Inhoudsopgave:
Het empirisme........................................................................................................................................3
Aristoteles (384 -322 v.C.)..................................................................................................................3
Francis bacon (1561-1626).................................................................................................................4
John Locke (1632-1704)......................................................................................................................5
George Berkeley.................................................................................................................................6
David Hume........................................................................................................................................7
Rationalisme...........................................................................................................................................8
Parmenides?.......................................................................................................................................8
Plato (420 v.C. 347 v.C.)......................................................................................................................8
René Descartes (1596-1650)...............................................................................................................8
Karl Popper (1902-1994).....................................................................................................................9
Kritisch rationalisme.............................................................................................................................12
Constructivisme/ relativisme................................................................................................................13
Ludwig Wittgenstein 2 (1889-1952)..................................................................................................14
Thomas Kuhn (1922-1996)...............................................................................................................15
Paul Feyerabend (1924-1994)...........................................................................................................16
Logisch positivisten...............................................................................................................................19
Ludwig wittgenstein 1 (1889-1951)..................................................................................................21
Idealisme..............................................................................................................................................23
George Berkeley...............................................................................................................................23
Rationalisme en het empirisme............................................................................................................24
Immanuel Kant.................................................................................................................................24
Constructivistisch empirisme................................................................................................................27
Bas van Fraassen...............................................................................................................................27
Wetenschappelijk realisme..................................................................................................................28
Positivisme...........................................................................................................................................30
Auguste Comté.................................................................................................................................30
Pragmatisme.........................................................................................................................................31
Charles Sanders Peirce (1839-1914).................................................................................................31
Naturalisme..........................................................................................................................................33
Willard van Orman Quine.................................................................................................................33
Het scepticisme....................................................................................................................................34
Socrates............................................................................................................................................34
Heraclitus..........................................................................................................................................34
Michel de Montaigne.......................................................................................................................34
1
, David Hume......................................................................................................................................34
Extra personen die stroming loos zijn...................................................................................................35
Aquino..............................................................................................................................................35
Isaac Newton....................................................................................................................................35
Eddington.........................................................................................................................................35
Imre Lakatos (1922-1974).................................................................................................................35
Kellyann Conway..............................................................................................................................38
Daniel Kahneman en Tversky............................................................................................................38
Gigerenzer........................................................................................................................................38
Leon Festinger..................................................................................................................................38
Ara Norenzayan................................................................................................................................38
Peter Singer......................................................................................................................................39
Het tweede deel...................................................................................................................................40
Kritisch denken (HC 9)..........................................................................................................................40
Evolutionaire oorsprong van irrationaliteit (HC 10)..............................................................................43
Irrationaliteit in actie (HC 11)...............................................................................................................47
Hoe kunnen we ons wapenen tegen denkfouten? (HC 12)..................................................................51
Het belang van kritisch denken (HC 13)................................................................................................54
De wetenschappelijke methode en het demarcatiecriterium (HC 14)..................................................57
Extra.....................................................................................................................................................61
2
,Het empirisme
Korte beschrijving: echte kennis is afkomstig uit zintuigelijke ervaring
Empiristen zijn het met de rationalisten eens dat er echte kennis mogelijk is, MAAR ze zijn het er niet
mee eens dat deze kennis te verwerven valt door het gebruik van je ratio. De ratio is overigens
empiristen niet de bron van kennis. De bron van kennis is de ervaring die je hebt opgedaan via
zintuigelijke waarneming.
Iets uitgebreider
- Empiristen stellen dat er privétaal is, zij hebben hiervoor een aantal premissen (zie
Wittgenstein 2)
o Premisse 1: betekenis is afhankelijk van referentie/ verwijzing
o Premisse 2: psychologische toestanden verwijzen/ refereren naar subjectieve
toestanden
o Premisse 3: inverted spectrum
Kleuren zijn secundaire eigenschappen
Als jij een brandweerauto ziet weet je dat die rood is want dat hebben we
met elkaar afgesproken.
Maar hoe je die kleuren ervaart is afhankelijk van je fysische make-up.
Misschien zie je de auto wel in een heel andere kleur.
Misschien ziet je buurman de brandweerauto als een tegenovergestelde
kleur maar noemen jullie het alle twee rood.
o Vanuit het argument van het inverted spectrum (en dus vanuit de empiristen) kunnen
we de conclusie trekken dat alleen jij weet waar je psychologische termen naar
bewijzen. Privé taal volgt dus uit (1) deze premissen, en (2) ervaring als bron van
kennis, dit is dus volgens de empiristen. Wittgenstein 2 gaat hier tegenin met het
argument dat taalspelen wel publiekelijk toegankelijk zijn en dat ze dus wel publieke
regels hebben.
Belangrijke personen:
- Aristoteles (384 -322 v.C.)
o Had invloed tot eind middeleeuwen
o Leerling van Plato
Aristoteles verwierp het idee van Plato en vond dat er maar een wereld was
die je met je zintuigen waar kon nemen.
Dit impliceert de afwijzing van ingeboren ideeën: de mens is een Tabula Rasa
(blanco vel papier).
o Oprichter van lyceum waar hij zijn studenten lesgaf.
o Aristoteles maakt gebruik van inductie (van individueel begrip naar een algemeen
begrip) waardoor hij eigenlijk niet 100% empirist is maar ook deels rationalist.
Hij zegt namelijk dat hij tot nu toe iedereen heeft zien sterven dus zijn alle
mensen sterven. Hij noemt die een noodzakelijk waar.
Aristoteles reageert hierop door te zeggen dat inductie slechts stap 1 is.
Stap 2: je moet via onfeilbare intellectuele capaciteiten van de geest inzien
dat abstracties als ‘alle mensen zijn sterfelijk’ noodzakelijke waarheden
(nous) zijn. Dit noemt hij intuïtieve inductie (dat is meer rationalistisch).
3
, Intuïtieve inductie is dus het proces waarbij algemene conclusies
worden getrokken op basis van beperkte waarnemingen of
ervaringen. Het gaat om he maken van aannames of generalisaties
op basis van een beperkt aantal specifieke gevallen.
Als Aristoteles eenmaal via algemene bewering iets gevonden had dan was
hij daar verder niet meer kritisch over.
o Aristoteles in de middeleeuwen
Mensen dachten da hij zijn goede verstand had gekregen van god .
De bijbel en het werk van Aristoteles werden in overeenstemming gebracht
(dit deed Aquino).
o Vond dat je geen experimenten mocht doen want je was geïnteresseerd in de wereld
zoals die is.
- Francis bacon (1561-1626)
o Bacon ging tegen Aristoteles in, Bacon zij dat je juist wel experimenten mocht
uitvoeren.
o Bacon bedacht de Nieuwe methode
De nieuwe methode stelt dat we onze vooroordelen moeten laten varen.
Het gaat om epistemologische vooroordelen Epistemologische vooroordelen
verwijzen naar aannames, overtuigingen of standpunten die invloed hebben op hoe we kennis
verwerven, beoordelen en begrijpen. Deze vooroordelen kunnen onze waarnemingen,
interpretaties en conclusies beïnvloeden, waardoor ze een impact hebben op de manier
waarop we de wereld om ons heen begrijpen.
o Bacon zegt dat we de empiristische methode moeten gebruiken De empirische
methode is een benadering van wetenschappelijk onderzoek waarbij kennis wordt verkregen door
middel van observaties, metingen en experimenten. Het legt de nadruk op feitelijke ervaringen en
objectieve gegevens om conclusies te trekken en hypothesen te testen.
Bij de empirische methode wordt geen gebruik gemaakt van autoriteiten
boeken zoals die van Aristoteles
Er mag juist wel geëxperimenteerd worden
Inductie is hierbij een belangrijk middel
o Bacon zij dat er een aantal hardnekkige epistemologische vooroordelen waren die hij
ook wel idols of fals conceptions noemde. Wij noemen die nu bias. (Kans is aanwezig
dat hier een vraag over komt).
Idols of the tribe
Vooroordelen die we als mens hebben
Voorbeeld: het zien van regelmaat waar die niet is
Voorbeeld conformation bias zoeken naar bevestiging en
weerlegging negeren
Idols of the cave
Vooroordelen die we hebben omdat we tot een bepaalde (culturele)
groep horen
Voorbeeld: extreme voorkeur voor vroeger of extreme voorkeur voor vernieuwing
Idols of the marketplace
Vooroordelen die we hebben omdat we erover kunnen praten, hier is
taal van belang.
Als je een woord hebt dan denk je dat dat woord ergens naar
verwijst. Dit hoeft niet het geval te zijn, denk aan een unicorn
Idols of the theatre
4
, Vooroordelen de we hebben omdat autoriteiten zeggen dat ze
kloppen.
o Volgens Bacon zij autoriteiten natuurlijk oude filosofie
scholen en hebben deze geen gelijk (dus die in Aristoteles
geloven)
o Van Bacon mag je ook inductie gebruiken. Bij bacon is dit een mix van waarnemingen
en verstand.
Verschillend van Aristoteles doordat Aristoteles het inductieprobleem niet
serieus genoeg neemt volgens Bacon.
Bacon zegt dat je ook elders moet kijken of de bewering wel klopt. Bacon
ziekt in tegenstelling tot Aristoteles naar mogelijke weerleggingen van de
algemene conclusie, hij is veel kritischer .
- John Locke (1632-1704)
o Lock kaart een aantal dingen aan
Verwerping van ingeboren ideeën
Formulering van empirisch principe
Categorisering van ideeën
Ideeën zijn onderscheiden van kwaliteiten
o Verwerping van ingeboren ideeën
Als empirist moet je zeggen dat er geen ingeboren ideeën zijn.
De rationalisten zeggen dat dit wel is, zo worden er dingen gezegd als “dat
wat is, is” en “het is onmogelijk om tegelijk te zijn en niet te zijn”
rationalisten stellen dat je deze ideeën in iedereen aantreft en dat je dat
alleen maar kan verklaren doordat deze ideeën ingeboren zijn. Je hebt
deze ideeën al als je als baby geboren wordt.
Lock betwijfelt dit want
1. Deze universele principes zouden ook anders verklaart kunnen
worden (de ideeën kunne ook vroeg in ons leven verworven worden
i.p.v. ingeboren zijn).
Er is eigenlijk helemaal niks om te verklaren, de religionisten zeggend
at iedereen die ideeën heeft maar dat is niet zo, want als je aan een
klein kind vraagt ‘wat is, is’ dan stapt dat kind dat niet. En niet
iedereen heeft dezelfde morele waarde.
o Formuleringen empiristisch principe
Locke’s antwoord op de vraag waar komt kennis nu van was door ervaring
Dus door de ervaring die je krijgt wanneer je je zintuigen gebruikt. De
ervaring kan dus van waarneming komen en van reflectie (= interne
waarneming) en dit is een empirisch principe.
o Indeling van de ideeën
Locke zegt dat hij ideeën kan verwerven, kennis op kan doen, en dan gaat hij
die ideeën classificeren.
Hij maakt een onderscheid tussen enkelvoudige ideeën en complexe/
samengestelde ideeën.
Enkelvoudige ideeën ideeën (kennis/concepten) die je niet meer
kan splitsen, je kunt ze niet meer verder opsplitsen. Je hebt bv
enkelvoudige ideeën van een zintuig zoals zoetheid. Maar je hebt ook
eenvoudige ideeën die je met meerdere zintuigen kan waarnemen
5
, denk aan beweging. Volgens empiristen kun je ook kennis verwerven
via interne zintuigen.
Complexe/ samengestelde ideeën je hebt het dan bv over ideeën
van modus (eigenschappen). Je hebt bv een schilderij en die vind je
mooi maar dat schilderij bestaat uit meerdere dingen zoals verf en
vorm. Dat is nog te verantwoorden. Waar het probleem bij Locke zit
is bij substanties. Locke had het idee van substantie eigenlijk noot in
zijn lijstje van ideeën mogen opnemen want hij had hier geen goede
uitleg voor.
o Locke zegt dus kennis te hebben van het idee substantie
terwijl hij dat helemaal niet kan waarnemen.
Voorbeeld: blikje cola
Als je daarnaar kijkt neem je de eigenschappen van
dat blikje waar (kleur vorm ect) je neemt dan niet de
substantie waar.
Dat blikje heeft dus allerlei eigenschappen en die
eigenschappen moeten gedragen worden door iets
wat onafhankelijk kan bestaan (substanties dus) en
wanneer je dit doet, ben je dus eigenlijk met je
verstand aan het beredeneren en niet met je
zintuigen, dit is dus een serieus probleem voor de
empiristen.
o Lock onderscheid ideeën van kwaliteiten
Ideeën zitten in je hoofd.
Kwaliteiten zitten in de wereld.
Er zijn primaire kwaliteiten/ eigenschappen Dit zij eigenschappen van de
dingen zelf en zijn hiermee onafhankelijk van de waarnemer, denk aan water.
Secundaire kwaliteiten/ eigenschappen Zijn eigenschappen die bestaan
bij de gratie van een waarnemer. Er is iemand om het waar te nemen. Denk
aan of het water warm of koud beoordeeld wordt.
- George Berkeley
o Valt onder empirisme en idealisme.
o De epistemologie van Berkeley is: zijn is waargenomen worden (esse est percipi).
o Berkeley laat alle eigenschappen van de fysische wereld afhangen van de geest.
Alle primaire eigenschappen zijn dan eigenlijk ook secundaire
eigenschappen.
o Volgens Berkeley is er een grote waarnemer van alles die ervoor zorgt dat de fysische
wereld blijft bestaan dit is God.
Dit is een godsbewijs volgens Berkeley.
Er is dus geen ontkenning van de fysische wereld, die bestaat en is afhankelijk
van de waarnemer (god) .
Volgens Berkeley is de fysische wereld alleen geen substantie.
De fysische wereld kan niet onafhankelijk op zichzelf staan maar is afhankelijk
van een waarnemer.
o Wat Berkeley eigenlijk verdedigt is het idealisme (zie kopje idealisme)
6
,- David Hume
o Het empirisme van Hume lijkt erg op dat van Locke
Zowel Hume als Locke: door de wereld waar te nemen doe je kennis op.
Volgens Hume gaat het via het Copy principle je doet impressies op en die
resulteren in ideas in de geest.
Hume maakt net als Locke een onderscheid tussen enkelvoudige ideeën en
complexere/ samengestelde ideeën .
o Enkelvoudige en complexe ideeën
Enkelvoudig idee komt van de ervaring die je hebt
Het idee wit komt van de impressie/ ervaring die he
hebt van wit.
Complex idee het idee is te herleiden naar de ervaring die
je hebt gehad (de impressie).
Probleem met complexe ideeën
Je kunt ideeën hebben over iets zonder deze terug te hoeven lijden
aan een ervaring.
o Denk aan Jeruzalem hier heb je een idee van zonder dat je er
een ervaring bij hebt.
o Oplossing: het complexe idee bestaat uit allemaal
eenvoudige ideeën.
o Ander probleem Hume Oorzakelijkheid
Hume zegt dat we enkel kennis op kunnen doen via de ervaringen van onze
waarnemingen/ impressies. Dit gebeurt altijd door oorzakelijkheid.
Elke gebeurtenis die er is, is veroorzaakt door iets wat daaraan voorafging.
Hume ging onderzoeken wat oorzakelijkheid was.
Voorbeeld: biljartballen
Er moeten voor oorzakelijkheid aan 3 dingen voldaan worden
Priority de juiste tijdsvolgorde, A moet voor B (waarneembaar).
Contiguity gebeurtenis A en B vinden (in tijd en ruimte) bij elkaar
plaats (waarneembaar).
Noodzakelijk verband het kan niet anders dat de ene bal tegen de
andere botst en dat deze dan gaat rillen (dit kan je niet zien).
Dit noodzakelijke verband kan je niet zien en is dus een probleem voor een
empirist.
Als empirist zijnde kan je dus geen kennis hebben van noodzakelijke
verbanden en dus ook niet van causaliteit. Je kan dus geen kennis hebben
over hoe de feiten samenhangen, hoe de wereld in elkaar zit. Dit is dus
eigenlijk scepticisme maar dat wil Hume niet.
o Hume: we kunnen noodzakelijkheid niet waarnemen, en dus zijn empiristen niet
gerechtvaardigd in het gebruik van het idee ‘oorzakelijkheid’ maar volgens Hume
redeneren we wel zo doordat we psychisch zo in elkaar zitten dat we tot een
oorzakelijk verband concluderen telkens als we een constante conjunctie
waarnemen.
o Maar je doet dan ook aan inductie want het is altijd zo en dit is geen geldige manier
van redeneren dus wordt Hume scepticus .
o Hume zegt: ‘als we nadenken over de wereld, dan denken we na over de feiten. Maar
het probleem zit hem ook in het nadenken over de wereld (standen van zaken,
7
, matters of fact) want als je nadenkt over de wereld en de feiten, dan wil je kennis
verwerven over die feiten.
Hume moet toegeven dat dit niet lukt
Hij begint als empirist en eindigt als scepticus
Rationalisme
Korte beschrijving: kennis is afkomstig van de ratio, de rede, het verstand, Echte kennis komt (deels)
vort uit het goed gebruiken van je verstand(ratio) (of wordt aan die ratio getoetst). Sommige
rationalisten stellen dat er ingeboren kennis bestaat (=nativisme).
Belangrijke personen:
- Parmenides?
o Parmenides ‘alles wat echt is, is onveranderlijk’
- Plato (420 v.C. 347 v.C.)
o Leerling van Socrates (scepticus).
o Theorie van de ingeboren ideeën (als je geboren wordt heb je alle kennis al).
o Anamèsis (= je ‘herinnert’ je iets in plaats van dat je iets ”leert”, je doet dus nooit
nieuwe kennis op).
o Plato: ‘kennis is een ware en gerechtvaardigde overtuiging’
o Plato reageert op Heraclitus (Heraclitus reageerde op Parmenides). Plato is het eens
met Parmenides.
o Als je je zintuigen gebruikt als bron van kennis, dan kom je niet verder dan de mening
(doxa) een vermeend geval van kennis. Je denkt dat kennis waar is maar het is
helemaal geen kennis (epistemè) wat zou lijden tot scepticisme.
o Oplossing Plato: twee wereldentheorie
We hebben de wereld die wij waarnemen, de wereld van de verschijnselen
de wereld van de veranderende dingen. (Hier kan je geen kennis over hebben
De wereld van de ‘ideeën’ of van ‘vormen’
o Allegorie van de grot hiermee probeert Plato de zijn twee wereld theorie verder
mee uit te leggen.
In de echte wereld heb je een stoel maar die gaat eigenlijk langzaam alweer
kapot de stoel is dus eigenlijk in proces van verandering. Maar De idee (het
concept) van de stoel is onveranderlijk.
Bij de allegorie zegt Plato: ‘er zit een groep mensen in de grot. Deze kijken
naar de muur voor hen. Op de muur zien ze schaduwen want achter hen
brandt een groot vuur. Dit vuur kunnen ze niet zien ze zien alleen de muur
voor hen zien. Door dit vuur verschijnen er schaduwen voor hen op de muur.
Men houdt een stoel achter et vuur en de schaduwen van deze stoel
verschijnt op de muur. Omdat de mensen in de grot nooit een echte stoel
hebben gezien, denken ze dat de schaduw op de muur de echte stoel is. Ze
gebruiken dus hun zintuigen om te zien en denken wat echt is.
Plato wil op deze manier laten zien dat je zintuigen niet echte kennis
opleveren van de wereld.
- René Descartes (1596-1650)
o Was wel katholiek maar ging toch in tegen Aristoteles, ook was Descartes het niet
eens met Plato.
8
