FUNCTIELEER
H1: SITUERING
1.1 OORSPRONGELIJKE DEFINITIE VANUIT TRADITIONELE OPVATTINGEN OVER HET GEEST-
LICHAAM-PROBLEEM
Psychologie: zielkunde of wetenschap vd geest
Plato
- Geest en lichaam zijn niet aan dezelfde wetten onderhevig
o Voorbeeld: vallende appel onderhevig aan zwaartekracht, mens die
springt voor zelfmoord ook, maar vrije wil nodig om stap te zetten
René Descartes
- Dualisme: geest en lichaam zijn duidelijk te onderscheiden
o Res cogitans: de geest is vrij en eeuwig
o Rest extensa: het lichaam is beperkt en tijdelijk
- Mind-body problem: probleem van interactie tussen beide entiteiten
o In de pijnappelklier/epifyse w zenuwprikkels omgezet in bevelen en
die door motorische zenuwen omgezet in zichtbare acties
Voorbeeld: voet verbrand: prikkel in geest en gevoel van pijn
o Blijkbaar is deze rol niet juist, maar wel: verantwoordelijk voor de
productie van melatonine (biologische klok en dag-nacht ritme)
De grootte van de pupilopening
- Fysische oorzaak: lichtsterkte
- Psychologische oorzaak: belangstelling
Monisme: geest en lichaam niet als 2 afzonderlijke entiteiten, maar als 2 van 1
1. Materialisme (nadruk op ontologisch aspect: in termen vd aard vh zijn)
a. Ontologisch: alleen het fysische bestaat echt
b. Epistemologisch: we kunnen alleen het fysische echt
wetenschappelijk bestuderen
i. Leidt tot reductionisme: alles tot 1 soort werkelijkheid herleid
2. Idealisme: nadruk op epistemologisch aspect (in termen van wat we
kunnen kennen)
a. Ontologisch: leidt tot panpsychisme: alles in natuur heeft een ziel
b. Epistemologisch: we kennen de werkelijkheid enkel via onze
zintuigen en ons eigen denken
i. Leidt tot solipsisme: elke geest zich opgesloten in zijn eigen
denk- en betekeniswereld
Gustav Theodor Fechner
- Voorstander monisme en verwerpt Cartesiaans dualisme
- Elemente der Psychophysik: ontwikkeling psychofysica (belangrijk!)
o Psychofysica: exacte wetenschap vd functionele relatie tss lichaam
en geest
1
,1.2 HEDENDAAGSE DEFINTIE VANUIT EEN VISIE OP COMPLEXITEIT VAN DE PSYCHOLOGIE
Mentale processen zijn gebonden aan fysische systemen, maar zijn niet te
reduceren tot fysische processen. Mentale processen bestaan en moeten ook
bestudeerd worden om menselijk gedrag te kunnen verklaren. Tegenwoordig is
psychologie eerder de wetenschap vh gedrag en de factoren die dit beïnvloeden.
De gedragsdeterminanten kunnen zowel fysisch als mentaal zijn, zowel zichtbaar
als verborgen voor de observator (‘black box’). Vaak wordt gedrag door
meerdere factoren bepaald, die meestal complexe wisselwerkingen vertonen.
Hierbij zijn enkele voorbeelden om dit te illustreren.
1. Rorschach inktvlekkentest
Hermann Rorschach
- Psychodiagnostik: voorstel om persoonlijkheid te testen adhv inktvlekken
- Veronderstelling dat elke betekenis in een betekenisloze prikkel vd persoon
zelf moet komen en dat de persoon dus een deel van zijn persoonlijkheid
in zijn antwoorden projecteert
- Pareidolia: het zien van betekenisvolle voorwerpen in vormloze prikkels
o Ons brein is constant op zoek naar gekende patronen
- 2 benaderingen in de psychologie:
o Nomothetische benadering: zoeken naar algemene wetten, die voor
iedereen hetzelfde zijn
o Ideografische benadering: zoeken naar specifieke factoren, die
individueel verschillend kunnen zijn
2. Hawthorne onderzoek
Men wilde nagaan of een verbetering in de werkomstandigheden de
arbeidstevredenheid en dus ook de arbeidsprestatie zou bevorderen.
eerste verklaring tweede verklaring
Tweede verklaring is dus juist want aandacht speelt een grote rol!
Psychologie is een moeilijke discipline. Soms is een verklaring plausibel, maar
toch niet juist. Omdat er steeds meerdere alternatieve verklaringen mogelijk zijn,
moet men steeds de juistheid ervan controleren, niet enkel door bevestiging
maar ook door weerlegging (of falsificatie) van de hypothesen.
Doordat het in de psychologie vaak om verborgen factoren gaat die moeilijk te
achterhalen zijn, moet men deze steeds zo goed mogelijk operationaliseren
(vertalen in iets dat zichtbaar en meetbaar is).
2
, 3. Betula studie
Het doel was om te achterhalen welke factoren bepalen of mensen succesvol
ouder worden of juist niet. Longitudinaal en cross-sectioneel onderzoek dus
sommige groepen werden op meerdere momenten onderzocht en op sommige
momenten werden meerdere groepen onderzocht. Hierbij werden cognitieve (bv.
geheugen) en niet-cognitieve (bv. stress, hormonen, sociaal leven) factoren
bevraagd en gemeten.
Deze studie illustreert de complexe samenhang tss de onafhankelijke en
afhankelijke variabelen en de moeilijkheid vd interpretatie van deze verbanden.
Het zal hier ook duidelijk zijn dat correlationele verbanden niet vanzelf begrepen
mogen worden in termen van oorzaak en gevolg.
Occam’s razor: bij interpreteren vd onderliggende verbanden tussen complexe
variabelen moet men proberen om het geheel vd gegevens zo zuinig mogelijk te
verklaren, met zo weinig mogelijk factoren die zo eenvoudig mogelijk zijn
Wilhelm Dilthey
- Natuurwetenschappen: gericht op het verklaren (erklären) van
wetmatigheden in de natuur
- Menswetenschappen: gericht op het begrijpen (verstehen) van de mens en
zijn geschiedenis
- Psychologie moet proberen om gedragsverschijnselen zowel te verklaren
als te begrijpen, het is dus zowel en natuur- als een geesteswetenschap
1.4 BASISDOMEINEN VAN DE PSYCHOLOGIE
5 basisdomeinen volgens H.C.J. Duijker
1. Methodenleer: aangeven hoe de psychologische fenomenen
wetenschappelijk onderzocht moeten worden
2. Functieleer: algemeen-menselijke functies of capaciteiten, zoals
waarneming, denken, taal, leren, emotie,…
3. Persoonlijkheidsleer: datgene waarin het individu uniek is en zich
onderscheidt van anderen, de individuele persoonlijkheid
4. Ontwikkelingsleer: ontwikkeling vd mens, van geboorte tot dood, in al zijn
aspecten (functies, persoonlijkheid, gedrag)
5. Gedragsleer (of sociale psychologie): gehele mens in zijn wisselwerking
met de omgeving, fysisch en sociaal
Hub science: netwerk van verwantschappen, vaak verwezen naar psychologie
3
, 1.5 GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE
EMPIRISME HAALT HET VAN RATIONALISME IN DE 17E EN 18E EEUW
- Rationalisme: alle kennis komt voort uit verstand (denken, ratio: Kant)
- Empirisme: alle kennis komt voort uit de zintuigelijke ervaring (empirie)
John Locke
- Grondlegger empirisme
- Tabula rasa: de mens is een onbeschreven blad en vat ervaring op als
enige bron van kennis, zo wordt dus bepaald hoe wij de wereld
zien/kennen
- An essay concerning human understanding: tegen rationalistische visie
van aangeboren ideeëen, komen wel voort uit ervaring
George Berkeley
- Tweede belangrijke vertegenwoordiger van empirisme
- Immaterialisme: ‘zijn is waargenomen worden’, probleem is volgens hem
hoe de geest de materie voortbrengt
o Vorm van idealisme (die ook tot solipsisme kan leiden)
- An essay towards a new theory of vision: licht en kleur zijn het resultaat
van waarneming en visuele waarneming is gebaseerd op ervaring
- Treatise concerning the principles of human knowledge: de externe wereld
bestaat enkel uit ideeën.
David Hume
- Derde grote vertegenwoordiger van empirisme
- A treatise of human nature: psychologische basis vd menselijke natuur,
met nog een kleinere rol voor de ratio
- An enquiry concerning human understanding: aangepaste versie van
vorige, onderscheid tss impressies en ideeën, belang van associaties
- Tegen Descartes
4
H1: SITUERING
1.1 OORSPRONGELIJKE DEFINITIE VANUIT TRADITIONELE OPVATTINGEN OVER HET GEEST-
LICHAAM-PROBLEEM
Psychologie: zielkunde of wetenschap vd geest
Plato
- Geest en lichaam zijn niet aan dezelfde wetten onderhevig
o Voorbeeld: vallende appel onderhevig aan zwaartekracht, mens die
springt voor zelfmoord ook, maar vrije wil nodig om stap te zetten
René Descartes
- Dualisme: geest en lichaam zijn duidelijk te onderscheiden
o Res cogitans: de geest is vrij en eeuwig
o Rest extensa: het lichaam is beperkt en tijdelijk
- Mind-body problem: probleem van interactie tussen beide entiteiten
o In de pijnappelklier/epifyse w zenuwprikkels omgezet in bevelen en
die door motorische zenuwen omgezet in zichtbare acties
Voorbeeld: voet verbrand: prikkel in geest en gevoel van pijn
o Blijkbaar is deze rol niet juist, maar wel: verantwoordelijk voor de
productie van melatonine (biologische klok en dag-nacht ritme)
De grootte van de pupilopening
- Fysische oorzaak: lichtsterkte
- Psychologische oorzaak: belangstelling
Monisme: geest en lichaam niet als 2 afzonderlijke entiteiten, maar als 2 van 1
1. Materialisme (nadruk op ontologisch aspect: in termen vd aard vh zijn)
a. Ontologisch: alleen het fysische bestaat echt
b. Epistemologisch: we kunnen alleen het fysische echt
wetenschappelijk bestuderen
i. Leidt tot reductionisme: alles tot 1 soort werkelijkheid herleid
2. Idealisme: nadruk op epistemologisch aspect (in termen van wat we
kunnen kennen)
a. Ontologisch: leidt tot panpsychisme: alles in natuur heeft een ziel
b. Epistemologisch: we kennen de werkelijkheid enkel via onze
zintuigen en ons eigen denken
i. Leidt tot solipsisme: elke geest zich opgesloten in zijn eigen
denk- en betekeniswereld
Gustav Theodor Fechner
- Voorstander monisme en verwerpt Cartesiaans dualisme
- Elemente der Psychophysik: ontwikkeling psychofysica (belangrijk!)
o Psychofysica: exacte wetenschap vd functionele relatie tss lichaam
en geest
1
,1.2 HEDENDAAGSE DEFINTIE VANUIT EEN VISIE OP COMPLEXITEIT VAN DE PSYCHOLOGIE
Mentale processen zijn gebonden aan fysische systemen, maar zijn niet te
reduceren tot fysische processen. Mentale processen bestaan en moeten ook
bestudeerd worden om menselijk gedrag te kunnen verklaren. Tegenwoordig is
psychologie eerder de wetenschap vh gedrag en de factoren die dit beïnvloeden.
De gedragsdeterminanten kunnen zowel fysisch als mentaal zijn, zowel zichtbaar
als verborgen voor de observator (‘black box’). Vaak wordt gedrag door
meerdere factoren bepaald, die meestal complexe wisselwerkingen vertonen.
Hierbij zijn enkele voorbeelden om dit te illustreren.
1. Rorschach inktvlekkentest
Hermann Rorschach
- Psychodiagnostik: voorstel om persoonlijkheid te testen adhv inktvlekken
- Veronderstelling dat elke betekenis in een betekenisloze prikkel vd persoon
zelf moet komen en dat de persoon dus een deel van zijn persoonlijkheid
in zijn antwoorden projecteert
- Pareidolia: het zien van betekenisvolle voorwerpen in vormloze prikkels
o Ons brein is constant op zoek naar gekende patronen
- 2 benaderingen in de psychologie:
o Nomothetische benadering: zoeken naar algemene wetten, die voor
iedereen hetzelfde zijn
o Ideografische benadering: zoeken naar specifieke factoren, die
individueel verschillend kunnen zijn
2. Hawthorne onderzoek
Men wilde nagaan of een verbetering in de werkomstandigheden de
arbeidstevredenheid en dus ook de arbeidsprestatie zou bevorderen.
eerste verklaring tweede verklaring
Tweede verklaring is dus juist want aandacht speelt een grote rol!
Psychologie is een moeilijke discipline. Soms is een verklaring plausibel, maar
toch niet juist. Omdat er steeds meerdere alternatieve verklaringen mogelijk zijn,
moet men steeds de juistheid ervan controleren, niet enkel door bevestiging
maar ook door weerlegging (of falsificatie) van de hypothesen.
Doordat het in de psychologie vaak om verborgen factoren gaat die moeilijk te
achterhalen zijn, moet men deze steeds zo goed mogelijk operationaliseren
(vertalen in iets dat zichtbaar en meetbaar is).
2
, 3. Betula studie
Het doel was om te achterhalen welke factoren bepalen of mensen succesvol
ouder worden of juist niet. Longitudinaal en cross-sectioneel onderzoek dus
sommige groepen werden op meerdere momenten onderzocht en op sommige
momenten werden meerdere groepen onderzocht. Hierbij werden cognitieve (bv.
geheugen) en niet-cognitieve (bv. stress, hormonen, sociaal leven) factoren
bevraagd en gemeten.
Deze studie illustreert de complexe samenhang tss de onafhankelijke en
afhankelijke variabelen en de moeilijkheid vd interpretatie van deze verbanden.
Het zal hier ook duidelijk zijn dat correlationele verbanden niet vanzelf begrepen
mogen worden in termen van oorzaak en gevolg.
Occam’s razor: bij interpreteren vd onderliggende verbanden tussen complexe
variabelen moet men proberen om het geheel vd gegevens zo zuinig mogelijk te
verklaren, met zo weinig mogelijk factoren die zo eenvoudig mogelijk zijn
Wilhelm Dilthey
- Natuurwetenschappen: gericht op het verklaren (erklären) van
wetmatigheden in de natuur
- Menswetenschappen: gericht op het begrijpen (verstehen) van de mens en
zijn geschiedenis
- Psychologie moet proberen om gedragsverschijnselen zowel te verklaren
als te begrijpen, het is dus zowel en natuur- als een geesteswetenschap
1.4 BASISDOMEINEN VAN DE PSYCHOLOGIE
5 basisdomeinen volgens H.C.J. Duijker
1. Methodenleer: aangeven hoe de psychologische fenomenen
wetenschappelijk onderzocht moeten worden
2. Functieleer: algemeen-menselijke functies of capaciteiten, zoals
waarneming, denken, taal, leren, emotie,…
3. Persoonlijkheidsleer: datgene waarin het individu uniek is en zich
onderscheidt van anderen, de individuele persoonlijkheid
4. Ontwikkelingsleer: ontwikkeling vd mens, van geboorte tot dood, in al zijn
aspecten (functies, persoonlijkheid, gedrag)
5. Gedragsleer (of sociale psychologie): gehele mens in zijn wisselwerking
met de omgeving, fysisch en sociaal
Hub science: netwerk van verwantschappen, vaak verwezen naar psychologie
3
, 1.5 GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE
EMPIRISME HAALT HET VAN RATIONALISME IN DE 17E EN 18E EEUW
- Rationalisme: alle kennis komt voort uit verstand (denken, ratio: Kant)
- Empirisme: alle kennis komt voort uit de zintuigelijke ervaring (empirie)
John Locke
- Grondlegger empirisme
- Tabula rasa: de mens is een onbeschreven blad en vat ervaring op als
enige bron van kennis, zo wordt dus bepaald hoe wij de wereld
zien/kennen
- An essay concerning human understanding: tegen rationalistische visie
van aangeboren ideeëen, komen wel voort uit ervaring
George Berkeley
- Tweede belangrijke vertegenwoordiger van empirisme
- Immaterialisme: ‘zijn is waargenomen worden’, probleem is volgens hem
hoe de geest de materie voortbrengt
o Vorm van idealisme (die ook tot solipsisme kan leiden)
- An essay towards a new theory of vision: licht en kleur zijn het resultaat
van waarneming en visuele waarneming is gebaseerd op ervaring
- Treatise concerning the principles of human knowledge: de externe wereld
bestaat enkel uit ideeën.
David Hume
- Derde grote vertegenwoordiger van empirisme
- A treatise of human nature: psychologische basis vd menselijke natuur,
met nog een kleinere rol voor de ratio
- An enquiry concerning human understanding: aangepaste versie van
vorige, onderscheid tss impressies en ideeën, belang van associaties
- Tegen Descartes
4
