DEEL I. INLEIDING
HOOFDSTUK 1. VAN “HANDELSRECHT” OVER “HANDELS,
VENNOOTSCHAPS- EN ECONOMISCH RECHT” NAAR
“ONDERNEMINGSRECHT”
AFD. 1 ONTSTAAN EN TOEPASSINGSGEBIED VAN HET “HANDELSRECHT” (“EERSTE
FASE”)
Handelaar of ‘koopman’ was volgens art. 1 Wetboek van Koophandel (“W.Kh.”) hij die ‘daden van
koophandel’ uitoefent en daarvan, hoofdzakelijk of aanvullend, zijn beroep maakt, wat winstoogmerk
vereist. Deze ‘daden van koophandel’ (of handelsdaden) werden limitatief opgesomd in art. 2 e.v.
W.Kh. en de bijzondere regels die op handelaars van toepassing waren, lagen vanaf 1807 vervat in het
Wetboek van Koophandel.
Het handelsrecht is ontstaan als een afwijkend recht met een zogenaamd ‘personeel
toepassingsgebied’: het handelsrecht was een recht van de handelaar (un droit des marchands, een ius
mercatorum). Vanaf einde 10de eeuw – midden 11de eeuw :
- toename van de bevolking in West-Europa die aanleiding gaf tot de heropleving van de handel
die zelf aanleiding gaf tot de wedergeboorte van steden
- verovering van nieuwe gebieden in Middellandse zee
- toename van het aantal ambachtslui en kooplieden, vaak georganiseerd in corporaties
Economisch gevolg : toenemende (internationale) handelscontacten, vooral in de steden
Juridische gevolgen :
- Ontoereikend karakter van het Romeinse recht : het kon geen oplossing bieden voor de typisch
handelsrechtelijke problemen
- (noodgedwongen) ontstaan van gewoonterecht voor handelaars, dat (gedeeltelijk) afwijkt van
het burgerlijk recht omdat de middeleeuwse handel weinig kon aanvangen met het geleerde
Romeinse Recht.
- Volgende fase : op schrift stellen van het gewoonterecht, vooral in zogenaamde ‘Koninklijke
Ordonnanties’ :
o Edict van Karel IX over handelsrechtbanken (1563) : alleen door collega’s gekozen
handelaars mochten als rechter zetelen
o Onder Lodewijk XIV werden twee grote handelsrechtelijke ordonnanties uitgevaardigd
Ordonnance du commerce de terre (1673) (‘Code de Savary’)
Ordonnance de la Marine (1681)
- Na de Franse Revolutie : invoering van het ‘Napoleontische’ Code de Commerce (1807) als
kroonstuk van het handelsrecht :
o Basisstructuur (vgl. met de opbouw van de Koninklijke Ordonnanties !):
Boek I. Koophandel in het algemeen (handel te land)
Boek II. Zee- en binnenvaart (handel te zee)
Boek III. Faillissement
Boek IV: Rechtspreken in handelszaken (handelsrechtbanken)
- overname van Franse wetgeving in Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden (later België)
- MAAR 1830 : scheiding van Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden : in hetzelfde jaar werd de
Code de Commerce vervangen door het Wetboek van Koophandel
Nederland België
- handelsrecht zoekt toenadering tot het - volgt Franse traditie met afwijkend
burgerlijk recht handelsrecht
- handelsgeschillen worden behandeld - introductie van een meer objectief en
voor de gewone rechtbanken reëel handelsrecht
De relatie handelsrecht versus burgerlijk recht:
1
, - uitgangspunt : handelsrecht kan niet zonder het burgerlijk recht
- nuancering van het uitgangspunt : binnen het handelsrecht : onderscheid tussen
o afwijkend handelsrecht: i.e. specifieke wettelijke regeling voor handelaars in materies
waarvoor er ook een burgerrechtelijke regeling bestaat, b.v. bewijsrecht, handelspand,
faillissementsrecht
o bijzonder handelsrecht : specifieke, handelsrechtelijke regelingen in materies
waarvoor er geen burgerrechtelijke regeling bestaat; de geviseerde verrichtingen zijn
‘gedwongen’ van handelsrechtelijke aard, ongeacht wie ze stelt, b.v. wisselbrieven en
orderbrieven
o een aantal gewoonterechtelijke regels wijken van het burgerlijk recht af : dit vormt
eveneens afwijkend handelsrecht
Het Wetboek van Koophandel :
- Oorspronkelijke uitgangspunt : volledige afwijkende handelsrecht wordt opgenomen in W.Kh.
- Evolutie van het handelsrecht :
o Specialisatie
o decodificatie van het W.Kh.
o toenemende kritiek op de dualiteit handelsrecht-burgerlijk recht (snelheid, onderling
vertrouwen en winstoogmerk zijn geen argumenten meer voor een afwijkend recht dat
beperkt is tot handelaars)
o stapsgewijze invloed van deze kritiek op nieuwe wetgeving (vb. WCO, verplichtingen voor
ondernemingen (i.p.v. enkel voor handelaars), …)
AFD. 2 STAPSGEWIJZE DECODIFICATIE VAN HET W.KH., GEVOLGD DOOR DE
INVOERING VAN HET W.VENN. EN HET WER (“TWEEDE FASE”)
Hoewel de ‘handelaar’ als basisbegrip van het Wetboek van Koophandel van 1807 gedurende meer dan
twee eeuwen overeind bleef, was het Wetboek van Koophandel in het bijzonder in de 20 ste eeuw
onderhevig aan een langdurig, maar doorgedreven proces van decodificatie. Dit proces werd nog
bijkomend in de hand gewerkt door de gestage groei van het economisch recht.
Eerste periode (19de eeuw): normale ‘updates’ van het Wetboek van Koophandel : bepalingen
van het Wetboek werden aangepast aan de maatschappelijke evolutie maar de structuur bleef
behouden.
- vervanging / modernisering van tal van bepalingen / onderwerpen, o.m.
o koopmansboeken
o bewijs van handelsverbintenissen
o regeling van het faillissement
o pand en commissie
o verzekeringsrecht
- 1873 : invoering van handelsvennootschappen met rechtspersoonlijkheid (nieuwe Titel 9 in Boek
I W.Kh.) = FUNDAMENTELE WIJZIGING.
Tweede periode (vanaf 20ste eeuw): stapsgewijze decodificatie van het Wetboek van
Koophandel
Wetboek van Koophandel werd gerelativeerd door het laten primeren van de economische wetgeving.
1. Onderneming Boekhouding en jaarrekening
- Wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van de ondernemingen Vandaag: art. III. 82 e.v.
WER
2
, o K.B. van 12 september 1983 tot uitvoering van de Wet van 17 juli 1975 op de
boekhouding van de ondernemingen
o K.B. van 12 september 1983 tot bepaling van de minimumindeling van een algemeen
rekeningstelsel
Vandaag: K.B. van 21 oktober 2018 tot uitvoering van de artikelen III.82 tot en met
III.95 van het wetboek van Economisch recht
- Titel VI, Boek IV, W.Venn. Vandaag: Boek 3 WVV
- Boek II, K.B. van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen
Vandaag: Boek 3 van het K.B. van 29 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van
vennootschappen en verenigingen
2. Onderneming Vennootschap
- Wetboek van vennootschappen (Wet van 7 mei 1999)
Vandaag: Wetboek van vennootschappen en verenigingen (‘WVV’)
- K.B. van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen
Vandaag: K.B. van 29 april 2019 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen
en verenigingen (‘K.B. WVV’)
3. Onderneming Tussenpersonen
- Wet van 27 juli 1961 betreffende de eenzijdige beëindiging van de voor onbepaalde tijd
verleende concessies van alleenverkoop
- Wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst
Vandaag : Boek X WER
4. Onderneming Eerlijke concurrentie
- Wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming
Vandaag : Boek VI WER
- Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet
Vandaag : Boek VII, Titel 4 WER
- Wet van 1 september 2004 betreffende de bescherming van de consumenten bij verkoop van
consumptiegoederen (Art. 1649bis tot 1649 octies BW)
5. Onderneming Vrije concurrentie
- Mededingingsrecht: Wet tot bescherming van de economische mededinging, gecoördineerd
op 15 september 2006
Vandaag: Boek IV WER
- Vestigingsrecht : Programmawet van 10 februari 1998 tot bevordering van het zelfstandig
ondernemerschap
- Prijsreglementering : Wet van 22 januari 1945 betreffende de economische reglementering en
de prijzen
Vandaag: deel in Boek V WER
6. Onderneming Creatieve prestaties
- Octrooien
- Merken, tekeningen en modellen: Benelux-Verdrag van 25 februari 2005 inzake de
intellectuele eigendom
- Auteursrecht: Wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten
Vandaag : Boek XI WER
7. Onderneming Financieel Recht
- Financiële markten :
o Wet van 4 december 1990 op de financiële transacties en de financiële markten
o Wet van 6 april 1995 inzake het statuut en het toezicht op de
beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en de beleggingsadviseurs
Vandaag: Wet van 25 oktober 2016 betreffende de toegang tot het
3
, beleggingsdienstenbedrijf en betreffende het statuut van en het toezicht op de
vennootschappen voor vermogensbeheer en beleggingsadvies
o Wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de
financiële diensten
o Wet van 16 juni 2006 op de openbare aanbieding van beleggingsinstrumenten en de
toelating van beleggingsinstrumenten tot de verhandeling op een gereglementeerde
markt
- Kredietinstellingen :
o Wet van 25 april 2014 op het statuut van en het toezicht op kredietinstellingen en
beursvennootschappen (“Bankwet”)
- Openbaarmaking van belangrijke deelnemingen, openbare overnamebiedingen en openbare
uitkoopbiedingen :
o Wet van 2 mei 2007 op de openbaarmaking van belangrijke deelnemingen in
emittenten waarvan aandelen zijn toegelaten tot de verhandeling op een
gereglementeerde markt en houdende diverse bepalingen
o K.B. van 14 februari 2008 op de openbaarmaking van belangrijke deelnemingen
o Wet van 1 april 2007 op de openbare overnamebiedingen
o K.B. van 27 april 2007 op de openbare overnamebiedingen
o K.B. van 27 april 2007 op de openbare uitkoopbiedingen
8. Onderneming Onderneming in moeilijkheden
- Wet van 31 januari 2009 betreffende de Continuïteit van de Ondernemingen
- Faillissementswet van 8 augustus 1997
Vandaag: Boek XX WER (sedert 1 mei 2018) (zie ook hierna, onder Afd. 3 !)
- Het bijna ‘lege’ W.Kh. aan het einde van de ‘tweede periode’
o slechts een beperkt aantal materies kwamen nog aan bod in het Wetboek van
Koophandel
o bondige inhoudstafel van de oorspronkelijke versie van het Wetboek van Koophandel
met aanduiding, middels gecursiveerde titels, van de regelgeving die aan het einde
van de “tweede fase” was opgeheven.
o bondige inhoudstafel van de oorspronkelijke versie van het Wetboek van Koophandel
met aanduiding, middels gecursiveerde titels, van de regelgeving die aan het einde
van de “tweede fase” was opgeheven.
Boek I. Koophandel in
het algemeen
Titel I : Kooplieden (art.
1-3, 6 en 10 W.Kh.)
Titel II :
Huwelijksvoorwaarden
van kooplieden (art. 12-
15 W.Kh.)
Titel II :
Koopmansboeken (art.
20-24 W.Kh.)
Titel IV: Bewijs van
handelsverbintenissen
(art. 25 W.Kh.)
Titel V : Handelsbeurzen,
Boek II. Zee- en binnenvaart (art. 1-278, Boek II, W.Kh.)
wisselagenten en
makelaars
Titel VI:
Boek Handelspand bankbreuk en uitstel van betaling
III. Faillissement,
(art. 1-11, Boek I, Titel
Boek IV. Rechtspreken in handelszaken
VI, W.Kh.)
Titel VII :
Economisch Commissiecontract (art. recht : ontwikkeld via talrijke op zichzelf staande wetten,
vanaf 2013 12-17, Boek I, Titel VII, samengebracht in het Wetboek van economisch recht.
Het W.Kh.) economisch recht is het geheel van de rechtsregels dat
erop gericht Titel VIIbis : is de vrije en eerlijke concurrentie op de economische
markten te Vervoerovereenkomst vrijwaren. De toenemende europeanisering van het
(art. 1-47, Boek I, Titel
VIIbis, W.Kh.) 4
Titel VIII : Wisselbrieven
en orderbriefjes (art. 1-
94, Boek I,Titel VIII,
W.Kh.)
