Samenvatting Levenslooppsychologie gegeven door Maite Mallentjer
17 views 0 purchase
Course
Levenslooppsychologie
Institution
Artesis Hogeschool Antwerpen (Artesis)
Book
Levenslooppsychologie, 3e custom editie, HS Antwerpen
volledige samenvatting van de lessen en het boek. Op het einde staat een kort overzicht van Piaget en Erikson en het proefexamen met de correcte antwoorden.
Behaalde een 14!
INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE.......................................................................................................................................... 1
1. HET BEGIN VAN HET LEVEN......................................................................................................................... 6
1.1 ERFELIJKHEID....................................................................................................................................................6
1.1.1 Genen en chromosomen: de code v/h leven............................................................................................6
1.1.2 De basisbeginselen v/d genetica: het mengen en koppelen van eigenschappen....................................7
1.1.3 De overdracht van genetische informatie bij mensen.............................................................................7
1.1.4 Het menselijk genoom: Het kraken van de gentische code.....................................................................8
1.1.5 Erfelijke genetische stoornissen: Als het misloopt met onze ontwikkeling..............................................8
1.1.6 Genetische advisering: de toekomst voorspellen aan de hand van genen..............................................9
1.2 DE INTERACTIE TSS ERFELIJKHEID EN OMGEVING....................................................................................................12
1.2.1 De rol v/d omgeving: van genotype & fenotype....................................................................................12
1.2.2 Nature vs Nurture..................................................................................................................................12
1.2.3 Erfelijkheid: familiegelijkenissen............................................................................................................12
1.2.4 Intelligentie............................................................................................................................................13
1.2.5 persoonlijheid........................................................................................................................................13
1.2.6 psychische stoornissen...........................................................................................................................13
1.2.7 omgevingsfactoren................................................................................................................................13
1.3 PRENATALE GROEI EN VERANDERING....................................................................................................................13
1.3.1 Bevruchting (moment van conceptie.....................................................................................................13
1.3.2 stadia v. prenatale ontwikkeling............................................................................................................13
1.3.3 Problemen rond de conceptie................................................................................................................14
1.3.4 De prenatale omgeving: bedreiging voor de ontwikkeling....................................................................14
1.3.5 optimale prenatale omgeving...............................................................................................................15
2. DE GEBOORTE EN HET PASGEBOREN KIND................................................................................................ 15
2.1 GEBOORTE.....................................................................................................................................................15
2.1.1 Weeën: het begin v/d geboorte.............................................................................................................15
2.1.2 Aandachtspunten bij de bevalling.........................................................................................................16
2.2 COMPLICATIES TIJDENS GEBOORTE......................................................................................................................16
2.2.1 Postnatale depressie..............................................................................................................................16
2.3 WAT EEN PASGEBOREN BABY ALLEMAAL KAN........................................................................................................17
2.3.1 Fysieke vaardigheden van een pasgeborene.........................................................................................17
2.3.2 Zintuigen................................................................................................................................................17
2.3.3 Het leervermogen..................................................................................................................................17
2.3.4 Sociale vaardigheden: reageren op anderen.........................................................................................17
3. DE BABYTIJD............................................................................................................................................. 18
3.1 FYSIEKE ONTWIKKELING....................................................................................................................................18
3.1.1 groei en ontwikkeling............................................................................................................................18
3.1.1.1 Fysieke groei...................................................................................................................................................18
3.1.1.2 Ontwikkeling van het zenuwstelsel.................................................................................................................18
3.1.1.3 Levenscycli van de babytijd = integratie van verschillende lichaamssystemen...............................................19
3.1.2 Motorische Ontwikkeling.......................................................................................................................20
3.1.2.1 Reflexen aangeboren fysieke vaardigheden...................................................................................................20
3.1.2.2 Fysieke mijlpalen............................................................................................................................................20
3.1.2.3 Dynamische systeemtheorie...........................................................................................................................21
3.1.2.4 Voeding.......................................................................................................................................................... 21
3.1.3 Ontwikkeling v/d zintuigen....................................................................................................................21
3.1.3.1 Visuele perceptie: wat ziet een baby?............................................................................................................21
3.1.3.2 Auditieve perceptie: wat hoort een baby?.....................................................................................................21
3.1.3.3 Geur en smaak................................................................................................................................................22
3.1.3.4 Pijn................................................................................................................................................................. 22
3.1.3.5 Combinatie van verschillende zintuigen.........................................................................................................22
3.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING..............................................................................................................................22
1
,Levenslooppsychologie 2023-2024
3.2.1 Cognitieve ontwikkeling volgens PIAGET...............................................................................................22
3.2.1.1 Belangrijke elementen v. Piagets theorie........................................................................................................22
3.2.1.2 Sensorimotorisch stadium: 0-2 jaar................................................................................................................23
Meningen over Piaget................................................................................................................................................24
3.2.2 Cognitieve ontwikkeling volgens informatieverwerkingstheorie..........................................................24
3.2.2.1 belangrijke elementen van Informatieverwerkingstheorie.............................................................................25
3.2.2.2 Geheugen in de babytijd................................................................................................................................25
3.2.3 De wortels van onze taal.......................................................................................................................25
3.2.3.1 basisbeginselen v. taal....................................................................................................................................25
3.2.3.2 Ontstaan van taal............................................................................................................................................26
3.2.3.3 Praten tegenkleine kinderen: babytaal...........................................................................................................26
3.3 DE SOCIALE- EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING................................................................................................27
3.3.1 De basis van sociaal gedrag..................................................................................................................27
3.3.1.1 Emoties in de babytijd....................................................................................................................................27
3.3.1.2 Ontwikkeling van het “IK”...............................................................................................................................28
3.3.1.3 Social referencing...........................................................................................................................................28
3.3.1.4 Theory of mind...............................................................................................................................................28
3.3.2 Relaties smeden.....................................................................................................................................29
3.3.2.1 Hechting......................................................................................................................................................... 29
3.3.2.2 de totstandkoming v. hechting.......................................................................................................................30
3.3.2.3 Interactie met baby’s: wederzijdse socialisatie...............................................................................................31
3.3.3 Verschillen tussen baby’s.......................................................................................................................31
3.3.3.1 persoonlijkheids ontwikkeling - ERIKSON.......................................................................................................31
3.3.3.2 Temperament.................................................................................................................................................33
3.3.3.3 Gender: jongens en meisjes...........................................................................................................................33
3.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE BABYTIJD..........................................................................................................34
4. DE PEUTER- EN KLEUTERTIJD.................................................................................................................... 34
4.1 FYSIEKE ONTWIKKELING....................................................................................................................................34
4.1.1 De fysieke groei......................................................................................................................................34
4.1.1.1 Het groeiende lichaam...................................................................................................................................34
4.1.1.2 De groeiende hersenen..................................................................................................................................35
4.1.1.3 Ontwikkeling van de zintuigen........................................................................................................................35
4.1.2 Motorische ontwikkeling.......................................................................................................................36
4.1.2.1 Grove motorie................................................................................................................................................36
4.1.2.2 Fijne motoriek................................................................................................................................................36
4.1.2.3 Zindelijk worden.............................................................................................................................................36
4.1.2.4 Links- of rechtshandigheid..............................................................................................................................37
4.1.2.5 Tekenen.......................................................................................................................................................... 37
4.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING..............................................................................................................................38
4.2.1 De intellectuele ontwikkeling.................................................................................................................38
4.2.1.1 Cognitieve ontwikkeling volgens PIAGET preoperationeel stadium...............................................................38
4.2.1.2 Informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling...........................................................................40
4.2.1.3 Lev Vygotsky op cognitieve ontwikkeling: oog op rol van cultuur...................................................................41
4.2.2 De taalontwikkeling...............................................................................................................................42
4.2.2.1 Linguïstische vooruitgang in peuter- en kleutertijd.........................................................................................42
4.2.2.2 Egocentrisch taalgebruik................................................................................................................................42
4.2.2.3 Armoede en taalontwikkeling.........................................................................................................................42
4.2.3 School en maatschappij.........................................................................................................................43
4.2.3.1 Leren van de media........................................................................................................................................43
4.3 SOCIALE EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING......................................................................................................43
4.3.1 Wie ben ik?............................................................................................................................................43
4.3.1.1 De persoonlijkheids ontwikkeling: conflicten oplossen..................................................................................43
4.3.1.2 Zelfbeeld: nadenken over het “ik"..................................................................................................................44
4.3.1.3 Gender identiteit ontstaan van vrouwelijk- en mannelijkheid.......................................................................44
4.3.2 Vrienden en familie: het sociale leven...................................................................................................45
4.3.2.1 Ontstaan van Vriendschappen........................................................................................................................45
4.3.2.2 Regels van het spel.........................................................................................................................................45
................................................................................................................................................................................... 45
4.3.2.3 De theory of mind v. peuters en kleuters........................................................................................................46
4.3.3 Morele ontwikkeling en agressie...........................................................................................................46
2
,Levenslooppsychologie 2023-2024
4.3.3.1 Ontstaan van moreel besef: goed en kwaad...................................................................................................46
4.3.3.2 Agressie en geweld.........................................................................................................................................47
4.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE PEUTER- EN KLEUTERTIJD.....................................................................................47
5. DE SCHOOLTIJD = IS DE LAGERE SCHOOL (6-12) ........................................................................................48
5.1 FYSIEKE ONTWIKKELING ...................................................................................................................................48
5.1.1 Het groeiende lichaam of latentiefase ................................................................................................48
5.1.1.1 Fysieke ontwikkeling.......................................................................................................................................48
5.1.1.2 Voeding ......................................................................................................................................................... 48
5.1.1.3 Kinderobesitas ...............................................................................................................................................48
5.1.2 Motorische ontwikkeling en veiligheid .................................................................................................49
5.1.2.1 Motorische vaardigheden ..............................................................................................................................49
5.1.2.2 Veiligheid .......................................................................................................................................................49
5.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING .............................................................................................................................50
5.2.1 De intellectuele en taalkundige ontwikkeling .......................................................................................50
5.2.1.1 Cognitieve ontwikkeling volgens PIAGET .......................................................................................................50
5.2.1.2 Informatieverwerkingstheorie in de schooltijd..............................................................................................51
5.2.1.3 Lev Vygotsky ..................................................................................................................................................51
5.2.1.4 Taalontwikkeling ............................................................................................................................................52
5.2.1.5 Tweetaligheid ................................................................................................................................................52
5.2.2 Intelligentie: bepalen van individuele sterke punten ..........................................................................52
5.2.2.1 criteria voor intelligentie................................................................................................................................52
5.2.2.2 Actuele visies op Intelligentietests .................................................................................................................53
5.2.2.3 IQ-verschillen tss groepen..............................................................................................................................53
5.2.2.4 Alternatieve visies op intelligentie..................................................................................................................53
5.2.3 Onderwijs .............................................................................................................................................54
5.2.3.1 Onderwijs wereldwijd: Wie mag er naar school? ...........................................................................................54
5.2.3.2 Onderwijstrends ............................................................................................................................................54
5.2.3.3 Schoolrijpheid ................................................................................................................................................55
5.2.3.4 Lezen ............................................................................................................................................................. 55
5.3 SOCIALE EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING .....................................................................................................56
5.3.1 ontwikkeling van het eigen ik ...............................................................................................................56
5.3.2 Relaties: vriendschappen in de schooltijd ............................................................................................58
5.3.2.1 Stadia v. Vriendschappen in de schooltijd ......................................................................................................58
5.3.2.2 Individuele versch. bij vriendschappen: Wat maakt een kind populair? ........................................................59
5.3.2.3 Gender en vriendschap..................................................................................................................................60
5.3.2.4 Integratie: interraciaal en interetnisch ...........................................................................................................60
5.3.3 Gezin in de schooltijd ............................................................................................................................61
5.3.3.1 veranderende thuisomgeving ........................................................................................................................61
5.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE SCHOOLTIJD......................................................................................................62
6. DE ADOLESCENTIE.................................................................................................................................... 63
6.1 FYSIEKE ONTWIKKELING....................................................................................................................................63
6.1.1 De fysieke rijping....................................................................................................................................63
6.1.1.1 Groei in de adolescentie.................................................................................................................................63
6.1.1.2 Puberteit: begin seksuele rijping....................................................................................................................63
6.1.1.3 Beeld van het eigen lichaam: reacties op fysieke veranderingen....................................................................64
6.1.1.4 Timing van de puberteit.................................................................................................................................64
6.1.1.5 Hersenontwikkeling en denken: opmaat voor cognitieve groei......................................................................64
6.1.2 Stress en manieren om ermee om te gaan............................................................................................65
6.1.2.1 Omgaan met stress.........................................................................................................................................65
6.1.3 Bedreigingen van het welzijn van adolescenten....................................................................................65
6.1.3.1 Voeding: brandstof voor groei........................................................................................................................65
6.1.3.2 Nog bedreigingen voor het welzijn.................................................................................................................66
6.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING..............................................................................................................................66
6.2.1 De intellectuele ontwikkeling.................................................................................................................66
6.2.1.1 Informatieverwerkingstheorie........................................................................................................................67
6.2.1.2 Middelpunt van het universum......................................................................................................................67
6.2.2 de morele ontwikkeling.........................................................................................................................68
6.2.3 Schoolprestaties en cognitieve ontwikkeling.........................................................................................70
3
,Levenslooppsychologie 2023-2024
6.2.3.1 Aanpassing middelbare school.......................................................................................................................70
6.2.3.2 Sociaal economische status en schoolprestatie..............................................................................................70
6.2.3.3 Veiligheid en kwaliteit van onderwijs.............................................................................................................71
6.2.3.4 Etnisch-culturele achtergrond prestaties.......................................................................................................71
6.2.3.5 Media en technologie.....................................................................................................................................71
6.2.3.6 Studentenjob..................................................................................................................................................71
6.2.3.7 Vroegtijdige schoolverlaters...........................................................................................................................71
6.2.3.8 Hoger onderwijs.............................................................................................................................................71
6.3 SOCIALE EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING......................................................................................................71
6.3.1 Identiteit: wie ben ik?............................................................................................................................71
6.3.1.1 Zelfbeeld: beschrijving v/h ik..........................................................................................................................72
6.3.1.2 Eigenwaarde: beoordeling van zelfbeeld........................................................................................................72
6.3.1.3 identiteitsvorming in de adolescentie.............................................................................................................72
6.3.1.4 Marcia’s theorie van identiteitsontwikkeling..................................................................................................73
6.3.1.5 Religie en spiritualiteit....................................................................................................................................74
6.3.1.6 Culturele identiteit.........................................................................................................................................74
6.3.2 Relaties: familie en vrienden..................................................................................................................74
6.3.2.1 Relaties in het gezin: in verandering...............................................................................................................74
6.3.2.2 Ouder-kindconflicten in adolescentie.............................................................................................................75
6.3.2.3 Peers: erbij horen is erg belangrijk.................................................................................................................75
6.3.2.4 Populariteit: complexe onderverdeling...........................................................................................................75
6.3.2.5 Criminaliteit in de adolescentie......................................................................................................................76
6.3.3 verkering, seksueel gedrag en tienerzwangerschap..............................................................................76
6.3.3.1 Verkering in de 21e eeuw...............................................................................................................................76
6.3.3.2 Seksuele activiteit...........................................................................................................................................76
6.3.3.3 Seksuele geaardheid.......................................................................................................................................77
6.3.3.4 Tienerzwangerschappen.................................................................................................................................77
6.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE ADOLESCENTIE...................................................................................................78
7. DE VROEGE VOLWASSENHEID (20-40J)...................................................................................................... 78
7.1 FYSIEKE ONTWIKKELING....................................................................................................................................78
7.1.1 Lichamelijke ontwikkeling en stress.......................................................................................................78
7.1.1.1 Lichamelijke ontwikkeling & zintuigen............................................................................................................78
7.1.1.2 Motoriek, fiitheid en welzijn: gezond blijven..................................................................................................78
7.1.1.3 Eten, voeding en overgewicht........................................................................................................................79
7.1.1.4 Stress en coping..............................................................................................................................................79
7.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING..............................................................................................................................80
7.2.1.1 Aard van denken veranderd nog na adolescentie!..........................................................................................80
7.2.1.2 Postformeel denken: Labouvie-Vief................................................................................................................81
7.2.1.3 Ups en downs van ingrijpende ervaringen......................................................................................................82
7.2.2 Hoger onderwijs volgen.........................................................................................................................82
7.2.2.1 Demografie: DIVERSITEIT................................................................................................................................82
7.2.2.2 Aanpassing aan studentenleven.....................................................................................................................82
7.2.2.3 Geslacht en studieprestaties...........................................................................................................................82
7.3 SOCIALE EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING......................................................................................................83
7.3.1 Relaties aangaan...................................................................................................................................83
7.3.1.1 Bouwstenen van geluk....................................................................................................................................83
7.3.1.2 De sociale klokken van volwassenheid...........................................................................................................83
7.3.1.3 Erikson: op zoek naar intimiteit......................................................................................................................83
7.3.1.4 Vriendschap....................................................................................................................................................84
7.3.1.5 Verliefd worden..............................................................................................................................................84
7.3.1.6 De twee gezichten van liefde..........................................................................................................................84
7.3.1.7 Sternbergs driedimensionale theorie.............................................................................................................85
7.3.1.8 Partnerkeuze: de ware jacob..........................................................................................................................85
7.3.1.9 Hechtingsstijlen..............................................................................................................................................86
7.3.2 het verloop van relaties.........................................................................................................................86
7.3.2.1 Huwelijk-samenwonen-andere relatievormen...............................................................................................86
7.3.2.2 Wat maakt het huwelijk succesvol?................................................................................................................86
7.3.2.3 Ouderschap: voor kinderen kiezen.................................................................................................................87
7.3.2.4 Invloed van kinderen op ouders.....................................................................................................................87
7.3.2.5 Homoseksuele ouders....................................................................................................................................87
7.3.2.6 Alleen blijven..................................................................................................................................................87
4
,Levenslooppsychologie 2023-2024
7.3.3 werk: een beroep kiezen en aan de slag................................................................................................87
7.3.3.1 Rol van werk in identiteit................................................................................................................................87
7.3.3.2 Geslacht en beroepskeuze..............................................................................................................................88
7.3.3.3 Waarom werken mensen??............................................................................................................................88
7.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE VROEGE VOLWASSENHEID....................................................................................88
8. DE MIDDELBARE LEEFTIJD (40- OUDERDOM)............................................................................................88
8.1 FYSIEKE ONTWIKKELING....................................................................................................................................88
8.1.1 Lichamelijke ontwikkeling......................................................................................................................88
8.1.1.1 Overgangsperiode..........................................................................................................................................88
8.1.1.2 Lengte, gewicht, kracht (fysiek)......................................................................................................................89
8.1.1.3 Zintuigen........................................................................................................................................................ 89
8.1.1.4 Reactietijd...................................................................................................................................................... 89
8.1.1.5 Seks: de ontwikkelingen gaan door................................................................................................................89
8.1.2 Gezondheid............................................................................................................................................90
8.1.2.1 Welzijn en ziekte.............................................................................................................................................90
8.1.2.2 Stress tijdens middelbare leeftijd...................................................................................................................90
8.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING..............................................................................................................................90
8.2.1 Neemt Intelligentie af ?.........................................................................................................................90
8.2.2 Geheugen...............................................................................................................................................91
8.3 SOCIALE EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING......................................................................................................91
8.3.1 Persoonlijkheidsveranderingen..............................................................................................................91
8.3.1.1 Persoonlijke ontwikkeling na je 40ste : 2 visies.................................................................................................91
8.3.1.2 Basisschema Erikson.......................................................................................................................................92
8.3.1.3 Stabiliteit of verandering in de persoonlijkheid..............................................................................................92
8.3.2 Relaties: familiebanden.........................................................................................................................93
8.3.2.1 Het huwelijk en andere samenlevingsvormen................................................................................................93
8.3.2.2 Ontwikkelingen in het gezin............................................................................................................................93
8.3.2.3 Grootouder worden........................................................................................................................................94
8.3.3 De rol van werk en vrije tijd...................................................................................................................94
8.3.3.1 Werk en carrière.............................................................................................................................................94
8.3.3.2 Uitdagingen in het werk:ontevredenheid met de baan..................................................................................94
8.3.3.3 Werkloosheid.................................................................................................................................................94
8.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE MIDDELBARE LEEFTIJD.........................................................................................94
9. DE OUDERDOM (60-100J)......................................................................................................................... 95
9.1 FYSIEKE ONTWIKKELING....................................................................................................................................95
9.1.1 Lichamelijke ontwikkeling......................................................................................................................95
9.1.1.1 Ouder worden: mythe en realiteit..................................................................................................................95
9.1.1.2 Lichamelijke veranderingen bij ouderen.........................................................................................................96
9.1.1.3 Langere reactietijd..........................................................................................................................................96
9.1.1.4 Zintuigen........................................................................................................................................................ 96
9.1.2 Gezondheid en welzijn...........................................................................................................................97
9.1.2.1 Gezondheidsproblemen.................................................................................................................................97
9.1.2.2 Goede gezondheid bevorderen -> door inzetten op de levensstijl..................................................................97
9.1.2.3 Seksualiteit: rust roest....................................................................................................................................98
9.1.2.4 Visies op veroudering : waarom worden we ouder en sterven we?...............................................................98
9.2 COGNITIEVE ONTWIKKELING..............................................................................................................................98
9.2.1 Intelligentie bij ouderen.........................................................................................................................98
9.2.2 Leren op latere leeftijd...........................................................................................................................99
9.3 SOCIALE EN PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING......................................................................................................99
9.3.1 Persoonlijke ontwikkeling en gelukkig oud worden...............................................................................99
9.3.1.1 Verandert persoonlijkheid als we ouder worden?..........................................................................................99
9.3.1.2 Leeftijdsstratificatie en ouderdom................................................................................................................100
9.3.1.3 Komt wijsheid met de jaren?........................................................................................................................100
9.3.1.4 Geheim van gelukkig ouder worden.............................................................................................................101
9.3.2 het dagelijks leven tijdens de ouderdom.............................................................................................102
9.3.2.1 Woonvormen................................................................................................................................................102
9.3.2.2 Economische aspecten van de ouderdom....................................................................................................102
9.3.2.3 Werk en pensionering tijdens ouderdom.....................................................................................................102
5
,Levenslooppsychologie 2023-2024
9.3.3 Relaties: oude en nieuwe.....................................................................................................................103
9.3.3.1 Huwelijk op hoge leeftijd..............................................................................................................................103
9.3.3.2 Sociaal netwerk tijdens ouderdom...............................................................................................................103
9.3.3.3 mishandeling van ouderen...........................................................................................................................104
9.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE OUDERDOM....................................................................................................104
10. HET EINDE: DE DOOD............................................................................................................................ 104
10.1 STERVEN EN DOOD TIJDENS HET LEVEN............................................................................................................104
10.1.1 Definities van dood............................................................................................................................104
10.1.2 De dood in versch levensstadia: oorzaken en reacties......................................................................104
10.1.3 Voorlichting over de door..................................................................................................................105
10.2 CONFRONTATIE MET DE DOOD.......................................................................................................................105
10.2.1 het stervenproces begrijpen..............................................................................................................105
10.2.1.1 Elisabeth Kubler-Ross.................................................................................................................................105
10.2.2 Zelf je dood kiezen.............................................................................................................................106
10.2.3 Zorgen voor terminaal zieken............................................................................................................106
10.3 BESEF VAN VERLIES EN INTENS VERDRIET..........................................................................................................106
10.3.1 De laatste rituelen.............................................................................................................................107
10.3.2 Stergeval verwerken..........................................................................................................................107
VRAGEN EN ANTWOORDEN PROEFEXAMEN............................................................................................... 108
1.Het begin van het leven
1.1 Erfelijkheid
We starten als 1 cel (zygote: de nieuwe cel die w. gevormd door het bevruchtingsproces)
1ste cel ontstaat door spremacel -> ovum (gameten: de geslachtscellen
v/d moeder & vader, die samen een nieuwe cel vormen tijdens de
bevruchting)
Na 1uur: zygote (= leidt tot creatie nieuwe mens)
1.1.1 Genen en chromosomen: de code v/h leven
Onze genetische code wordt opgeslagen en gecommuniceerd in onze genen (25,000)
De basiseenheid van genetische informatie
Spelen een hoofdrol in de erfelijkheid
Bevatten informatie voor alle erfelijke eigenschappen
Opgebouwd uit DNA
DNA: de substantie waaruit genen bestaan, dat de aard en de functie van elke cel in het lichaam
bepaalt.
Bestaat uit lange ketens v. bepaalde genetische stoffen
Bevat ‘genetische code’ voor een eigenschap
Ketens in specifiek volgorde en specifieke locatie gerangschikt
DNA-strengen: 46 chromosomen zijn georganiseerd in 23 paren
Drager van een deel v/h erfelijk materiaal (DNA) v/e organisme
Moeder & vader v/e kind leveren ieder 1 v/d 2 chromosomen in
elk v/ 23 paren -> conceptie heb je er dus 46
Meerlinggeboorten: (2 of meer voor de genetische prijs van 1) (< 3%)
- Genetisch identiek - 2 afzonderlijke eicellen ± tegelijkertijd
- Ontstaan uit 1 bevruchte eicel bevrucht door 2 afzonderlijke zaadcellen
- Die eicel = gesplitst in de 1ste 2 weken - Lijken ≠ méér dan broer of zus voor elkaar
- Verschillen in hun toekomstige
ontwikkeling = gevolg van
omgevingsfactoren
Jongen of meisje? Het vaststellen v/h geslacht v/e kind
22 v/d 23 menselijke chromosomenparen bevatte. Ieder 2 gelijksoortige chromosomen
De enige uitzondering = 23ste paar
Bepaalt het gelsacht (sperma v/d vader
Autosomale chromosomen = eerste 22 chromosomenparen
Geslachtschromosomen = 23e chromosomenpaar
Meisje Jongen
het 23e chromosomenpaar bestaat uit XX het 23e chromosomenpaar bestaat uit XY
Eicel draagt altijd een X- Zaadcel heeft ofwel X- of Y-chromosoon
chromosoon X-chromosoon v. moeder & Y-
X-chromosoon v. moeder & X- chromosoon v. vader
chromosoon v. vader
1.1.2 De basisbeginselen v/d genetica: het mengen en koppelen van
eigenschappen
Basis van erfelijkheid: begrippen:
Allelen: mogelijke variant v/e gen, er zijn genen voor blauwe ogen dar = 1 allel en genen voor groenen
ogen en dat = een ander allel
Homozygoot: gelijke genen ervend voor een bepaald eigenschap (hetzelfde chromosoom)
Heterozygoot: verschillende vormen v/h gen ervend voor een bepaalde eigenschap (verschillende
variatie op de chromosomen)
Dominante eigenschap: eigenschap die tot uiting komt (wanneer 2 concurrerende eigenschappen
aanwezig zijn (MET HOOFDLETTER)
Recessieve eigenschap : de verdongen eigenschap, komt niet tot uiting (met kleine letters)
Genotype : Wat je ziet in het DNA, onzichtbaar uiterlijk (Bb/bb)
Fenotype : Wat je ziet in de realiteit, een waarneembaar kenmerk (bruin/ blauw)
1.1.3 De overdracht van genetische informatie bij mensen
Voorbeeld: Kans op ziekte PKU
P: dominante gen
p: recessieve gen dat PKU veroorzaakt
Kruisingstabel P P
P PP PP
P PP PP
Het kind zal PP worden en geen PKU krijgen
Kruisingstabel P p
P PP Pp
P PP Pp
Resultaat: ≠ enkel kind gaat PKU krijgen
7
,Levenslooppsychologie 2023-2024
De ½ v/d kinderen gaat wel drager zijn v/h recessieve gen
Kruisingstabel P p
P PP Pp
p Pp pp
reslutaat: ¼ kinderen zal PP erven & geen
PKU erven
2/4 v/d kinderen erven 1 recessief gen , ≠
PKU krijgen
¼ v/d kinderen zal PKU krijgen
(25% homozygoot & 75% heterozygoot)
Polygenische overerving: combinatie van meerdere genenparen is verantwoordelijk voor de productie v/e
specifieke eigenschap
Reactierange: in welke mate de eigenschap tot uiting komy als gevolg van omgevingsinvloeden
X-gebonden genen: recessieve genen die zich alleen op het X-chromosoom bevinden. Sommige
eigenshcappen bepaald door combinatie van 2 genen (niet 1 dominant)
De man heeft een XY-paar -> daarom meer kan op X-gebonden ziektes want hebben geen 2de X-
chromosoom dat tegengeswicht kan vormen
Bv: mannen hebben grotere kansop rood-groen kleurenblindheid
1.1.4 Het menselijk genoom: Het kraken van de gentische code
Specifieke genenvolgorde op elk chromosoom in kaart gebracht -> baanbrekend
- Aandoeningen opsporen
- gentherapie
Genoom: het geheel van alle genen v/d chromosomen v/e individu
Gedragsgenetica:
het onderzoek naar de effecten van erfelijkheid op gedrag
wat er wordt bestudeerd (de vraag is dan ‘is er een genetisch verband?’):
persoonlijkheidskenmerken
psychische aandoeningen (zoals: depressie, ADHD)
genetische deffecten herstellen?
Stambomen
Door middel van familiegesch onderzoek naar overerving bepaalde erfelijke eigenschappen
Stamboomonderzoek geeft de kans op een toekomstig kind met al dan niet de ergelijke ziekte
weer
1.1.5 Erfelijke genetische stoornissen: Als het misloopt met onze
ontwikkeling
Recessief gen – slijtage- gebeurtenissen tijdens celdeling – spontane mutaties- omgevingsfactoren (vb:
röntgenstralen) -> kunnen leiden tot misvorming van genetisch materiaal.
Defecten op versch niveaus
8
, Levenslooppsychologie 2023-2024
1. Afwijking in #chromosomen (lijdt vaak tot de dood)
2. Afwijking in structuur van chromosomen (stukje te weining/te veel/ omgekeerd… zit)
3. Afwijkingen in een gen
4. Meerdere factoren
Polygenetishce overerving (combo van genen die zorgen voor een eigenschap)
Wisselwerking omgeving (bv: aanleg diabetes -> omgevinf suiker komt dan pas tot uiting)
Voorbeelden van ergelijkheidsziektes/ stoornissen
Downsyndroom: extra chromosoom op 21e paar: trisomie 21 -> er zijn dus in totaal 47 chromosomen
in plaats van 46
1/500 kinderen
Risico = groter bij jonge/ oudere moeder
Fragiele X-syndroom: bepaald gen op het X-chromosoom = beschadigd
Milde tot matige verstandelijke beperking
Sikkelcelanemie: bloedaandoening, verwijst naar de vorm v/d rodebloedcellen
Homozygooot: ontstaat door recessief gen
Symptonen: perioden met veel pijn, weining eetlust, achterblijvende groei, gelige ogen
Ziekte van Duchenne: vrouwen zijn drager, komt alleen tot uiting bij mannen
Fout in 23ste chromosoom (X-gebonden gen)
Sprake v. spierzwakte -> afname spiermassa (sterven jong)
Syndoom van klinefelter: extra X chromosoom bij mannen : XXY
Onderontwikkelde genitaliën
Extreme lengte
Vergrote borsten
1/400 mannen
Behoort to groep genetische stoornissen die h. gevolg zijn van afwijkende gelsachtshormonen
Andere problemen met geslachtschromosomenpaar: problemen met seksuele eigenschappen en
intellectuele achterstand
Extra Y-chromosoom (XYY)
Ontbrekend tweede chromosoom : Turner
3 X chromosomen
Genetische factoren verweven met omgevingsfactoren
Vc: sikkelcelannemie: beschermt tegen malaria
Vb: diabetes mellitus, spina bifida, hazenlip, autisme, eczeem, astma, hooikoorts
1.1.6 Genetische advisering: de toekomst voorspellen aan de hand
van genen
Genetische adviseur: iemand die mensen ehlpt met problemen/vragen in verband met erflijke stoornissen
- Prenataal onderzoek
- Genetisch onderzoek -> effecten?
Prenataal onderzoek
Risicofactoren:
Bloeddruk
9
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jannedeschepper. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.63. You're not tied to anything after your purchase.
