Voor het vak Gezinspedagogiek in jaar 2 van Pedagogische Wetenschappen of Academische Pabo heb ik het hele boek Modern Families samengevat. Dit boek is in het Engels geschreven maar de samenvatting is in het Nederlands. Alle hoofdstukken worden behandeld.
Hoofdstuk 1 introductie
Het traditionele gezin met een heteroseksueel getrouwd stel met biologische kinderen is
tegenwoordig in de minderheid. Kinderen groeien tegenwoordig steeds vaker op bij homoseksuele
stellen, stiefouders, alleenstaande ouders en adoptieouders. Veranderingen in de familiestructuren
vinden al plaats sinds 1970, waar toen nog maar 10% van de kinderen opgroeide bij alleenstaande
ouders, is dat nu al 30%. Deze stijging gaat samen met een daling van het aantal huwelijken en een
stijging van scheidingen. Scheidingsaaantallen geven echter geen compleet beeld aangezien er geen
gegevens zijn van samenwonende stellen die uit elkaar gaan, er zijn tegenwoordig echter wel steeds
meer kinderen van samenwonende ouders. Slecht 50% van de eerste-baby moeders zijn getrouwd.
Gezinnen met alleenstaande ouders, stiefouders of samenwonende ouders worden niet-traditionele
gezinnen genoemd. Naar deze gezinnen is veel onderzoek gedaan, vooral naar de effecten op de
ontwikkeling van de kinderen. In het boek wordt ook gerefereerd naar nieuwe gezinnen, hiermee
worden gezinnen bedoeld die tot het laatste deel van de 20 e eeuw niet bestonden of verborgen
werden gehouden van de maatschappij. Denk hierbij aan lesbische moeder, homoseksuele vaders,
bewuste alleenstaande moeders en gezinnen die ontstaan zijn uit ivf of donorcellen. Ondanks dat er
tegenwoordig steeds meer nieuwe gezinsvormen ontstaan, wordt het traditionele gezin nog steeds
gezien als de beste basis voor een kind om in op te groeien. Om dit te onderzoeken moet er gekeken
worden in hoeverre de nieuwe gezinsvormen verschillen van traditionele gezinnen in de aspecten die
belangrijk zijn voor de psychologische ontwikkeling van het kind, vooral een warm en sensitief
klimaat. De invloed van gezinnen op de ontwikkeling van het kind wordt vaak uitgedrukt in drie
concepten die erg met elkaar samenhangen: het psychologisch welzijn van de ouders, de ouder-kind
relaties en de psychische karakteristieken van het kind.
Psychologisch welzijn van de ouders
Een onderdeel van het psychologisch welzijn is de kwaliteit van het huwelijk. Het blijkt dat
ontevredenheid in het huwelijk weinig effect heeft op de ontwikkeling van kinderen. Wat wel een
effect heeft zijn de ruzies die daarbij komen kijken. Kinderen van wie de ouders ruzies hebben zijn
vaker agressies, ongehoorzaam, groter risico op delinquentie, vaker angstig en minder goede relatie
met leeftijdsgenoten. Het is echter niet zo dat blootstelling aan ruzie direct leidt tot bovenstaande
gevolgen. Belangrijk aspect daarbij is hoe de ruzie plaatsvindt, als er vaak ruzie wordt gemaakt, als de
ruzie vooraf gaat aan scheiding, als er fysiek geweld is en als de ouders het niet goed maken dan
heeft dit negatieve gevolgen. Sommigen zeggen dat ruziemaken effect heeft op de ontwikkeling
omdat het effect heeft op het opvoeden van de ouders. Ouders die bezig zijn met hun eigen ruzies
kunnen minder adequaat disciplineren en minder sensitief reageren. Ook kan dat gevolgen hebben
voor de hechtingsrelatie van het kind met de ouder. Verder heeft blootstelling aan ruzie ook direct
een effect op de ontwikkeling omdat het voor een kind sowieso vervelend is om te zien. Uit
onderzoek blijkt dat het zien van volwassenen die ruzie of meningsverschillen hebben, zelfs als het
kind niet de oorzaak is, dit voor het kind lijdend is. Een indirect effect is gevonden uit een onderzoek
waaruit bleek dat ouders die meer vijandig/afwijzend naar elkaar waren dit ook meer naar de
kinderen waren. Naast de negatieve effecten van een slecht huwelijk zijn er ook positieve effecten
van een harmonieus huwelijk. De positieve effecten zijn niet alleen aanwezig vanwege het gebrek aan
ruzies maar ook door de manier waarop ouders met elkaar communiceren en affectie tonen.
De psychologische toestand van de ouders heeft ook effect op het welzijn van het kind. Kinderen van
depressieve ouders hebben vaker gedrags-, sociale- en emotionele problemen. Ook hebben ze zelf
een grotere kans om depressief te worden. Een verklaring voor de negatieve effecten van een
depressieve ouder is dat de depressie zorgt voor mindere kwaliteit van het opvoeden. Depressie doet
een beroep op emotionaliteit waardoor de ouder minder emotioneel beschikbaar is en minder
sensitief is. Depressieve moeders zijn minder warm en responsief wat ervoor zorgt dat de baby’s zelf
minder actief en meer geïrriteerd zijn. Verder leidt een depressieve ouder ook tot meer ruzies in het
1
,Modern Families
huwelijk wat uiteindelijk ook weer negatieve effecten heeft. Kinderen van verslaafde ouders laten ook
vaker agressief gedrag zien en komen vaker in aanraking met delinquent gedrag. Een verklaring
daarvoor is dat ouders die druk bezig zijn met hun verslaving niet goed voor het kind kunnen zorgen.
Maar ook leven deze gezinnen vaak in extreme armoede en hebben deze ouder vaak psychische
problemen. Kinderen wiens moeder veel alcohol of drugs gebruikte tijdens de zwangerschap hebben
helemaal nadelen, zij hebben laag geboortegewicht maar ook intellectuele schade, hyperactiviteit en
concentratieproblemen. Ook kunnen deze kinderen verslaafd geboren worden.
Kwaliteit van ouder-kind relaties
Volgens Bowlby hebben jonge kinderen de aangeboren neiging om de ouders als veilige basis (secure
base) te gebruiken. Van daaruit kunnen zij de wereld ontdekken en getroost worden bij ongemakken.
Bowlby zei ook dat de relatie tussen moeder en kind in de eerste paar jaar bepalend is voor het
welzijn van het kind in de toekomst. Tegenwoordig wordt niet meer gedacht dat het perse de moeder
moet zijn die de veilige gehechtheid garandeert en kunnen er ook meerdere hechtingsfiguren zijn.
Ainsworth gebruikt de vreemde situatie test om te kijken hoe kinderen die verschillend gehecht
waren van elkaar verschilden in gedrag. Het hechtingsgedrag kan omschreven worden als “veilig”
“onveilig-ambivalent” “onveilig-vermijdend”. Kinderen die veilig gehecht zijn verkennen de ruimte als
de moeder in de buurt is, ze raken niet in paniek als de vreemde binnenkomt en groeten hun moeder
warmtelijk zodra zij terug komt. Onveilig-ambivalente kinderen gaan niet verkennen zelfs niet met de
moeder in de buurt, ze raken enorm in paniek als moeder weggaat, als moeder terug komt maken ze
nauwelijks contact en zijn ze lastig te troosten. Onveilig-vermijdende kinderen gaan direct verkennen
in de vreemde ruimte, ze tonen bijna geen paniek als moeder weggaat en ook geen interesse als zij
terugkomt. De onveilig-gedesorganiseerde kinderen hebben helemaal geen manier om te reageren
op stress, daarom zijn ze gedesorganiseerd bij stressvolle situaties. Ainsworth vond een link tussen de
manier waarop moeders zich gedroegen naar hun kinderen en de gehechtheid van het kind.
Responsieve en sensitieve moeders hebben vaak veilig-gehechte kinderen. Ambivalente kinderen
hebben vaak hele onvoorspelbare moeders soms zijn ze responsief en soms totaal niet. De
ambivalente reactie is het gevolg van het feit dat het kind niet weet of ze getroost zal worden.
Vermijdende kinderen worden door de moeder vaak actief afgewezen, de moeders zijn insensitief,
niet responsief en tonen geen affectie.
Uit een onderzoek bleek dat sensitiviteit van de moeder inderdaad een belangrijke factor is voor
veilige gehechtheid. Maar niet alle kinderen van een sensitieve moeder zijn veilig gehecht. Ook de
uiting van affectie en de mate waarin de moeder de baby stimuleert spelen een rol bij het
ontwikkelen van een hechtingsrelatie. Bij Bowlby’s theorie staat het concept van een intern
werkmodel centraal, het idee dat kinderen via ervaringen met moeder of andere hechtingsfiguren
een representatie bouwen van relaties. Dit werkmodel beïnvloedt niet alleen de verwachting van het
kind en het gedrag naar hechtingsfiguren maar ook hoe zij zichzelf zien. Veilig-gehechte kinderen zien
de moeder als beschikbaar en responsief en zichzelf als waardig om geliefd te zijn en van gehouden te
worden. Onveilig-ambivalentie kinderen zien de moeder als een persoon waar ze niet op kunnen
rekenen en onveilig-vermijdende kinderen zien de moeder als persoon waarvan ze niet kunnen
verwachten dat ze beschikbaar is als ze haar nodig hebben. Beiden onveilige gehechte kinderen zien
zichzelf als minderwaardig, het niet waard om van gehouden te worden. Vanwege groeiende
interesse in de interne werkmodellen zijn er nieuwe manieren gevonden om die te onderzoeken en
te achterhalen. Zo krijgt een kind een plaatje te zien van een kind die gescheiden wordt van de
ouders en moeten zij vertellen hoe ze denken dat het kind zich voelt. Een belangrijke vraag voor
hechtingsonderzoek is de mate waarin een hechtingsrelatie stabiel blijft over de jaren. Uit onderzoek
blijkt dat kinderen kunnen switchen van gehechtheid afhankelijk van de levensfactoren, maar meestal
blijft de relatie wel stabiel.
2
, Modern Families
Een andere vraag die onderzocht wordt omtrent hechting is of de hechting effect heeft op de
ontwikkeling van psychische problemen bij het kind. Veel studies hebben een relatie gevonden tussen
onveilige gehechtheid en verschillende gedragsaspecten in latere kindertijd. Onveilig gehechte
kinderen spelen minder enthousiast en coöperatief, hebben een lager zelfvertrouwen, zijn minder
populair en zijn minder onafhankelijk op school. De relatie tussen latere problemen een onveilige
gehechtheid in de babytijd is echter niet één op één, dit is ook afhankelijk van de gehechtheid en de
omgeving waarin het kind later opgroeit. Door de uitvinding van het interview voor volwassene
gehechtheid kunnen we een relatie onderzoeken tussen de gehechtheid van de ouder en de
gehechtheid van het kind. Aan de hand van de reacties die de volwassene geeft op het interview
wordt hij/zij ingedeeld in een van de vier patronen. Autonome gehechtheid betekent dat je goed kunt
praten over de relatie met je ouders en je bent open over de positieve en negatieve dingen in je
kindertijd. De dismissing-detached classificatie houdt in dat je een gehechtheidsrelatie niet belangrijk
vind, ze beschrijven de ouders vaak wel positief maar kunnen dit niet onderbouwen ook zeggen ze
niet veel te herinneren van vroeger. De Preoccupied-Entangled mensen zijn nog steeds betrokken bij
onopgeloste problemen met hun ouders, ze lijken nog steeds boos te zijn en kunnen het niet loslaten.
De unresolved-disorganized classificatie wordt gegeven aan mensen die traumatisch verlies of
scheiding hebben ervaren met de hechtingsfiguur. Wat uit dit interview blijkt is dat de
hechtingsrelatie van een vrouw met haar moeder, gerelateerd is aan de hechtingsrelatie met haar
eigen kind. Gehechtheid lijkt dus te kunnen worden doorgegeven van generatie op generatie. Een
verklaring hiervoor is dat het interne werkmodel van de moeder invloed kan hebben op haar gedrag
naar het kind toe. Maar de gehechtheid van de moeder heeft geen een op een relatie met de
gehechtheid met de responsiviteit naar het kind toe en de responsiviteit is weer niet volledig
bepalend voor de gehechtheid van het kind.
Hoewel gehechtheid ons heeft geholpen met het begrijpen van de processen waarmee een ouder
invloed uitoefent op het kind, zijn er nog andere opvoedaspecten die ook belangrijk zijn. Er is een
onderscheid gemaakt tussen opvoedstijlen, die een soort algemeen klimaat weergeven, en specifieke
opvoedtechnieken. Dit onderscheid is belangrijk omdat dezelfde techniek een groot verschil kan
maken in verschillende opvoedstijlen. Baumrind creëerde vier opvoedstijlen:
- autoritaire ouders zijn erg controlerend en onderhandelen niet met de kinderen. Deze
kinderen zijn ongehoorzaam, afhankelijk en sociaal incompetent
- permissieve ouders oefenen bijna geen gezag uit, deze kinderen zijn niet geïnteresseerd in
prestaties en zijn niet assertief.
- Niet betrokken of verwaarlozende ouders wijzen hun kinderen af of negeren ze. Deze
kinderen ontwikkelen vaak gedrags- en emotionele problemen
- Autoritatieve ouders bieden affectie, warmte en regels. Deze kinderen zijn verantwoordelijk,
hebben zelf-controle, zijn coöperatief.
Een andere manier om opvoedstijlen te onderzoeken is door te kijken naar specifieke dimensies van
opvoeden en de ouder-kindrelatie. Er zijn drie dimensies: autonomie, harmonie, conflict. Uit
onderzoek blijkt dat kinderen het meeste voordeel halen als de ouders warm, standvastig en
accepterend van de behoefte aan autonomie zijn.
Kind karakteristieken
De sociale omgeving waarin een kind opgroeit heeft grote invloed op hun leven. Kinderen die
opgroeien in armoede hebben grotere kans op problemen op school, delinquent gedrag, ongewenste
tienerzwangerschappen en emotionele problemen. Bovendien heeft armoede een effect op het
opvoeden van de ouders, want die ouders worden eerder depressief of krijgen vaker ruzie. De relatie
tussen armoede en delinquent gedrag wordt grotendeels bepaald door de onbekwaamheid van de
ouders in het effectief opvoeden/disciplineren van de kinderen. Niet alle kinderen die opgroeien in
extreem slechte omstandigheden ontwikkelen echter psychologische problemen. Dit heeft te maken
3
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller AmberGravekamp. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.28. You're not tied to anything after your purchase.
