Geschiedenis van de Architectuur
Examen:
- GvdA: gesloten boek
- GvdS: open boek (geen kopies van de boeken!!)
Hoofdstuk 1: In welke stijl moeten we bouwen?
3 omwentelingen in de 19de eeuw
1. Politieke revolutie
Einde AR: exit adel, opkomst burgerij (halen macht uit geld, niet uit grond)
2. Industriële revolutie
Machines, fabrieken, massaproductie ➔ snelle verstedelijking en plattelandsvlucht
3. Socio-culturele revolutie
Klimaat van Verlichting: secularisering, verwetenschappelijking van de wereld
Snelle evolutie: twee tegenstrijdige gevoelens, twee metaforen:
o Fascinatie, optimisme: de wereldtentoonstelling
o Angst, nostalgie: het burgerlijk interieur
De wereldtentoonstelling van Londen (1851) en Parijs (1889)
Positieve interpretatie
- Spektakel, vermaak en onderricht
o Vooruitgang in zijn meest spectaculaire gedaante
o Celebratie van beschaving en menselijk vernuft
- Concurrentie tussen industriële naties
o Slagveld van consumptie en techniek
o Landen gaan elkaar meer bekampen via economie en niet via oorlog
- Publiek wordt wereldreiziger
o Veilig ontdekkingstocht
o Fascinatie voor het exotische
Het burgerlijk interieur
Negatieve interpretatie
o Veilig baken in snel veranderende wereld: nostalgisch, privaat museum
o Beschermende en representatieve cocon voor het individu
,Nieuwe condities = nieuwe opdrachtgevers en programma’s
- Industrie en transport
- Toerisme
- Opkomst van de gecentraliseerde natiestaat
- Burgerlijke cultuur en consumptie
- Hygiëne en disciplinering
- Bouwtechnische evoluties en nieuwe materialen
o Gietijzer, staal, vlak glas, beton,…
Nieuwe condities: welke architectuur?
- In welchen Style sollen wir bauen (1828), Heinrich Hübsch
Door de snel veranderende condities is er nood aan een nieuwe architectuur, maar
de vraag is welke stijl die architectuur zal krijgen. Door eeuwen geen verandering
te hebben in de architectuur, zit men nu in de knoop.
o Er worden verschillende houdingen aangenomen:
▪ Historicisme, eclecticisme en exotisme
▪ Arts & Crafts Movement
▪ Modernisme
o Dominantie van de Ecole des Beaux-Arts
1. De Beaux-Arts traditie in de architectuur
- Antieke bouwkunst als referentiepunt: Klassieke Oudheid hoogtepunt in de bouwkunst
- Ontwerp = academische oefening
o Monumentale ontwerpopgaves voor publieke gebouwen
o Principe van de compositie: symmetrie,…
o Prix de Rome: de laureaat van dat jaar kreeg een beurs
om naar Rome te gaan
1.1. Charles Garnier, Opera, Parijs 1857-1874
- Monumentaal, bombastisch
- Plan!!
o Onderlinge hiërarchie
o Symmetrisch: lange en korte symmetrieas
▪ Lange symmetrieas: primair
▪ Korte symmetrieas: secundair
▪ Kruispunt symmetrieas: belangrijkste punt: zaal waar publiek zit
o 1/3 van het gebouw = circulatie
▪ Nog belangrijker dan ‘opera’ is de sociale functie van het gebouw
1.2. McKim, Mead and White, Penn Station, New York 1910
- Gebaseerd op de thermen van Diocletianes
,2. Historicisme in België: de neogotiek
- Historische fictie: nostalgie naar middeleeuwen
o Men zag de middeleeuwen als een hoogtepunt voor onze regio en wou hiernaar
teruggrijpen
- Ideologisch programma
o Vlaamse identiteit en katholieke waarden herstellen
- Grote bloei in Vlaanderen
o Oprichting Sint-Lucasscholen
Provinciaal Hof Brugge
3. Eclecticisme
- Encyclopedische houding ten opzichte van het verleden
- Heden = culminatie van het verlden
- Creativiteit, vindingrijkheid
o Kennis en kunde van ontwerper
o Verfijning van bezoeker of gebruiker
3.1. Koninklijke Sint-Marie
- Gebaseerd op Pantheon in Rome
- Opmerkelijk: groot raam
o mogelijk door gebruik nieuwe materialen (staal, licht)
o groot raam was niet mogelijk in Pantheon (beton, zwaar)
3.2. Centraal station Antwerpen
- Kopie bestaand station in Luzern
- Trap is knipoog naar Michelangelo
4. Exotisme
- Persoonlijke interpretaties van vreemde en exotische culturen
- Invloed van fotografie en wereldtentoonstellingen
- Importeren exotische elementen
o Architect nooit in China /Japan geweest: invloed door
fotografie en wereldtentoonstellingen
o Architecturale en theoretische correctheid niet belangrijk
5. Lokale tradities: de Arts & Crafts Movement Japanse toren en Chinees Paviljoen
Brussel
- Gebaseerd op materiaal dat in de buurt gevonden kan worden, we
hebben alles al aanwezig
- John Ruskin, The Seven Lamps of Architecture (1849)
o Focus op eenvoud, ambacht en traditie: beauty must be derived from nature and
crafted by man
o Morele dimensie van estethiek: streven naar harmonie
6. Modernisme, moderniteit en modernisme
- Hegeliaanse interpretatie
o Dialectische evolutie: sprongsgewijs, actie en reactie, elke nieuwe sprong is
vooruitgang, we evolueren en worden slimmer
o Zeitgeist
, - Tijdgeest van de 19de eeuw = moderniteit
o Modern = hedendaags
o Cultiveren hiervan leidt tot een breuk met het verleden = modernisme
▪ Modernistisch = kunst en architectuur die het ‘nieuwe’ radicaal als
uitgangspunt neemt
- Modernisme
o Hoe een hedendaagse cultuur creëren? Hoe een passende vormentaal vinden?
▪ Niet langer vormen, maar processen als inspiratie: Hoe zijn vormen en
stijlen in het verleden ontstaan?
o 2 strekkingen:
▪ Frans rationalisme: Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc
• Focus op functie en programma als sturende vectoren
▪ Duits idealisme: Gottfried Semper
• Focus op context als bepalende factor
Frans rationalisme: Viollet-le-Duc
- Entretiens sur l’architecture (1863 – 1872)
▪ Architectuurvormen afleiden uit functie (programma) en materiaal
(constructie)
▪ <> École des Beaux-Arts
o Toepassing: Auguste Choisy
▪ Histoire de l’architecture 1899: historisch materialisme
▪ Focus op constructieve rationaliteit i.p.v. geniale individuen
Duits idealisme: Gottfried Semper
- Die Vier Elemente der Baukunst 1851
▪ Parallel met evolutietheorie (Darwin): zoeken naar fundamentele
constanten (elementen die in elk type voorkomen)
• Fundering: basis
• Dak: bescherming
• Wanden: scheiding
• Haard: sociaal centrum
▪ Evolutie > context (klimaat, cultuur, locatie)
- Ingenieurs: ‘herauten’ van de moderniteit?
o Pragmatische attitude: economie, rationaliteit, snelheid
o Nieuwe materialen: gietijzer, staal, glas
Leidt tot de ingenieurs-esthetiek
Moulins Menier, Jules Saulnier, Frankrijk, 1872 Les Halles de Paris, Victor Baltard, Parijs, 1855-1866
