Summary
samenvatting sociologie van de sociale ruimte en tijd
- Course
- Institution
Samenvatting van 51 pagina's voor het vak Theorie tijd en ruimte aan de UA (prof. Dirk Geldof)
[Show more]
Seller
Follow
kiarasaey1
Reviews received
Content preview
SOCIOLOGIE: VAN DE SOCIALE RUIMTE EN TIJDDEEL 1: TIJD VAN SOCIAAL CONSTRUCT
LES 1: SOCIOLOGIE VAN DE TIJD: HOE ONS HEDENDAAGS TIJDSBEGRIP TOT
STAND KWAM
Wat betekend tijd voor jou en de samenleving?
Een spanning
Hoe snel of traag een moment voorbijgaat
Heden, verleden, toekomst
Het moderne tijdsbesef is er nog niet zo lang, de klok lezen op een horloge of gsm is nog maar enkele jaren
aanwezig in verhouding met de aanwezigheid van tijd (vroeger zag men de tijd aan de zonsopgang en ondergang)
DE GESCHIEDENIS VAN ONS TIJDSBESEF EN TIJDSMETING
Tekst: ‘in de houdgreep van de tijd (onze omgang met de tijd in een consumptieve cultuur) – L. Laeyendecker en Marthy P. Veerman
HET MECHANISME UURWERK EN HET MODERN TIJDSBESEF
Paradox eigenlijk kunnen we niet nauwkeurig bepalen wanneer mensen tijd beter konden meten…
1 MIDDELEEUWEN: BEHOEF TE AAN NAUWKEURIGER TIJDSMETING
Zonnewijzers en klepsydra’s maakte vroeger de behoefte aan een nauwkeuriger tijdbepaling mogelijk
De behoefte leefde vooral bij 3 categorieën:
De monniken
De wijze waarop hun dagelijks leven geregeld werd afhankelijk van tijdstippen waarop
voorgeschreven activiteiten plaatsvinden behoefte zeer aanwezig
Cisterciënzers veruit op kop in de technologische ontwikkeling hun landbouw was in Europa de
meest ontwikkelde, hun bedrijven en mijnen waren de meest efficiënte
Hun regel vestigen in nabijheid van de rivieren, om gebruik te maken van de waterkracht
Voor dergelijke activiteiten klokken en tijdsmeters onmisbaar voor organisatie en
beheersing de interesse in nauwkeurige tijdsmeter heeft gestimuleerd en de uitvinding
van het mechanisch uurwerk heeft bevorderd
Sommige beweren dat bij hun het klokwerk is uitgevonden
Wetenschapsbeoefenaars
Astronomie lijkt het verband eerder indirect
Eerste instantie geïnteresseerd in nauwkeurige instrumenten de tijdmeting was daarvan
slechts een afgeleide
Ze wilde met behulp van de instrumenten de beweging van de hemellichamen zo
nauwkeurig mogelijk afbeelden
Medische astrologie
Met behulp van de wiskunde probeerde ze de relaties bloot te leggen tussen de macro- en
de microkosmos i.c. het persoonlijk lot van de individuen
Drong ook door in de medische wetenschap
Een goede arts diende te weten ‘onder welk gesternte’ de patiënt geboren was kon
alleen et voldoende nauwkeurigheid gebeuren als er een betrouwbaar uurwerk
voorhanden was probeerde ze het uurwerk zelf te maken
Handelaars / ondernemers
Snelle diffusie uurwerk enkel te verklaren door sterke behoefte bij bredere kring dan wetenschap en
monniken inwoners van snelgroeiende steden
Leven in de steden door geluidssignalen geregeld aangeven kloosterlijke dagorde + regulering
van de arbeidstijd
Economische opbloei 12ste eeuw
Landbouw productiever beter voorzien van levensmiddelen groei bevolking.
1
, Grotere behoeften aan werktuigen ambacht gesimuleerd
Beginnende industrie van textielnijverheid (vooral in Vlaanderen en Noord-Italië)
Handel tot ontwikkeling (vooral regionaal) over langere afstanden
Geldeconomie tot ontwikkeling
Stedelijke dynamiek trok mensen van het platteland aan nieuwe samenleving
geboren in de steden behoefte aan nauwkeurige tijdsbepaling groeit enkel
Handel over lange afstanden duur van reizen over zee of land als determinant van de prijzen
steeds belangrijker gevolg, tijd nauwkeuriger meten
Lengte van de arbeidstijd bepalen om redenen van eerlijke concurrentie
Grenzen van de werkdag werkklokken
2 TIJDSIGNALEN IN DE MIDDELEEUWSE STAD
Toenemende complexiteit van het stedelijk leven
Het enigermate geordend laten verlopen goed (tijds)regelingen noodzakelijk behulp van
signalen
Voor de opening en sluiting van poorten
Begin en einde van de marktdag
Voor politieke bijeenkomsten
Religieus (missen, gebedstijd)
Traditionele kerkelijke signalen tussendoor
Dat alles leidde tot een ingewikkeld patroon van signalen alleen door het luiden van klokken
Niet veel variatie mogelijk niet makkelijk te herkennen
OPLOSSING een uurwerk algemeen hoor- en / of zichtbaar iedereen kon zich oriënteren
Algemeen besef dat er een betere oplossing moest zijn voor de regulering van tijd dan de
zonnewijzers, klepsudra’s en klokken maar kostte heel veel moeite die oplossong te vinden
3 DE MECHANISCHE KLOK: EEN GENIALE VONDST
13-14de eeuw
Uitvinding waarnaar zo een breed gefundeerd verlangen werd uitgezien en die zulke gigantische effecten
zou hebben
Beslissende vondsten alleen binnen Europese samenleving gegenereerd? of ook externe invloeden via
Arabische cultuur uit China?
Geniale uitvinding de klok moest worden aangedreven
Klepsydra’s door gelijkmatig stromend water snel ontdekt aandrijving ook via gewichten kon
Probleem versnelling zou opreden oplossen door echappement (haakrad, onrust)
Het echappement door gewichten aangedreven beweging zodanig afremt dat de beweging met
kleine schokjes verliep ‘stop-ga’ mechanisme gesproken
Elk schokje vertegenwoordigde een ‘stukje tijd’ de tijd verdeeld in partjes van gelijke duur
Op termijn immense gevolgen
Nog niet voldoende om in de behoefte aan een nauwkeurige en publieke
controleerbare tijdmeting te voorzien
Pas een uurwerk dat na elk uur (en kater na kleinere tijdseenheden) een signaal kon geven dus
een combinatie vormde van het mechanisch uurwerk met een klok de doorbraak in de
samenleving goed mogelijk
Zeker toen er in de 15de eeuw ook wijzerplaten op de torens kwamen
Uurwerken konden op elk uur slaan maar in het geheel nog geen overeenstemming over de wijze waarop
de uren van de dag en nacht geteld worden
Dag en nacht werden onderscheiden beide tellen 12 uur begin van de dag verschoof met de
zonsopgang
2
,4 KLOKKEN: DEEL VAN ARCHITECTURAAL ONTWERP OP CENTRALE PLAATSEN IN DE STAD
Geen groot beeld bij deze klokken nog niet op punt, haperden veel erg groot dus enkel in steden
Tijd zichtbaar in een stad
Uur verschilde van stad tot stad van klok tot klok
Eerste en relatief snelle verbreiding van de slaande uurwerken plaatsvond in de grote Noord-Italië steden
Het uurwerk bevond zich in de belangrijkste toren van de stad (soms stadstoren, soms kerktoren)
later vrijwel altijd de toren van de burgerlijke overheden
Het initiatief tot aanschaf meestal stedelijke overheden
Deden dat primair op grond van reeds langer aanwezige behoeften speelde ook andere
overwegingen mee
Concurrentie met andere steden ze waren redelijk duur gemakkelijk als
prestigeobject dienen
Ook een symbool van openheid voor het nieuwe, vooruitgang en van de stedelijke autonomie
De aanschaf meestal van de lokale overheden uitging ook andere instantie zich ervoor in, ofwel door zelf
de initiatief tot aanschaf te nemen, ofwel door andere daartoe te sporen al dan niet met behulp van
financiële steun die impulsen kwamen van:
De hogere adel (bv. de Bourgondische hertogen)
Kapitaalkrachtige kathedralen en kloosters bleven evenmin achter omdat ook die niet
onverschillig stonden tegenover hun positie in de stedelijke samenleving
De landelijke overheden maar die richten zich niet zozeer op de grotere steden --< de kleinere
steden en de dorpen op het platteland interesseerde hen meer
THUIS zandloper
In dezelfde periode uitgevonden
Principe eenvoudig sterk aan de waterklok doet denken
Afhankelijke van de overeenstemming over de lengte van de uren in eerste instantie een
instrument om precies een uur aan te geven (later ook voor delen van uren)
Was zeer populair goedkoop in vergelijking met de mechanische uurwerken die alleen de
gegoeden zich konden permitteren
5 TIJD VERANDERT VAN KARAKTER
In de studie ‘Revolution in Time’ foruleert Landes kort en krachtig “Het uurwerk schiep niet de intresse
voor het meten van de tijd, maar die interesse leidde tot de uitvinding van het uurwerk”
De uitspraak heeft te veel een ‘of-of-karakter’
Wat er eerst was is nooit meer te achterehalen, maar wat er vast staat wel dat het in de latere
ontwikkelingen niet om een eenzijdig causale of conditionerende relatie ging maar om een gestage
wisseling
Uurwerk beantwoord aan behoeftes eenmaal ingevoerd kwamen er enkel meer
Uurwerk verandert de tijd, de wijze waarop de tijd aan de mensen verscheen samenhang daarmee
veranderde de wijze waarop mensen met de tijd omging
(Nieuw) tijdsbewustzijn groeit
Tijd wordt deelbaar, telbaar en hoorbaar dankzij het “stop-ga” mechanisme waardoor de tijd uit
afzonderlijke eenheden bestond
Telbaarheid past goed in het algemeen culturele klimaat waarin het besef dat
kwantiteiten belangrijker waren(bv. prijzen berekenen), steeds sterker werd hetgeen zich
onder andere manifesteerde in een toenemende belangstelling voor de wiskunde
Tijd losgemaakt van de natuur door een eigen aandrijvende kracht onafhankelijk was van het
dag-en-nachtritme
Tijd kwam op zichzelf te staan losgemaakt van dingen en gebeurtenissen waaraan hij to dan toe
gebonden was
Weerspiegeld zich ook in het taalgebruik voorheen zei men dat de dingen vergingen, maar
niet dat ‘de tijd’ verging
Men zei ook ‘ik ben te laat’ maar niet ‘het is laat’
Sprak niet van ‘de tijd’ maar van ‘tijden’ die als zodanig verbonden waren met
mensen en dingen
3
, Tijd is nu abstract begrip losgemaakt werd van concrete inhouden en een formeel karakter kreeg
Tijd losgemaakt van het kloosterlijke ritme (van de kerk, kloosters en god) begin secularisering
De mensen gingen zich meer oriënteren op de overal verschijnende stadsklokken
Verloren de canonieke uren meer en meer hun betekenis als ordende beginsel vroeger
aspect van het seculariseringsproces
De kerk droeg hier zelf aan bij (maar voorzag dit effect niet)
Uurwerk heeft de tijd tot persoonlijk eigendom gemaakt tijd onder beheer van mensen en door mensen
gemaakt
Het uurwerk werd metafoor voor de kosmos
Vergelijking God is de grote klokkenmaker
6 TIJDSMETERS ALS DISC IPLINERINGSMIDDEL
Mechanische uurwerken middel om mensen tot een gedisciplineerde omgang met de tijd te brengen
maar ook zandlopers (vooral voor korte tijdspannes)
Openbaar leven met uurwerken geregeld goed bestuur
Tijd waarop bestuurder en ambtenaren bijeen moesten komen vastgelegd, sancties op te laat
komen
Duur van vergaderingen en zittingen van politieke en juridische lichamen als zowel als de pauzes
werden zorgvuldig geregeld en met zandlopers bewaakt tolerantie beoefend, 15min ‘te laat
komen’ academisch kwartiertje
Regeling van de markttijden
Onderwijs eerst studielast met aantal boeken aanduiden nu in aantal uren uitdrukken
Duur van de preek in de kerk door zandlopers controleren
Folteren afhankelijk van zwaarte misdaad langer of korter
Arbeidstijd werkklokken ingevoerd begin en einde van werktijden en pauzes
7 DE WAARDESTIJGING VAN TIJD
In de agrarische samenleving tijd geen hoge waarde
Heel afhankelijk van omstandigheden die men niet in de hand had en die op geen enkele manier
door een efficiëntere tijdsbesteding veranderd kon worden
Een uitzondering in dit patroon de kloosters
Waarbinnen om godsdienstige redenen zorgvuldig met de tijd werd omgegaan
Het ‘werk Gods’ moest met aandacht en zorgvuldigheid worden verricht en ledigheid vermeden
worden
Door de opbloei van de economie ook buiten de kloosters kreeg tijd meer waarde
Proces werd versterkt door de uitvinding van het uurwerk
Tijdverspilling werd gezien als zonde
Zorgvuldig omgang met de tijd als deugd
In de versie van Calvijn De mens was een werktuig Gods gehouden aan hard werken en sober leven
Weber noemt dat de ‘innerweltliche askese’ wat eerst gemeengoed was binnen de kloosters,
verplaatste zich nu naar de wereld
Binnen het calvinisme geen sprake van dat mensen het eeuwige leven konden verdienen
omdat hun lot, krachtens goddelijk raadbesluit al van eeuwigheid af vaststond
De waardering van de tijd binnen de kloosters zuiver religieus gefundeerd was maar dankzij de opbloei van
de economie en de uitvinden van het uurwerk ook een seculiere fundering
Deze laatste verzelfstandigde zich geleidelijk en wel ten koste van de religieuze fundering
Francis Bacon “de tijd is de maatstaf voor economische bezigheden, zoals het geld de maat is voor de
werkelijke waarde ervan
Benjamin Franklin “tijd is geld”
Tijd en snelheid kregen economische betekenis
Het gehele levenstempo verhoogd
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller kiarasaey1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.45. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67096 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now