Samenvatting van het volledige boek Van gedachten wisselen van Richard de Brabander. Alle belangrijke begrippen zijn dikgedrukt en alle belangrijke personen zijn schuingedrukt. Er zit een bijlage aan het einde van het document met een begrippenlijst. Het boek is verbonden aan de cursus Juridisch Et...
Van gedachten wisselen (derde herziene druk), Richard de
Brabander – Samenvatting
Inleiding
We handeling in de huidige samenleving (en misschien hebben we dat wel nooit gedaan) niet
consequent, omdat ideëen en gedrag afhankelijk zijn van omstandigheden. De kracht van het sociaal
werk hierin is het ondersteunen van mensen die dat nodig hebben, zodat zij kunnen omgaan met de
complexiteit van het leven, richting kunnen geven aan hun leven en sociale redzaamheid wordt
bevorderd. Dit heeft ook te maken met het veranderen van machtsverhoudingen die sociaal onrecht
in stand houden.
1. De zelfoefening van het denken – filosofie en sociaal werk
Mensen kunnen gezien worden als complexe algoritmes, een strikt logische methode van redeneren
en instructie. Door op deze manier naar onszelf te kijken, zou dat betekenen dat keuzes het resultaat
van biochemische processen in onze hersenen zijn. Maar ethische vragen kunnen nooit
wetenschappelijk beantwoord worden. Door kritische vragen te stellen is er ruimte voor nieuwe
opvattingen en het onder onderzoek stellen van vanzelfsprekendheiden.
Achter ons huidige overheidsbeleid zit een bepaald mensbeeld, namelijk dat de mens een rationeel
en autonoom wezen is dat zelf kan bepalen wat goed voor hem is. Een verzorgsstaat kan daardoor
gezien worden als een beperking van vrijheid -> burgers zijn in eerste instantie zelfredzaam!
- Sociale werkers worden steeds vaker gezien als stimulatie van burgers om de eigen
verantwoordelijkheid te nemen. Dit komt doordat de overheid verantwoordelijkheid,
zelfredzaamheid, en eigen regie ziet als algemene en objecteive waarden die voor iedereen
gelden.
Sociaal werk is een normatief beroep dat morele en politieke oordelen bevat over wat normaal en
maatschappelijk gewenst of ongewenst is. Denk aan andere opvattingen over verantwoordelijkheid
(voor bv. problemen), rechtvaardigheid en vrijheid. Maar wat deze waarden in een concrete situatie
betekenen verschilt per persoon en per situatie.
Hierbij wordt het bevorderen van het sociaal functioneren van mensen en hun netwerken
gezien als voorwaarde voor het versterken van eigen kracht, waarbij sociaal functioneren wordt
onderscheiden als het deelenemen van individuen in de samenleving en de samenleving die ruimte
biedt aan mensen om deel te nemen.
Een aantal waarden die de overheid centraal stelt zijn zelfredzaamheid, eigen verantwoordelijkheid,
eigen kracht en eigen regie. Sociaal werk gaat hierin mee door de menselijke waardigheid van de
unieke persoon te bevordere en te respecteren. Dit houdt in; het beroepsmatig handelen vna de
sociaal werker is erop gericht de burger/cliënt binnen zjin sociaal-culturele context, en in
wisselwerking met omgeving, tot recht te laten komen.
- Sociaal werker stemt het handelen af op de unieke persoon waarmee hij in contact is en de
specifieke context.
- De persoon waarmee de sociaal werker in contact is kan zich ontplooien naar eigen aard,
behoeften en opvattingen.
- Sociaal-culturele context wijst op sociale en culturele achtergronden en waarden en normen
van burger en cliënt.
- Wisselwerking is de interactie tussen burger/cliënt en sociaal netwerk, met sociale
participatie als doel.
Dit is uitgewerkt in een aantal kernwaarden van sociaal werk. Zie bijlage 1.
,Interventies van sociaal werkers bevatten een normatief karakter. Zij impliceren met hun interventies
wat normaal en wenselijk is in de samenleving. Maar zij moeten daarmee altijd in hun achterhoofd
houden dat waarden en normen geen objectieve geldigheid hebben, en dus moet het handelen
verantwoord worden.
Latour (filosoof) onderscheidt matters of facts en matters of concern.
- Matters of fact – feitelijke stand van vaken, is geen discussie over mogelijk.
- Matters of concern – kwesties of feiten die vragen oproeopen, onrust veroorzaken of we ons
zorgen maken.
- Soms wordt een matter of fact gepresenteerd terwijl het eigenlijk een matter of conern is.
- In onze samenleving beleeft een algemeen normatief kader, matters of fact en matters of
concern staan dus altijd ter discussie. Maar er is wel altijd één normatief kader dat in een
bepaalde periode dominant is en zichzelf presenteert als waarheid.
Discretionaire ruimte – handelingsruimte waarbinnen sociaal werkers naar eigen inzicht kunnen
handelen. Zij moeten dan wel hun handelen verantwoorden tegenover de cliënten, collega’s en
zichzelf.
Dilemma – keuze tussen een of meer gelijkwaardige alternatieven.
Discourstheorieën – theorieën die ervan uit gaan dat taal en verhalen voor een groot deel de
manieren bepalen waarop wij ons op de werkelijkheid oriënteren.
Taal – alle soorten uitingen en manieren van spreken, lichaamstaal en beeldteel die onderdeel zijn
van menselijke praktijken en de conventies en gewoonten die daarmee zijn verbonden.
Discours – samenhangende maneir van denken die in onze cultuur is verankerd, reguleert het gedrag
zonder dat we dat in de gaten hebben en gaan over onszelf nadenken als de werkelijkheid in termen
van de discours waar we in leven. De discours kan onze identiteit produceren.
Socialiseren – we voegen ons in een bestaande orde en de bestaande manier van handelen, spreken
en waarnemen maken we ons eigen. We leren dus op een bepaalde manier nadenken en spreken,
maar er zijn ook andere manieren mogelijk.
De waarden van het neoliberalisme kunnen worden gezien als het referentiepunt voor hoe de
overheid denkt over afhankeijkheid en zelfredzaamheid, mede door de “overwinning” van het
kapitalisme in de Koude Oorlog. Hierbij kwam ook het behalen van de “ideale zelf” weer centraal te
staan, waarbij flexibiliteit, onafhankelijkheid en nieuwe uitdagingen en kansen in een leven belangrijk
werden gevonden.
Dit is ook weer verbonden met de tijd van de Verlichting, waar het idee opkwam van het
moderne of autonome subject. Er ontstond een optimistisch geloof in de menselijke rede, waarbij
het idee heerst dat de mens zich bevrijdt van onmondigheid (Immanuel Kant).
- De mens ontdekt zichzelf als fundament van het weten en de kennis en werkelijkheid en
leert zichzelf begrijpen als individu. Hierbij ontstaat door natuurwetenschappelijke
ontdekken ook een mechanistisch wereldbeeld, waardoor ook de mens zelf wordt
gerationaliseerd.
- Maar in plaats van dat wij beschikken over technische middelen, kan ook de visie bestaan dat
de technische middelen nu over ons beschikken en dat we er slaaf van geworden zijn. Steeds
meer wordt hierdoor de rationaliteit en autonomie van de mens ter discussie gezet.
Filosofie stelt fundamentele vragen over begrippen die worden onderzocht door de wetenschap. De
vraag over de relatie tussen taal en werkelijkheid wordt steeds gesteld, en hoe deze overeenkomen
met de werkelijkheid. Ultieme vragen binnen filosofie gaan over grondbeginselen waarbinnen het
menselijke bestaan zich afspeelt. Hierbij komt een verwondering kijken die vanzelfsprekendheid van
grondbeginsel verbreekt.
, Vanzelfsprekendheid – de dingen zijn zoals ze zijn, zoals we denken dat ze zijn, we hoeven er niet
meer over na te denken. Onze gedachten komen met de werkelijkheid overeen. Dit verwerpt elke
onzekerheid en iedere niet te beantwoorden vraag.
Met filosofie willen we niet rechtvaardigen wat we al weten, maar proberen we om te weten te
komen of het mogelijk is anders te denken.
Mens- en maatschappijbeelden bevatten vaak een desciptief en een prescriptief aspect, beschrijven
wat de mens in wezen is én hoe hij zou moeten zijn. Hierbij worden praktische filosofie (vraag naar
het menselijk handelen en het goede leven), sociale filosofie en politieke filosofie gecombineerd.
Ethiek – probeert antwoord te geven op de vraag wat goed en kwaad is, door principes te
formuleren waarvan we kunnen zeggen dat bepaalde handelingen ethisch aanvaardbaar zijn.
2. Eigen regie en de vraag naar het goede leven – Bestaansethiek
Zygmunt Bauman – we leven in een tijd van onzekerheid, de vrijheid in ons leven is problematisch
geworden door de vele keuzemogelijkheden en elke keuze heeft onvoorziene consequenties.
Het huidige maatschappelijk ongenoegen hangt samen met economische, politieke en sociaal-
culturele ontwikkelingen. Hierbij kunnen we van elke keuze de mogelijke gevolgen overwegen, maar
we weten nooit de uitkomst. Ook kunnen we van te voren nooit weten of we daadwerkelijk reageren
zoals we denken.
Eigen regie, zelfredzaamheid en eigen kracht hangen samen met een negatieve opvatting van
vrijheid – de afwezigheid van dwang door andere mensen, waarbij we anderen niet tot last zijn.
Bestaansethiek/filosofie van levenskunst – filosofie de de voorwaarden die het mogelijk maken om
ons eigen leven in handen te nemen onderzoekt, geeft ons vaardigheden die ons in staat stellen om
om te gaan met ziekte, kwetsbaarheid en pijn, waarbij we bewust iets van ons leven maken. Door
anders te denken, kunnen we ons bevrijden en ons gedrag veranderen.
- Niet gericht op het vinden van waarheid, maar gericht op meesterschap, zingeving en
identiteit.
Bestaansethiek is dus gericht op aspecten in het alledaagse bestaan en het zoeken naar een
levenshouding die uitdrukking is van het goede leven.
Ethos – het “goede” leven en hoe dit eruit kan zien.
Bestaansethiek volgens Aristoteles heet deugdenethiek – een goed leven is een leven dat zijn
hoogste doel heeft bereikt. Door onze deugden te ontwikkelen verwerven we het hoogste geluk.
- Omdat de mens een animal rationale is, kan hij het hoogste doel alleen bereiken door te
handelen volgens de rede. Basis van het mensbeeld is dus dat alle levende natuur naar
zelfverwerkelijking en volmaaktheid streeft.
- Een gelukkig mens is iemand die zijn wezen heeft gerealiseerd en zijn doel heeft bereikt.
Hebben we dit doel bereikt, dan kan het ons nooit meer worden afgenomen.
- Het geluk van onszelf is het geluk van allen, omdat we een gemeenschapswezen zijn. Het
geluk van de gemeenschap is belangrijker dan het eigen geluk, het eigen geluk mag nooit ten
koste gaan van anderen.
- Om een optimaal mens te worden, moeten we een voortreffelijk karakter ontwikkelen.
Hiervoor moeten we leren om met emoties om te gaan. Een voortreffelijk karakter weet
hierbij het midden tussen twee uitersten te kiezen, de deugd ligt in het midden. Dit betekent
niet direct het middelmatige, maar het midden wat ervoor zorgt dat diegene het beste
presteert.
Deugd – het optimaal gebruik van de rede, iemand die zijn deugd gebruikt is iemand die zichzelf
verwerkelijkt en perfectioneert.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller sharonvlot. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.42. You're not tied to anything after your purchase.
