Samenvatting
• Hoofdstuk 1: 1.1, 1.2, 1.3 t/m p.21 (dus niet 1.3.1 en 1.3.2), 1.4.
• Hoofdstuk 3: 3.1 en 3.2.
• Hoofdstuk 5: 5.1, 5.2, 5.3, 5.4, kader 5.1.
• Hoofdstuk 6: 6.1, 6.2, 6.3, 6.4, kader 6.1.
• Hoofdstuk 7: 7.1, kader 7.1 (hoofdlijnen)
• Hoofdstuk 8: 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.
• Hoofdstuk 9: 9.1, kaders 9.1, 9.3, 9.4, 9.6 (hoofdlijnen).
• Hoofdstuk 10: 10.1, 10.2, kaders 10.3 en 10.4.
• Hoofdstuk 12: 12.1, 12.2, kader 12.3
• Hoofdstuk 13: 13.1, 13.2. 65
• Hoofdstuk 14: 14.1, 14.2, 14.3, kader 14.1
Hoofdstuk 1 Psychische aandoeningen, waar hebben we het over?
1.1 Positieve gezondheid > Je moet kunnen uitleggen wat de definitie van positieve gezondheid
inhoudt (je hoeft hem niet letterlijk te kunnen noemen). De zes dimensies van positieve gezondheid
moet je kunnen benoemen, maar niet de uitwerking daarvan in tabel 1.1. Kader 1.1: de drie aspecten
van gezondheid moet je kunnen uitleggen >
• Wanneer we begrip willen krijgen van psychische klachten en psychische gezondheid,
moeten we beginnen bij het begrip gezondheid. De definitie hiervan is nog niet zo
gemakkelijk vast te stellen. Je kunt een afwijking of een gebrek hebben en je desondanks
goed gezond voelen.
• De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieerde gezondheid ooit als ‘een toestand van
complex fysiek, mentaal en sociaal welbevinden, en niet slechts de afwezigheid van ziekte of
gebrek’. Daarmee werd duidelijk gemaakt dat het bij gezondheid niet alleen om lichamelijk
gaat en ook niet alleen om objectief vast te stellen ziekten: welbevinden is een subjectief
begrip.
• Nieuwe definitie gezondheidsraad 2010 > Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en
eigen regie te voeren, in het licht van sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het
leven(Van ziektemodel naar adaptiemodel). In deze definitie staat de mens en niet de ziekte
centraal, het gaat niet om gebreken of stoornissen maar om wat je wel kunt. Om die reden
wordt er gesproken over ‘positieve gezondheid’.
• In deze nieuwe definitie worden zes pijlers van gezondheid beschreven:
1: lichaamsfuncties
2: mentaal welbevinden (psychische functies),
3: zingeving (de spirituele en existentiële dimensie)
4: kwaliteit van leven
5: meedoen (sociaal-maatschappelijke participatie)
6: dagelijks functioneren.
Kortom gezondheid gaat over het totale functioneren in de hele breedte van het leven,
inclusief levensbeschouwing en zingeving.
• Deze definitie geeft mooie handvaten voor de hulpverlening aan mensen met psychische
problemen, of in de woorden van de definitie; mensen met bijzondere sociale en emotionele
uitdagingen van het leven.
, • Kader 1. 1 de drie componenten van gezondheid >
- Objectieve > gaat over de aanwijsbare aan- of afwezigheid van een ziekteproces in het
lichaam, bijvoorbeeld vernauwde bloedvaten of een tumor in de hersenen.
- Subjectieve > gaat over de beleving van de persoon van zijn ziekte, gevoelens van pijn,
verdriet, ongemak, angst enz.
- Gedragscomponent > gaat over de manier waarop iemand met zijn klachten omgaat, hoe
hij erover praat, hoe hij er zijn leven door laat beïnvloeden, hoe en wanneer hij steun zoekt.
1.2 Psychische klachten >
• Net als het begrip gezondheid is de term ‘psychische klachten’ lastig te definiëren. Het
belangrijkste wat we over psychische klachten kunnen zeggen is, dat we niet precies weten
wat dat zijn.
• Bij psychische klachten gaat het voornamelijk over problemen in het psychisch functioneren
van mensen. Problemen in de hantering van stressvolle situaties, problemen met eigen
zelfbeeld, problematische, niet-functionele opvattingen, overtuigingen of gedachtegangen,
problematische gevoelens, emoties en impulsen, en problematisch gedrag.
• Met problematisch bedoelen we dat het functioneren van mensen erdoor belemmerd wordt
of dat hun gedrag henzelf of hun naasten in moeilijkheden brengt. Bijvoorbeeld depressieve
gevoelens, onredelijke en hinderlijke angsten of paniek, heftige woede, impulsieve, soms
destructieve gedragingen zoals zelfverwonding en verslaving, stemmen horen, paranoïde
wanen en dwangmatige handelingen.
• Er zijn veel psychische klachten die erg algemeen zijn en vaak voorkomen, ongeacht de aard
van de psychische aandoening. Bijvoorbeeld slecht slapen, veel piekeren, last hebben van
stress die je niet goed weet te hanteren, onzekerheid en faalangstigheid.
• Een belangrijk aspect van psychische aandoeningen is dat ze invloed hebben op alle
terreinen van het leven.
• Familieleden moeten bij de hulpverlening worden betrokken, hun zorgen moeten gehoord
en gezien worden, hun draagkracht waar nodig ondersteund.
• Ook die van kinderen, kinderen hebben minstens drie keer een grotere kans om op
volwassen leeftijd psychische problemen te ontwikkelen dan kinderen die opgroeien bij
psychisch gezonde ouders.
1.3 De medische benadering van psychische klachten (t/m pag. 21) >
• Concept positieve gezondheid vindt steeds meer ingang in de Nederlandse gezondheidszorg.
In de ggz is de klassieke medische benadering nog dominant aanwezig.
• Met de klassieke medische benadering bedoelen we hier de benadering van psychische
problemen als (hersen)ziekten of ziekteverschijnselen. Op basis van die verschijnselen wordt
er een diagnose gesteld.
• De diagnose wordt het uitgangspunt voor een passende behandeling, waarin medicijnen
doorgaans een belangrijke plaats innemen. In tegenstelling tot de benaderingswijze van
positieve gezondheid staan in de klassieke medische benaderingen de stoornissen en
problemen centraal.
• Dit is niet verkeerd om problemen te identificeren en analyseren, maar met de focus daarop
verdwijnen meestal andere aspecten van iemands verhaal uit beeld. Wat de psychische
, klachten voor iemands dagelijks leven en voor zijn naast betekenen krijgt in de klassieke
medische benadering meestal niet de aandacht die het verdient. Te weinig oog voor het
levensverhaal van de persoon in kwestie.
• Vrijwel altijd zijn er in iemand zijn verleden aanleidingen of gebeurtenissen te vinden die een
belangrijke rol spelen in het ontstaan van de klachten, maar dat krijgt te weinig aandacht
wanneer je het probleem eenmaal hebt gedefinieerd als ziekte en gelabeld met een
diagnostische term.
• Psychisch lijden wordt in de klassieke medische benadering gereduceerd tot diagnose, doe
diagnose bepaalt het beeld dat de hulpverlener van iemand heeft en dat beeld wordt al te
makkelijk eenzijdig. Je hoort nog wel eens de klacht dat de diagnose wordt behandeld en niet
de persoon.
• Voor de diagnostiek van psychische aandoeningen is de Diagnostic and Statistical Manual of
Mental Disorders 5 (DSM-5) een belangrijke leidraad.
• In de DSM-5 zijn ongeveer 360 diagnoses beschreven, op grond waarvan die diagnoses
moeten worden gesteld.
• De DSM geef geen verklaringen voor de ziektebeelden en evenmin aanwijzingen voor
behandeling.
• De International Classification of Diseases is een ander classificatiesysteem van de WHO voor
zowel lichamelijke als psychische aandoeningen.
• In Nederland wordt vrijwel uitsluitend gewerkt met de DSM-5.
• Het classificeren is nuttig maar er kleven ook nadelen aan. Met de diagnose wordt de indruk
gewekt dat een welomschreven ziekte is vastgesteld en we nu dus weten wat er aan de hand
is. Dat is niet het geval.
• Psychiaters wijzen erop dat het vaststellen van een DSM-diagnose slechts een classificatie is,
die gevolgd moet worden door een uitvoerige beschrijvende diagnose, uniek voor de
betreffende persoon, leert de praktijk dat het label vaak bepalend is voor het beeld en de
verwachtingen die hulpverleners van een client of patiënt hebben.
• Er is wel beweging in de klassieke medische benadering, twee ontwikkelingen zijn de
verschuiving van denken in diagnoses naar het denken in symptoomnetwerken, en aandacht
voor de betekenis van zogenoemde trans diagnostische factoren.
1.4 Het biopsychosociaal model > Je moet kunnen uitleggen wat het biopsychosociale model inhoudt
en hoe je dat kunt toepassen om het ontstaan van klachten/gezondheidsproblemen te verklaren en
aanknopingspunten voor behandeling te vinden >
• Volgens het biopsychosociale model moeten gezondheidsproblemen worden benaderd
vanuit drie invalshoeken, een biologische, een psychische en een sociale invalshoek.
• Het model is het geesteskind van George L. Engel, die zowel internist als psychiater was, een
combinatie die zeldzaam is.
• Engel was van mening dat, om een ziekte goed te kunnen begrijpen en behandelen, het
nodig was om niet alleen de lichamelijke manifestaties en biologische markers van een ziekte
in ogenschouw te nemen, maar ook de psychische en sociale factoren die daarbij een rol
spelen.
, • In theorie is het biopsychosociaal model door de hulpverleners in de geestelijke
gezondheidszorg breed aanvaard. Het is meer een denkmodel dan een werkmodel geworden
dat praktische handvatten geeft voor het handelen.
• Als denkmodel helpt het ons om een probleem of hulpvraag van verschillende kanten te
benaderen, om verklaringen te zoeken voor het ontstaan ervan en mogelijkheden voor de
behandeling te vinden.
• De biologische kant van de aandoening gaat bijvoorbeeld over erfelijke factoren, de rol van
stress(hormonen), de rol van hersenstructuren en neurotransmitters en andere lichamelijke
functies.
• Vanuit het psychologisch perspectief kan iets gezegd worden over iemands
persoonlijkheidskenmerken; welke basale overtuigingen heeft hij over zichzelf, zijn
medemensen en de wereld om hem heen, hoe geeft hij betekenis aan ervaringen en
gebeurtenissen en hoe gaat hij daarmee om (dus hoe is zijn coping)?
• Vanuit het sociale perspectief gaat het over levensomstandigheden zoals relaties, gezin,
werk, inkomen, sociale contacten, deelname aan de samenleving en ingrijpende
gebeurtenissen.
• Op deze terreinen kunnen tal van stressfactoren een rol spelen, zoals relatieproblemen,
mantelzorg voor een langdurig zieke partner, de zorgen om een ontsporende puber,
schulden, armoede, werkeloosheid en eenzaamheid, maar ook huiselijk geweld of seksueel
misbruik. Naast deze persoonlijke sociale factoren spelen ook sociale factoren op
maatschappelijk niveau een belangrijke rol bij gezondheidsproblemen; deze blijken vaker en
in ernstiger mate voor te komen in een stedelijk milieu, in een lage sociaal-economische
situatie, en bij mensen met een migratieachtergrond.
• Sociale factoren kunnen in combinatie met psychische factoren en iemands erfelijke aanleg
tot het ontstaan van een psychische aandoening leiden, bijvoorbeeld een depressie. Deze
combinatie van factoren, is een belangrijk aspect van het biopsychosociaal model.
• Ook voor behandeling geeft het aanknopingspunten.
• Vanuit de psychologische invalshoek kunnen verschillende vormen van psychotherapie en
traumaverwerking worden aangeboden.
• De sociale invalshoek kan zicht bieden op verschillende vormen van gewenste of
noodzakelijke ondersteuning, bijvoorbeeld hulp in de huishouding,
opvoedingsondersteuning, schuldhulpverlening, dagbesteding of arbeidsbemiddeling.
• De spirituele dimensie komt in het model niet naar voren. Toch geven veel mensen met
psychische aandoeningen aan dat dit een belangrijk aspect is. Dit geldt ook voor lichamelijke
aandoeningen. Het spirituele en existentiële komt daarom wel terug als dimensie in de
positieve gezondheid.
• Spiritualiteit is een lastig woord, er wordt van alles onder verstaan. Geloof, aanvaarding, het
gevoel van verbinding en betekenis. Het overstijgt psychische en sociale aspecten van
iemands leven.
• Vanwege de grote betekenis van deze existentiële dimensie is er veel voor te zeggen om het
model uit te breiden naar biopsychosociospiritueel model. Nogmaals, het is vooral een
denkmodel, dat helpt om verschillende aspecten van ziekten en aandoeningen te
identificeren en aandacht te geven.
