Hoorcollege 1:
Het is een nieuw en oud college waarbij samengewerkt wordt tussen AG en NG. Het gaat
hierbij over (post-)koloniale geschiedenis en Nederlandse geschiedenis. Hierbij wordt er
zowel gekeken naar de vroegmoderne als de moderne tijd.
Het belangrijkste deel van het Nederlandse Rijk is Nederlands-Indië geweest. Het is
onvoorstelbaar dat een klein Nederland zo’n groot land heeft veroverd. Eerst waren ze ook
vooral gericht op Java, daarna is pas het hele land veroverd. Andere belangrijke gebieden
zijn de Nederlandse Antillen en Suriname. Minder belangrijke gebieden waren Formosa, het
huidige Taiwan, New York en Nederlands Brazilië, het huidige Brazilië. Tegenwoordig zie je
hier nog veel sporen van, zoals het Mauritshuis, betaald met opbrengsten uit Brazilië. Een
van de beruchtste Nederlandse gebieden is Elmina, een fort aan de Afrikaanse kust van
waaruit slavenhandel werd bedreven. Ook in Zuid-Afrika is de Nederlandse invloed nog
groot, zelfs na de verovering van het gebied door de Britten. Zo zie je dat Nederland over
heel de wereld aanwezig is geweest en dat het dus zinvol is om het niet gewoon als een
deel van de Nederlandse geschiedenis te zien. Nederland heeft op deze manier een
bijdrage geleverd aan de wereldgeschiedenis.
Het Nederlandse Imperium bestond uit verschillende delen. Was het echt een rijk of waren
het verschillende gebieden, beheerst door de VOC, de WIC en andere regenten? Rondom
de belangrijke gebieden zijn nog veel meer factorijen gesticht. Rond 1800, terwijl Nederland
bezet was door Frankrijk, zijn veel gebieden veroverd door de Britten. Sommige zijn later
teruggeven zoals Indië en Elmina. De afgelopen tijd is er veel discussie geweest over het
Nederlandse koloniale verleden onder de normale bevolking. Bijvoorbeeld over
standbeelden van Jan Pieterszoon Coen en andere zeehelden. Ook is er bijvoorbeeld
discussie over Zwarte Piet. Deze controverse is een teken van dat er iets aan het schuiven
is in het bewustzijn van mensen.
Een belangrijk huidig thema in het debat is Indonesië. Na de Tweede Wereldoorlog
verklaarde Indonesië zich onafhankelijk, Nederland accepteerde dit niet en trok ten strijde.
Het leger heeft zich in totaal niet zozeer misdragen. Losse delen van het leger wel. Nu is
daar veel onderzoek naar gedaan. Ook is er veel aandacht voor het slavernij verleden.
Sommige mensen vinden dat het nu wel genoeg is met het onderzoek, hoeveel onderzoek
kan je immers nuttig doen naar het slavernij verleden. Naar de Tweede Wereldoorlog wordt
echter ook nog tseeds onderzoek gedaan en deze periode is veel korter. Mark Rutte zei bij
zijn excuses dat het geen punt maar een komma was. Men moest nu niet stoppen maar
doorpakken en het verder verwerken. Ondertussen laat de koninklijke familie onderzoek
doen naar hun rol in het Nederlandse slavernij verleden. Maar wat betekent deze onrust nu
voor de Nederlandse geschiedenis?
Koloniale geschiedenis is lang vergeten. Lange tijd is er weinig historisch onderwijs in
gegeven. Vaak was koloniale en Nederlandse geschiedenis ook nog eens gescheiden, het
was lastig te combineren. Na het einde van Indonesië als kolonie is de belangstelling voor
koloniën lange tijd op een laag pitje komen te staan. Het werd een specialisme, dat het van
belang was voor andere historici was niet aan de orde. Nu zien mensen wel waarom het van
groot belang is. Als je Nederland in brede zin wil beschouwen is het belangrijk de koloniale
geschiedenis te kennen. Door dit te kennen kun je het zelfbeeld van Nederland als een klein
land, als een slachtoffer van de geschiedenis in bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog,
,vervangen voor het beeld van een grote mogendheid én dader van gruweldaden. Ook als je
er niet trots op bent, is het een aspect van de Nederlandse geschiedenis. Ons nationale
verleden is als nationaal verleden niet zo belangrijk. Nederlandse invloed heeft zich overal
op de wereld afgespeeld en we zijn dus deel van de wereldgeschiedenis. Het is wel
belangrijk om te beseffen dat men in de vroegmoderne tijd niet dacht in Nederland of
Nederlanders, het is op die manier niet altijd nationale geschiedenis.
Ander beeld van Nederlandse geschiedenis, New Imperial History, is een poging om het
koloniale geschiedenis opnieuw belangrijk te maken. Hierbij wordt gekeken naar de directe
effecten in het land van waaruit de koloniën worden bestuurd, in ons verhaal dus Nederland.
Nederland had niet alleen effect in Indië maar Indië had ook veel effect op Nederland. Een
voorbeeld hiervan is Colijn. Hij was president tijdens het interbellum en had Indische roots.
In zijn biografie wordt zijn leven beschreven maar er is niet veel aandacht voor zijn tijd in
Indië. Na het afscheid van Nederlands-Indië is er een periode geweest van mensen die er
nostalgisch op terugkijken, dit werd vooral door mensen gedaan die er waren opgegroeid.
Hierbij wordt dan gedacht aan de mensen die in de zon genieten op hun veranda. Dit was
lange tijd het beeld bij het Nederlandse kolonialisme, dit is nu veranderd. Zo is er in Adje
decennialang oorlog gevoerd, was er een concentratiekamp voor Indonesische Nationalisten
en het was een politiestaat.
De mentaliteit is niet iets typisch Nederlands, in alle andere koloniale landen was hier ook
sprake van. Het koloniale ondernemerschap zie je ook terug in bijvoorbeeld Shell.
In plaats van te kijken uit Nederlandse ogen wordt er nu ook gekeken naar de expansie
vanuit de gekoloniseerde landen. Belangrijk bij dit college is entangled history. Hierbij wordt
gekeken naar verschillende historische evenementen, personen en plaatsen die met elkaar
verbonden zijn en elkaar beïnvloeden. Het gaat voorbij aan traditionele grenzen en is
gefocust op verbinden, interacties en de invloed van verschillende factoren. Je kan dus niet
het ene zien zonder het andere te zien. Dit zie je bijvoorbeeld terug op de cover van het
handboek. Ook zie je het terug in de Hortus Indicus Malabraricus, een boek over de planten
in West-India. Hierin staan afbeeldingen waarin de oorspronkelijke bevolking ondergeschikt
is aan de Europees figuur. Het boek is geschreven door een Nederlander, Hendrik Adriaan
van Reede tot Drakenstein, maar is vertaald in het Engels. Dit werk wordt gezien als een
van de grote werken in de botanische kennis. Hij heeft dit werk echter niet zelf geschreven,
hij had een onderzoeksteam. In dit team zat Paul Hermann (DU), Johannes Casearius (NL),
Mattheus St. Joseph, een katholieke karmoliet. Ook waren er drie lokale intellectuelen,
pragmannen, mannen uit de hoogste klasse. Zijn laatste onderzoeksteam lid was Itti
Achudem, een Indiër van een lage kaste. Op deze manier werden planten vanuit elke visie
beschreven en ervaren. Ze hadden wel allemaal dezelfde passie, planten. De VOC volgde
het onderzoek op de voet, wellicht waren de planten geneeskundig en hoefden ze niet
vanuit Amsterdam te worden geïmporteerd. Bij de tekeningen werden in 3 schriften en 4
talen de planten beschreven. Er was lang niet altijd een Europees woord voor de plant die
afgebeeld werd. Toch worden ze in het Latijn, Malayalam in Aryazuthu, Malayalam in het
Arabisch en in het Konkani in Nagari. Dit is allemaal entangled history. We moeten wel
oppassen met wensdenken. We willen een inclusieve geschiedenis. We moeten echter
oppassen dat we het belang van bijvoorbeeld de Indiërs in de Hortus Indicus niet overdreven
wordt. Je moet niet proberen te scoren met inclusiviteit. Daarnaast moeten we goed kijken
naar of de Hortus wel echt zo vernieuwend is. Het is beschrijvend en nauwkeurig, maar
,heeft het echt een bijdrage. Ook kun je zeggen dat alle geschiedenis entangled is. Tot slot
moeten we in gedachte houden hoe vernieuwend entangled history is.
Hoorcollege 2:
Kunnen we nog spreken over een Gouden Eeuw en werd deze Gouden Eeuw niet mogelijk
gemaakt over de ruggen van gekoloniseerden? Dit is een periode waarin Europa van
periferie naar centrummacht gaat. Amsterdam ontwikkelt zich tot een internationale
stapelplaats. Twee werelden, de Atlantische wereld en de Euraziatische wereld, komen hier
samen. Niet alleen goederen komen naar de republiek maar ook veel nieuwe informatie en
kennis komen vanuit heel de wereld naar de republiek. De internationale contacten, die
eigenlijk booming zijn in de Gouden Eeuw, zijn cruciaal voor het ontwikkelen van de identiteit
van de republiek tijdens deze Gouden Eeuw.
De bodem waarin deze kennis en informatie land is een specifiek geval. Het is anders dan in
bijvoorbeeld Italië en Engeland. Als het gaat om identiteit gaat het om het zelfbeeld van de
Nederlandse Republiek. Die vruchtbare bodem die bepaalt hoe die buitenlandse info invloed
heeft op de Nederlandse identiteit is het verzet tegen het Imperium. Nederlanders zagen
zichzelf als een klein stipje dat vocht tegen het grote Spaanse Rijk. Het was nooit de
bedoeling een republiek te worden. Na het niet kunnen vinden van een goed staatshoofd
werd het toch een republiek. De burgers van de stad, die al in de late middeleeuwen hun
privileges hadden uitonderhandeld tegenover de vorst, zijn een belangrijk ding dat de
republiek kenmerkt. Dit is ook belangrijk als je kijkt naar Nederland als koloniale macht, we
zijn anders dan andere landen. Waar andere landen legitimiteit verkregen door een keizer of
de paus, top down legitimiteit, kreeg de republiek het van onder, via de burgers, bottom up.
Een belangrijke denker over dit alles is Casparus Barlaeus. Hij ziet de republiek als een
verzamelpunt van goederen en handel, maar ook als een verzamelpunt van ideeën. Veel
denkers gingen nadenken over de legitimiteit van de republiek. De bottom-up legitimiteit
werd sterk geïnspireerd door de natuurwetten. Als het niet van boven komt neemt men aan
dat staatsvorming natuurlijk is. Men verzamelt bijvoorbeeld vanuit nature kennis.
Bernard Mandeville maakte de vergelijking tussen een welvarende staat en het loslaten van
mensen. Als iedereen in zijn natuurlijke omgeving zijn eigen idealen kan nastreven, is dat
goed voor de maatschappij. Als je de samenleving met rust laat en mensen hun natuurlijke
gang laat gaan, is dat goed voor de economie. Dit is een zeer liberale visie die rond 1700
opkwam.
Doordat men actiever ging handelen en nieuwe grenzen opzocht, ging men nadenken over
wat nou eigenlijk de natuurwetten waren. Zo ook Hugo de Groot, advocaat van de VOC die
was aangenomen om het optreden van de VOC te legitimeren. Hij ging ervan uit dat het
goed was handel te drijven en dat dit in vrijheid moest gebeuren. In 1603 werd een
Portugees schip gekaapt en er ontstond ophef in Europa, mocht dit zomaar? Hugo de Groot
werd opgetrommeld om het goed te praten. Hij zei dat de zee vrij moest zijn en dat de
privileges van de Spaanse en Portugese schepen hier tegenin gingen. Het Iberische mare
clausum is een inbreuk op het mare liberum. Door het gebrek aan een lokale rechtbank mag
de VOC ingrijpen tegen verstoting van het mare liberum. De monopoliecontracten van de
VOC gingen hier echter natuurlijk ook tegenin. Dit is echter een uitzondering. De VOC bood
protectie waarop het monopoliecontracten kon sluiten.
, De republiek ontwikkelt zich tot een stapelplaats, eerst in Europa, daarna mondiaal. Hierdoor
vindt er een informatie explosie plaats. Deze is in Nederland misschien wel groter dan waar
dan ook. Hierdoor komt er een grote belangstelling voor hoe de natuur werkt. Er is zoveel
informatie dat men niet meer snapt wat de samenhang ervan is. Normaal wordt deze uitleg
gegeven door de bijbel en klassiekers. Niet alleen moderne informatie maar ook klassieke
informatie wordt in Nederland verzameld. Bij de nieuwe informatie wordt er gekeken of het in
de bijbel of de klassieke bronnen staat. Dit zijn de bestaande verwerkingsmechanismen.
Nederland, net als Engeland, heeft echter een betrekkelijk probleem. De wereld van de
bijbel, zo ook de wereld van de klassiekers, verwijzen op geen manier naar Nederland. De
fascinatie van de natuur, hoe de natuur werkt, zorgt voor een nieuwe manier van kijken. Hoe
werkt de wereld, de planeten, de botanie? Men gaat over op empirie. Dit is observeren,
verzamelen en ordenen. Dit werd op meerdere manieren gedaan. Voorbeelden hiervan zijn:
1. Tuinen, de hortus om de hoek. In tuinen werd veel informatie in de vorm van planten
verzameld. Men had het idee dat je zo een totaaloverzicht van alle planten ter wereld
kon krijgen. Elk perk representeert een deel van de wereld. Planten uit Azië en
Amerika kwamen met de boot over vanuit heel de wereld. Veel van de verzamelaars
hadden meerdere huizen met grote tuinen waarin ze probeerden deze nieuwe
planten een plek te geven. Dit is ook goed te zien in paleistuinen.
2. Kabinetten. Er waren veel kleinere kabinetten van regenten. De stadhouders en
grote regenten speelden kleinere rollen. Deze kabinetten verzamelende dingen uit de
natuur en kunst
3. Boeken, pamfletten en couranten. Door de drukpers kwamen boeken in de publieke
sfeer. Er vond een vermarkting van de wereld plaats. Grote groepen van de
samenleving konden worden bereikt. De drukpers zorgt voor een publieke sfeer. Via
kranten kwam er nieuws over verre landen. Ze hadden correspondenten in verre
landen die ervoor zorgden dat informatie van over de hele wereld Nederland
bereikten. Als je een groot publiek wil bereiken moet je de verschillen tussen Afrika,
Azië en Amerika niet te duidelijk maken. Je moet het allemaal excoticeren om het zo
aantrekkelijk te maken. Alles op schrift zorgt dat een groot deel van de informatie
breed kan worden gedeeld. Er is sprake van een global turn.
Het was belangrijk te begrijpen wie de inboorlingen waren en andersom was het
belangrijk een visitekaartje van de republiek en de VOC te geven. Er komen boeken
over religie en cultuur uit.
4. Kaarten, de republiek wordt in de 17e eeuw het centrum van kaartproductie. Dit komt
mede door de sterke migratiestroom vanuit de zuidelijke Nederlanden. Joan Blaeu
maakte de Atlas Maior, de grote atlas serie met kaarten vanuit heel de wereld.
Kaarten verspreiden zich en zo komt de overzeese wereld in de huiskamer. De
kaarten werden vaak gebruikt als gadget bij confrontaties of ontmoeten met lokale
krijgsheren of heersers. Kaarten werden gebruikt om indruk te maken, bijvoorbeeld in
China, India en Iran. Andersom werd het door bijvoorbeeld Engeland gebruikt om te
laten zien hoe klein de republiek wel niet was.
5. Schilderijen, bijvoorbeeld van Rembrandt en Schellinks. Rembrandt verzamelde
bijvoorbeeld miniaturen uit het Oosten. Dit deed hij om erachter te komen hoe de
kunstenaars in bijvoorbeeld India schilderden of tekenden. Ook Schellings heeft zich
in de 17e eeuw veel laten inspireren door het Oosten.
