Overzichtelijk weergegeven en uitgewerkte aantekeningen van de hoorcolleges van het vak Religiegeschiedenis zoals gegeven aan de Radboud Universiteit. Belangrijke begrippen en jaartallen zijn dikgedrukt, en alles staat uitgebreid in eigen woorden uitgelegd.
07-11-2023: introductie
Doelen en cursusopzet
Thema: religie en geweld, religie in het dagelijks leven
In de cursus bestuderen we religie als historisch fenomeen:
o Het is een integraal onderdeel van het Europese verleden en cruciaal om dit te
begrijpen
o Religie was geen privéaangelegenheid, maar iets van het collectief, wat
structuur gaf aan de samenleving
We kijken ook naar religie en geweld:
o In onze geseculariseerde samenleving wordt religie gezien als iets wat haaks
op de moderniteit staat; het is echter nog steeds aanwezig in de samenleving
o Religieus geweld wordt vaak afgedaan als iets irrationeels, primitiefs en niet
meer van deze tijd; maar het is juist actueler dan ooit
Denk aan de moord op Samuel Paty, maar ook aan de spanningen in
Ierland tussen de protestanten en katholieken
o Er spelen nog steeds religieuze conflicten, en dit moeten we onderkennen als
we ze willen begrijpen als historisch fenomeen
Wat is religie?
Religie als ‘body of beliefs’
o Religie als instituut, waarin de kerk, de leiders, dogma’s en heilige teksten
centraal staan
o Dit is minder dynamisch; meestal verandert dit nauwelijks door de tijd heen
Religie als ‘body of believers’
o Persoonlijke denkbeelden en rituelen, die kunnen leiden tot in- en uitsluiting
van personen
o De nadruk ligt hier op de gemeenschap van gewone gelovigen en hoe zij
omgingen met denkbeelden, en minder op doctrines
o Dit verandert sneller, en is dynamisch; hoe mensen omgaan met het geloof is
historisch bepaald
Wat is religiegeschiedenis?
Lang was religiegeschiedenis alleen kerkgeschiedenis, nl. de geschiedenis van de kerk
als instituut; deze had vaak een chronologisch en triomfalistisch karakter
Definitie van religiegeschiedenis volgens Catholic Encyclopedia:
o “Ecclesiastical [or church] history is the scientific investigation and the
methodical description of the temporal development of the Church considered
as an institution founded by Jesus Christ and guided by the Holy Ghost for
the salvation of mankind.”
Eusebius:
o Leefde in de 3e eeuw, was een van de eerste die een kerkgeschiedenis schreef
(Historia Ecclesiastica)
Beda:
o Leefde in de 7e eeuw, schreef ook een kerkgeschiedenis, maar dan van het
Britse volk: Historia Ecclesiastica gentis Anglorum
19e eeuw:
o Er vond een omwenteling plaats: de geschiedwetenschap professionaliseerde,
zo ook de religiegeschiedenis, wat een universitaire discipline werd
o Kerkgeschiedenis werd een leerstoel, die meestal door een predikant of
priester werd ingevuld
Conclusie: van de oudheid tot ongeveer 1950 was religiegeschiedenis eigenlijk vooral
kerkgeschiedenis: religieuze wetten, doctrines werden onderzocht met de gelovigen
, als ‘lijdend voorwerp’; meeste religiegeschiedenissen waren ook nationaal
georiënteerd en beschreven meestal (slechts) de geschiedenis van één denominatie
Vanaf de jaren 60:
o History from below wordt populair, en men gaat kijken naar religie als een
‘body of believers’: de ervaringen van gewone gelovigen worden belangrijk
o Men gaat religie als sociaalcultureel fenomeen zien en kiest vaker voor een
antropologische benadering geïnspireerd door antropologen als Clifford
Geertz
o Religies en religieuzen worden vaker internationaal vergeleken
Religieus geweld in vroegmodern Europa
Onderzoek naar religieus geweld is pas vrij recent:
o Kerkhistorici meden het onderwerp omdat het voor hen ongemakkelijk was; ze
wilden eigenlijk niet onder ogen zien dat er religieus geweld had
plaatsgevonden
o Economische historici meden het onderwerp omdat ze geweld vooral vanuit
een marxistisch perspectief bekeken, waarbij klassenstrijd als belangrijkste
oorzaak hiervoor werd gezien
o Politiek historici meden het onderwerp omdat ze religieus geweld vooral zagen
als een manier waarop politieke crises tussen dynastieën zich uitten; religieus
geweld was dan een dekmantel voor machthebbers waaronder zij politieke
conflicten met elkaar uitvochten
Wat dreef katholieken en protestanten tot geweld?
Christelijke traditie van vervolging
o Geweld werd al langer als een noodzakelijk kwaad gezien om de christelijke
gemeenschap in stand te houden
o In het Oude Testament staan passages over hoe ketters met harde hand
gestraft moeten worden blijkbaar is er dus één religieuze waarheid, en
kunnen andere opvattingen over het christendom niet naast elkaar bestaan
o In de Reformatie werden deze passages ook gebruikt als legitimatie voor het
gebruiken van geweld
Confessionalisering
o Tijdens de Reformatie ontstonden er verschillende christelijke stromingen die
zich wilden afzetten en onderscheiden van andere stromingen om hun eigen
identiteit te versterken
o Dit deden ze onder andere met eigen liederen, geschriften en preken
o Christenen deden dus aan othering en trokken scherpere grenzen met andere
stromingen waarbij ze deze ook demoniseerden
Corpus christianum
o Geloof was een collectieve zaak, en niet iets van het individu
o De gemeenschap werd gezien als een religieus lichaam, en de gemeenschap
had als gemeenschappelijk doel de genade van God te verkrijgen en te
behouden; iedereen moest hieraan bijdragen
o Religieuze verdeeldheid was dus een probleem, want dit kon ook de rest van
het lichaam aantasten; het werd gezien als een besmetting of infectie
o Daarom nam men drastische maatregelen om het lichaam te ‘zuiveren’ of te
‘reinigen’
14-11-2023: haatpredikers
Preken en het religieuze leven in de Nieuwe Tijd
Prediking werd gezien als de heilige taak van iedere geestelijke doel: gelovigen de
basisbeginselen van het geloof bijbrengen
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller socialhermitcrab. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.34. You're not tied to anything after your purchase.
