Een uitgebreide analyse van het boek Hersenschimmen, geschreven door Bernlef. Deze analyse bevat alle informatie die je nodig hebt voor je mondeling literatuur.
Hersenschimmen , J. Bernlef (1984)
Querido, Amsterdam, 59e druk
Samenvatting
Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester. In de jaren vijftig zijn ze vanuit Nederland
naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen, Kitty en Fred, zijn teruggegaan naar Nederland.
Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation
(IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston.
Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt.
Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield
en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten
een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school. Hij
denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor
Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar tweemaal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld
van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange witte winter. Maarten piekert over
zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij
hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk als hij niets beters wist te
zeggen, duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak door
associaties af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog
en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij
zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van
stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen. De juffrouw vroeg hem destijds de
potlodendoos te halen en Maarten gaat hem zoeken, op een plank in het washok. Als Vera hem daar
vindt, beseft hij pas wat hij doet. Tijdens een wandeling met de hond Robert verliest hij zich weer in
het verleden. In het meisje achter de bar van het café waar hij even uitrust herkent hij zijn eerste
vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat waar hij kort daarvoor ‘The Heart of the Matter’ van
Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis
af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verder dwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte
zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken.
De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot
gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te
gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktetas Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar
Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de
anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan
de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de
situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is in die tijd bij dokter Eardly
geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen.
Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere
gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, niet plaatsen. Later
weet hij dat weer en spijt het hem dat hij dat niet eerder wist. Als die dag de deur wordt gerepareerd
kan hij zich het niet herinneren dat hij de deur heeft opengebroken. De deur wordt gerepareerd door
William. Deze Amerikaanse jongeman komt vaak bij hen over de vloer om klusjes uit te voeren. Hij is
best verlegen en stil maar na een paar pilsjes wil hij nogal eens loskomen (volgens Maarten). William
had vroeger een hondje, Kiss, die al een tijdje dood is. Toch vraagt Maarten iedere keer weer als hij
William ziet hoe het met Kiss is, wat natuurlijk niet leuk voor William en Vera is.
Op het tweede bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die imponerend
bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal
meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen
44
, voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer
vermengt Maartens verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en
zijn huis met het huis van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het ene moment vertelt, kan hij direct
daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna
vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een
tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie
van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de
spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt,
komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Maarten vergeet steeds wie zij is en
waarom ze er is en verwart haar met zijn pianolerares Greet van vroeger waar hij toen verliefd op was
en met zijn dochter Kitty. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt geeft Phil hem een
injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen
los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas
als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt. Maarten
ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen waarbij hij geen jas
aanheeft terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter
ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep. Maarten houdt hem voor een Amerikaanse
soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger
houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van
collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het
album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op
een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting
gebracht. Dit ervaart hij als iets onvermijdelijks maar raars. Er dringen nog maar flarden van buiten tot
Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere
gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog
wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te
beginnen. 1
Titelverklaring
Hersenschimmen verwijst naar de schimmen uit het verleden die in Maartens hoofd terugkeren, maar
ook naar alles wat om Maarten heen gebeurt. Omdat hij dementeert denkt hij niet meer helder,
waardoor allerlei gebeurtenissen enkel schimmen zijn.
Motto
A touching dream to which we all are lulled
But wake from separately
~ Philip Larkin
De (mooie) droom staat hier voor het leven, terwijl de tweede zin (maar afzonderlijk uit wakker
worden) gaat over de dood en het feit dat Maarten hier zonder Vera in zekere zin sterft.
Thema
Dementie: Het verhaal gaat over de manier waarop Maarten met zijn dementie omgaat en hoe dit
proces in zijn werk gaat. Aan de andere kant lees je ook het verhaal van twee mensen ooit alles hebben
gedeeld, maar doordat Maarten dementeert van elkaar vervreemden.
De Idee
1
https://wwwwww:schhlierern:chl//blr//e8/hresrnschhe//rn/zr/rewwrernolrd
https://wwwwww:schhlierern:chl//blr/eresigo/4ek472
45
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller f3005. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.31. You're not tied to anything after your purchase.
