme in de sociale wetenschappen ............................................................ 11
2.5.2 De consolidatie van het kwalitatief onderzoek.................................................................... 11
2.6 Een 'derde weg' met Mixed Methods onderzoek? ..................................................................... 12
2.7 Op naar een nieuwe paradigma-oorlog? .................................................................................... 13
3. Paradigma's in het kwalitatief onderzoek......................................................................................... 14
3.1 De klassieke tweedeling: positivisme of interpretivisme ........................................................... 14
3.2 Drie paradigma's ......................................................................................................................... 15
3.3 Het positivisme & postpositivisme ............................................................................................. 18
3.4 Het constructivisme .................................................................................................................... 19
3.4.1 Het symbolisch interactionisme........................................................................................... 19
3.4.2 Fenomenologie & sociaal constructivisme .......................................................................... 20
3.4.3 De etnomethodologie & conversatieanalyse....................................................................... 21
, 3.5 Kritische theorie, feministische & andere benaderingen ........................................................... 21
3.5.1 De kritische theorie .............................................................................................................. 22
3.5.2 Feministische benaderingen ................................................................................................ 22
3.5.3 Postmodernisme & poststructuralisme ............................................................................... 23
4. De kwalitatieve probleemformulering .............................................................................................. 24
4.1 Soort onderzoeksvragen ............................................................................................................. 24
4.2 Het bepalen van het onderzoeksdoel ......................................................................................... 25
4.2.1 Waarom doe je dit onderzoek? ........................................................................................... 25
4.2.2 Waarom is dit onderzoek belangrijk? .................................................................................. 25
4.2.3 Voor wie is het onderzoek bedoeld? ................................................................................... 26
4.3 De onderzoeksvraag.................................................................................................................... 27
4.3.1 De eerste aanzet .................................................................................................................. 28
4.3.2 Het literatuuronderzoek & het conceptueel kader ............................................................. 30
4.4 Het uitschrijven van de probleemstelling ................................................................................... 34
4.4.1 Algemene structuur & inhoud ............................................................................................. 34
4.4.2 Twee voorbeelden ............................................................................................................... 34
5. Kwalitatief onderzoek opzetten ........................................................................................................ 35
5.1 Kiezen voor een onderzoeksvorm............................................................................................... 35
5.1.1 De kwalitatieve survey ......................................................................................................... 36
5.1.2 Participerende observatie of de etnografische studie......................................................... 37
5.1.3 De casestudy ........................................................................................................................ 39
5.1.4 Inhoudsanalyse .................................................................................................................... 40
5.2 De kwalitatieve steekproef ......................................................................................................... 41
5.2.1 De onderzoekspopulatie & het steekproefkader................................................................. 42
5.2.2 Verschillende kwalitatieve steekproefmethoden ................................................................ 42
5.2.3 De theoretisch steekproef ................................................................................................... 45
5.2.4 Omvang van de steekproef .................................................................................................. 46
5.3 Focusgroepen samenstellen ....................................................................................................... 47
5.3.1 Wie zit er in de focusgroep? ................................................................................................ 47
5.3.2 Grootte van de groepen....................................................................................................... 48
5.3.3 Aantal groepen..................................................................................................................... 49
5.4 De keuze van een onderzoekssetting (observatie) ..................................................................... 49
5.5 Single case of multiples cases? (case study) ............................................................................... 50
5.5.1 Single case ............................................................................................................................ 50
5.5.2 Multiple case ........................................................................................................................ 51
5.5.3 Case contaminatie................................................................................................................ 51
, 5.6 Het voorbereiden van het veldwerk ........................................................................................... 52
5.6.1 De steekproefmatrix ............................................................................................................ 52
5.6.2 Het afstemmen van onderzoeksteams ................................................................................ 52
5.6.3 De pilootstudie ..................................................................................................................... 53
6. Ethiek van het onderzoek ................................................................................................................. 54
6.1 Het belang van ethiek in onderzoek ........................................................................................... 54
6.2 Procedurele ethiek ...................................................................................................................... 54
6.2.1 Geïnformeerde toestemming (informed consent) .............................................................. 54
6.2.2 Bescherming van de privacy ................................................................................................ 55
6.2.3 Breng geen schade toe......................................................................................................... 55
6.2.4 Verborgen onderzoek & misleiding ..................................................................................... 56
6.3 Situationele ethiek ...................................................................................................................... 56
6.4 Relationele ethiek ....................................................................................................................... 57
6.5 Ethische codes............................................................................................................................. 57
8. Interviewen ....................................................................................................................................... 58
8.1 Wat is een interview? ................................................................................................................. 59
8.1.1 Soorten kwalitatieve interviews .......................................................................................... 59
8.1.2 Kenmerken van het kwalitatieve interview ......................................................................... 60
8.2 De kwalitatieve interviewer ........................................................................................................ 60
8.3 Het interview voorbereiden ........................................................................................................ 61
8.3.1 Vragenprotocollen & topiclijsten ......................................................................................... 61
8.3.2 Soorten vragen in het interview .......................................................................................... 65
8.3.3 Toestemming krijgen voor het interview ............................................................................. 66
8.3.4 De ruimtelijke organisatie van een interview ...................................................................... 67
8.3.5 Voorbeelden van vragenlijsten ............................................................................................ 67
8.4 Het interview uitvoeren .............................................................................................................. 68
8.4.1 De introductie van een interview ........................................................................................ 68
8.4.2 Interviewen is meer dan vragen stellen alleen .................................................................... 68
8.4.3 Het evalueren van antwoorden ........................................................................................... 69
8.4.4 Doorvragen .......................................................................................................................... 70
8.4.5 Mogelijke valstrikken tijdens het interview ......................................................................... 71
8.5 Na het interview.......................................................................................................................... 73
8.5.1 Het samenvattende formulier of het methodologisch verslag ............................................ 73
8.5.2 Interviewtranscript .............................................................................................................. 74
, 8.6 Bijzondere interviewvormen....................................................................................................... 75
8.6.1 Kinderen interviewen........................................................................................................... 75
8.6.2 Het elite-interview ............................................................................................................... 76
8.6.3 Online interviewen............................................................................................................... 77
9. Observeren........................................................................................................................................ 78
9.1 Observeren.................................................................................................................................. 78
9.1.1 Soorten observatoren .......................................................................................................... 78
9.1.2 Wat observeren?.................................................................................................................. 80
9.1.3 Fasen bij het observeren? .................................................................................................... 81
9.1.4 Observeren & "thick description" ........................................................................................ 84
9.1.5 Aandachtspunten bij het observeren .................................................................................. 84
9.2 Participeren ................................................................................................................................. 85
9.2.1 Rollen in het onderzoeksproces ........................................................................................... 85
9.2.2 Toegang krijgen tot een setting ........................................................................................... 86
9.2.3 De intrede in de setting........................................................................................................ 87
9.2.4 Het verblijf in de setting ....................................................................................................... 88
9.2.5 Het uittreden........................................................................................................................ 90
9.2.6 Problemen bij participerende observaties........................................................................... 91
9.3 Veldnota's ................................................................................................................................... 93
9.3.1 Uitgestelde registratie ......................................................................................................... 93
9.3.2 Taal & stijl van veldnota's .................................................................................................... 93
9.3.3 Soorten veldnota's ............................................................................................................... 94
10. Focusgroepen .................................................................................................................................. 95
10.1 Wat is een focusgroep?............................................................................................................. 95
10.2 De moderator............................................................................................................................ 96
10.3 De focusgroep voorbereiden .................................................................................................... 96
10.3.1 Soorten vragen voor een focusgroep ................................................................................ 97
10.3.2 Types van deelnemers ....................................................................................................... 98
10.3.3 Toestemming krijgen voor een focusgroep ..................................................................... 100
10.4 De focusgroep uitvoeren ........................................................................................................ 101
10.4.1 De introductie van het gesprek........................................................................................ 101
10.4.2 Moderatortechnieken tijdens het gesprek ...................................................................... 102
10.4.3 De kwestie van invloed & beïnvloeding ........................................................................... 103
10.4.4 Mogelijke valstrikken tijdens een focusgroep ................................................................. 103
,12. Kwalitatieve analyse ..................................................................................................................... 105
12.1 Benaderingen in de kwalitatieve analyse ............................................................................... 105
12.2 Overzicht van de analyse in de Grounded Theory benadering............................................... 106
12.2.1 Kernelementen van de Grounded Theory benadering .................................................... 106
12.2.2 Fasering van de analyse: theorie & praktijk ..................................................................... 107
12.2.3 In snelvaart doorheen de methode ................................................................................. 109
12.3 Kwalitatief databeheer ........................................................................................................... 109
12.4 De eerste kennismaking met het materiaal ............................................................................ 110
12.5 Analyse-instrument doorheen het hele proces ...................................................................... 111
12.5.1 Memo's ............................................................................................................................ 111
12.5.2 Grafische voorstellingen .................................................................................................. 111
12.6 Open coderen ......................................................................................................................... 112
12.6.1 Wat zijn codes? ................................................................................................................ 112
12.6.2 Veel of weinig codes? ...................................................................................................... 112
12.6.3 Zijn er soorten codes? ...................................................................................................... 113
12.6.4 Definitie van het fragment ............................................................................................... 113
12.6.5 Valstrikken bij het coderen .............................................................................................. 113
12.6.6 Een beschrijvende matrix aanleggen ............................................................................... 114
12.7 Axiaal coderen......................................................................................................................... 115
12.7.1 Axiaal coderen: een mogelijk werkwijze .......................................................................... 115
12.7.2 Een codeerschema gebruiken? ........................................................................................ 116
12.7.3 Hulpmiddelen bij het (axiaal) coderen............................................................................. 120
12.8 Selectief coderen .................................................................................................................... 122
12.8.1 Een kerncategorie zoeken & uitwerken........................................................................... 122
12.8.2 Methoden van selectief coderen ..................................................................................... 122
12.8.3 Relaties controleren ......................................................................................................... 124
12.9 Focusgroepen analyseren ....................................................................................................... 125
13. Kwaliteitsvereisten bij kwalitatief onderzoek ............................................................................... 126
13.1 Het debat over "kwaliteit" in kwalitatief onderzoek .............................................................. 126
13.1.1 Validiteit & betrouwbaarheid in het kwantitatief onderzoek ......................................... 126
13.1.2 Positie 1: validiteit & betrouwbaarheid zijn onmogelijk.................................................. 127
13.1.3 Positie 2: validiteit & betrouwbaarheid in vermomming ................................................ 128
13.1.4 Positie 3: nieuwe invullingen van validiteit & betrouwbaarheid ..................................... 128
13.1.5 Voorbij de methodologische discussies ........................................................................... 128
,1. Wat is kwalitatief onderzoek?
Kernbegrippen uit het hoofdstuk
Etic perspectief
Emic perspectief
Open vraagstelling
Flexibele methodologie
Kwalitatief vs. Kwantitatief
Verschillende dataverzamelingsmethoden
1.1 De familiefoto
Concrete kwalitatieve onderzoeken (voorbeelden p. 13-19)
Participerende observatie: kwalitatieve techniek waarbij de onderzoeker gedurende langere
tijd "participeert" in de sociale omgeving die hij wil observeren
o Veldnota's van wat hij ziet, hoort & meemaakt
o Vaak illustratie via 'citaten'
Diepte-interviews: een langdurig & diepgaand gesprek met de respondenten waarbij ze
vertellen over hun leven in betrekking tot het onderzoeksonderwerp
o Citaten; geanonimiseerde fragmenten als basismateriaal
o Taal van geïnterviewde blijft bewaard
o Het beschrijven van de leefwereld in abstracte categorieën
Focusgroepen: verschillende groepen worden samengebracht & aan het praten gezet over
het onderzoeksonderwerp
Case-study
1.2 Gemeenschappelijke genen in de familie (kenmerken)
Geen eenduidige definitie van kwalitatief onderzoek
Eerste definitie
o Op een interpretatieve wijze naar de wereld kijken
o Veelheid aan methoden gebruiken om onderzoek te doen
o Centraal staat natuurlijke & dagelijkse omgeving
o Processen van betekenisgeving
Vernieuwde definitie
o Kwalitatieve veld centraal
o Centraal staat plaats van onderzoeker in sociale relatie die hij mee vorm geeft
Tweekoppige aard van kwalitatief onderzoek
Als veld gesetteld met vaste onderzoekslijnen & methodologieën
Sterk bewust zijn van de eigen rol die een onderzoeker speelt, de eigen waarden & inzichten
die en kwalitatieve onderzoeker met zich meedraagt & de invloed die de onderzoeker heeft
op omgeving die hij bestudeerd
1
,Kenmerken (moeilijk definitie te geven)
De vraagstelling & het doel van het onderzoek
o Vraagstellingen gaan over complexe thema's of betreffen sociale processen
o De dagelijkse werkelijkheid van de onderzochten staan centraal
Het onderzoeksdesign
o Het onderzoeksdesign is flexibel
o Het onderzoeksdesign is gericht op studie in een natuurlijke omgeving
o Het onderzoeksdesign is gericht op een "holistisch" begrijpen van de context
De dataverzamelingsmethode
o Er is een uitgebreid gamma aan dataverzamelingsmethoden ter beschikking
o Er wordt vaak een beroep gedaan op meerdere methoden in 1 onderzoek
o Het gebruik van methoden is flexibel
o De dataverzameling impliceert vaak een intens &/of langdurig contact met het veld
De analyse
o De analyse gebeurt op basis van teksten (ipv cijfers)
o Het doel van de analyse is betekenis achterhalen
o Centraal in de analyse staan processen
o Het doel van de analyse is in de diepte te begrijpen & niet representatief te
beschrijven
Rapportering
o De onderzochten worden betrokken bij de resultaten
o De rapportering probeert de context van het geheel weer te geven
o De invloed van de onderzoeker op zijn onderzoeksopzet wordt expliciet in rekening
genomen
1.2.1 De vraagstelling
Onderzochte staat centraal (in plaats van onderzoeker)
Dagelijkse leefomgeving van persoon of groep centraal (in plaats van alwetende
wetenschapper met zijn wijsheid)
Klassieke onderscheid: etic & emic
o Etic-perspectief; gaat uit van een onderzoeker die door literatuurstudie &
voorgaande resultaten met een vooraf bepaald schema
o Emic-perspectief; zoekt schema's bij de onderzochten zelf (in plaats van tellen hoe
vaak iets voorkomt, wilt onderzoeker begrijpen waarom het tot stand komt)
1.2.2 Het onderzoeksdesign
Tanscendentale realisten (Miles & Hubermans); ervan uitgaan dat sociale fenomenen
bestaan & wetenschap in staat om wetmatige, redelijk stabliele relaties te ontdekken
o Mogelijk maken concepten & theorieën te ontwikkelen
o Menselijke natuur is nooit exact voorspelbaar
Kwalitatief onderzoek (in plaats van kwantitatief)
o Kijken naar wetmatigheden om aan theorievorming te doen
o Focus ligt bij de betrokkenen zelf
o Sociale processen & betekenisgevingen bekijken vanuit de betrokkenen hun
perspectief
2
, o Belang voor context!
Kwantitatief: context staat vast
Kwalitatief: interactie tussen onderzoek & context
o Leggen niet op voorhand alles vast bij hun onderzoek
o Literatuur om een idee te krijgen over al verkregen informatie
o Onderzoeksvraag zonder te veel vast te leggen
o Data verzamelen zonder op voorhand instrumenten te creëren die vast & uniform
zijn voor alle onderzochten
1.2.3 De dataverzamelingsmethode
Niet 1 juiste methode
o Overschakeling van methoden in de loop van het onderzoek
o Gebruik van meerdere methoden om aan data te komen
o Statistieken verzamelen, observaties verrichten, interviews afnemen...
-> meest voorkomende; diepte-interview
Langdurig diepgaand contact met onderzoeksveld
o Data verzamelen over context
o Observatie- & participatietechnieken -> toename dataverzamelingstijd
1.2.4 De analyse
Ontbreken van statistiek
o Gebruik cijfers bij schetsen van de context van hun onderzoeksprobleem
o Verhelderend voor contouren te bepalen & aangeven waarom er mee bezig
Basismateriaal hoofdzakelijk tekstueel
o Transcripites interviews geanalyseerd
o Verdnota's van observaties & participaties
Soms visueel materiaal
o Analyse van dit materiaal met woorden
o Lezen, coderen & interpreteren
Concepten ontwerpen & op basis hiervan theorieën ontdekken
Inductief (zonder op voorhand hypothesen te stellen)
Nood aan flexibiliteit!
o Toegankelijke software
o Ruimte om analyses op eigen manier te doen, te kiezen in welke volgorde
o Geen voorgeprogrammeerde routines die onmiddellijk output geven
1.2.5 De rapportage
Accent op toegankelijk & leesbaar weergeven wat resultaten zijn
Uitgebreide beschrijving van materiaal dat je verzamelde
Doel: maken van een rijke contextschets te geven
Rechtstreeks, aan betrokkenen feedback vragen over resultaten
-> nagaan of conclusies zelfde zijn als hoe respondenten het aanvoelen
3
, 1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?
Klassieke aanvallen op kwalitatief onderzoek:
1. Is kwalitatief onderzoek wel wetenschappelijk?
2. Kwalitatieve onderzoeksresultaten zijn niets meer dan de persoonlijke opinies van de
onderzoeker of zijn respondent
3. Kwalitatief onderzoek is "soft" onderzoek
4. Kwalitatief onderzoek is niet gebaseerd op een toevalssteekproef (random sample) &
bovendien zijn de steekproeven nogal klein
1. Is kwalitatief onderzoek wel wetenschappelijk?
Doel kwalitatief onderzoek: begrijpen & diep door te dringen in leefwereld van mensen
o Niet: studieresultaten repliceren of representatief zijn voor hele samenleving
o Dus: een andere benadering om werkelijkheid te onderzoek
Grondige uitvoering = wetenschappelijke kennis over domein
2. Kwalitatieve onderzoeksresultaten zijn niets meer dan de persoonlijke opinies van de
onderzoeker of zijn respondent
Kern: opinies van onderzochte centraal
Onderzoeker bewust van eigen interpretaties van wat respondent zegt
Nood aan onderzoekscontroles in te bouwen om onderzoekereffecten zo veel mogelijk uit te
schakelen
o Geen snelle, persoonlijke opinies van onderzoeker
o Nauwkeurig werk bij steekproeftrekking, databewerking, codeerwerk, analyse &
resultaten = betrouwbaar onderzoek
3. Kwalitatief onderzoek is "soft" onderzoek
Soft: onnauwkeurigheid & onzorgvuldigheid, data voorkomen uit persoonlijke opinies
Hard: cijfers & kwantificering
Softe data kunnen bijzonder interessante resultaten opleveren die niet uit te drukken zijn
met cijfermateriaal
4. Kwalitatief onderzoek is niet gebaseerd op een toevalssteekproef (random sample) &
bovendien zijn de steekproeven nogal klein
Theoretisch geselecteerde steekproef zorgt voor generaliseerbaarheid van resultaten
o Tussentijdse analyses
o Mogelijkheid nieuwe interviews te houden die gestuurd worden door de resultaten
van eerdere interviews
o Hypothesen worden grondiger getest
Grootte van steekproef klein
o Kwalitatief onderzoek vereist geen grote steekproeven
o Categorieën gesatureerd
Je vind enkel zelfde bevindingen
Verspilling geld & tijd -> onderzoek stopt
Eerder generaliseerbaarheid naar theoretische kaders
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lwensele. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.26. You're not tied to anything after your purchase.
