Training voor het nieuwe examen met historische contexten
Deze samenvatting omvat alle historische contexten voor het VWO eindexamen Geschiedenis (Republiek der Zeven Nederlanden, Duitsland , De Koude Oorlog , Verlichtingsideeën en de democratische revoluties ). Ook de verplichte voorbeelden komen aan bod in de samenvatting, deze zijn groen gemarkeerd, d...
HISTORISCHE CONTEXT 1: REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648 ............... 2
1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT UITEEN ........................................................................ 2
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT.................................................................................. 3
3. DE AFLOOP VAN DE OORLOG ......................................................................................................... 8
4. WAARDOOR ONTSTOND DE GOUDEN EEUW? ................................................................................... 9
5. DE CULTUUR IN DE GOUDEN EEUW .............................................................................................. 11
6. EINDE VAN DE GOUDEN EEUW .................................................................................................... 11
1. HET DUITSE KEIZERRIJK ............................................................................................................. 12
2. DE EERSTE WERELDOORLOG ....................................................................................................... 13
3. ZWAKKE PLEKKEN VAN DE REPUBLIEK VAN WEIMAR ......................................................................... 16
4. DE ECONOMISCHE CRISIS VAN 1929 ............................................................................................. 17
5. HET FASCISME VAN DE NAZI’S ..................................................................................................... 18
6. NATIONAALSOCIALISTEN MAKEN ZICH MEESTER VAN DE MACHT .......................................................... 18
7. NAZIFICATIE VAN DE SAMENLEVING .............................................................................................. 20
8. VERZET IN DUITSLAND .............................................................................................................. 23
9. OORZAKEN VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG ................................................................................ 24
10. HET MILITAIRE VERLOOP VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG.............................................................. 26
HISTORISCHE CONTEXT 3: DE KOUDE OORLOG 1945-1991 ........................................................... 27
1. TIJDELIJK BONDGENOOTSCHAP TUSSEN OOST EN WEST VALT NA TWEEDE WERELDOORLOG UITEEN ............. 27
2. SPANNINGEN IN EUROPA 1948-1968 .......................................................................................... 30
3. DE VS STAAN IN AZIË EN AFRIKA TEGENOVER CHINA EN DE SU............................................................... 32
4. VREEDZAME CO-EXISTENTIE DOOR CONFLICTEN IN GEVAAR GEBRACHT TUSSEN 1955 EN 1963 .................... 37
5. SPANNINGEN TUSSEN OOST EN WEST NEMEN AF 1964-1991 ............................................................ 39
HISTORISCHE CONTEXT 4: VERLICHTINGSIDEEËN EN DE DEMOCRATISCHE REVOLUTIES 1650 – 1848
.................................................................................................................................................. 41
1. VERLICHTE IDEEËN OVER DE IDEALE SAMENLEVING ........................................................................... 41
2. HET ABSOLUTISME GAAT IN DE EUROPESE POLITIEK DE TOON AANGEVEN ............................................... 44
3. DE FRANSE REVOLUTIE .............................................................................................................. 45
4. DE INVLOED VAN DE VERLICHTING OP DE POLITIEKE CULTUUR TUSSEN 1815 EN 1848 .............................. 49
,Historische context 1: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1515-1648
1. De Christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen
De Nederlanden in de tijd voor Karel V:
14de – 15de eeuw: Nederland tekent zich min of meer af als politieke eenheid, oorzaken:
- De stedengroei sinds de 12e eeuw
- Het streven van de hertogen van Bourgondië Nederland in hun bezit te krijgen
15e – 16e eeuw: Versterking van de positie van steden en stedelijke burgerij zet zich door
- Door de gunstige ligging ontstond een druk handelsverkeer
- Door het handelsverkeer nam de nijverheid toe
- Meer samenwerking tussen steden (Hanze)
→ Hertog Filips de Goede (1396 – 1467) wist door erfenissen en oorlogen de heer te worden van een
groot aantal gewesten. → Filips de Goede ging een centralisatiebeleid voeren om van al de
gewesten een eenheid te maken en zelf meer macht te krijgen:
- Hij verplaatste zijn hof naar het centraal gelegen Brussel
- In alle hertogdommen en graafschappen stelde hij stadhouders als zijn vertegenwoordigers
aan
- Hij stelde de Staten-Generaal in.
→ Na langdurige oorlogen kreeg Karel V het gezag in handen.
1568 In Nederland begint een opstand tegen Spanje.
Context: Nederland maakte deel uit van Spaans Rijk, bestuurd door Filips II, die zijn
vader Karel V in 1555 was opgevolgd als heer der Nederlanden.
Oorzaak opstand: Meningsverschil over de manier waarop de overheid moest
reageren op aanhangers van het protestantisme
Groeiende kritiek op Christelijke kerk rond 1500
- Bijbel werd door de Katholieke kerk verkeerd uitgelegd
- Aflaathandel moest worden afgeschaft
Hervormers stichten een nieuwe kerk: Protestantse kerk
- Hervormers met de grootste aanhang vormen twee stromingen:
o Lutheranisme (Maarten Luther)
▪ Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van katholieke kerk
waren onterecht
▪ Bijbel was richtinggevend. Iedereen moest deze kunnen lezen in volkstaal (In
de Katholieke kerk werd deze voorgelezen en verklaard)
▪ Men kwam in de hemel door in god te geloven. Niet door goede werken te
doen. (Hieruit volgt afschaffing aflaathandel)
▪ Pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenverering en de
kloosterorden moesten worden afgeschaft.
o Calvinisme (Johannes Calvijn)
▪ Lutheranen hebben vorst als hoofd van de Kerk. Bij de Calvinisten bestuurt
iedere gemeente zichzelf door een gekozen raad van ouderlingen.
▪ Calvinisten mogen tegen hun vorst in verzet komen.
Karel V (in 1519 gekozen door vorsten van het Duitse rijk tot keizer) wilde katholicisme handhaven.
→ Luther krijgt echter steun van veel Duitse vorsten, want:
, - Vorst staat aan het hoofd van de kerk
- Vorsten konden kloosters sluiten en hun bezittingen overnemen
- Onderdanen moesten de vorst altijd gehoorzamen.
→ Vrede van Augsburg (1555):
- Duitse vorsten dwingen bij Karel V de afspraak ‘Cuius regio eius religio’ af. → Voortaan
bepaalde de vorst het geloof van zijn onderdanen.
Luther verschijnt voor de rijksdag in Worms (1521):
- Luther vatte zijn kritiek samen in 95 stellingen. → Deze spijkerde hij in 1517 op de deur van
de kerk van Wittenberg. → Paus stuurde Luther een bevel om zijn opvattingen te herroepen.
→ Luther verbrandde het bevel in het openbaar.
- Karel V: Daagt Luther voor de Rijksdag (vergadering van de vorsten van het Duitse Rijk en de
keizer over zaken die voor het hele rijk van belang waren) → Luther verschijnt in 1521 voor
de Rijksdag in Worms → Hij weigerde iets te herroepen → Karel verklaarde Luther vogelvrij +
zijn boeken en pamfletten moesten worden verbrand → Luther krijgt bescherming van de
vorst van Saksen.
2. De Opstand in de Nederlanden breekt uit
Oorzaken van de opstand:
Indirecte oorzaken:
- De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden
o Welvaart onder burgers was door opbloei handel en nijverheid sterk toegenomen.
Bourgondische vorsten hadden hiervan geprofiteerd door het heffen van belastingen
in ruil voor privileges aan de gewesten.
o In 1477 wordt Marie hertogin van Bourgondië → zij schenkt allerlei rechten aan de
gewesten om zich van steun te verzekeren.
- De splitsing van de Christelijke kerk door de hervorming
Directe oorzaken:
- Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen.
o Karel V en Filips II gingen het protestantisme met steeds strengere plakkaten
vervolgen. → Veel plaatselijke bestuurders voerden die plakkaten niet uit. (Zij waren
verdraagzaam en vonden het een inbreuk op hun rechten)
- Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken privileges.
o De Landvoogdes en drie Collaterale raden vormden samen in Brussel een centrale
regering voor alle gewesten → deze machtsvergroting botste met de opkomst van
de burgerij in de steden.
De instelling van drie collaterale raden (1531):
- De Raad van State: Zette samen met Karel V, of de landvoogdes
het regeringsbeleid uit.
- De Raad van Financiën: voerde het financiële beleid → zorgde er
bijvoorbeeld voor dat de Staten-Generaal voor een bede bijeen
werden geroepen. Bestond uit hoge edelen en juristen.
- De Geheime Raad: Bestond vooral uit Juristen op wie Karel
volledig kon vertrouwen en was belast met de uitvoering van
het beleid.
Karel V probeert met bloedplakkaten het protestantisme uit te roeien (1550)
, Sinds 1520 worden er geschriften van ketters verbrand. De vervolging was in handen van
kerkelijke en niet-kerkelijke rechtbanken en werd de inquisitie genoemd. In
plakkaten werden bijeenkomsten waarop over het geloof gesproken werd verboden.
1550 Karel V vaardigt twee nieuwe plakkaten uit: Op het drukken, schrijven, verspreiden
en bezitten van ketterse boeken en prenten, het bijwonen van ketterse bijenkomsten
etc. stond nu de doodstraf
→ Deze bloedplakkaten zijn ene duidelijk voorbeeld van opkomend streven naar alleenheerschappij
onder vorsten in deze tijd. (Absolutisme)
Reactie van Edelen en Calvinisten:
1566 Een groep lagere edelen vraagt Landvoogdes Margaretha van Parma de
plakkaten af te schaffen in een smeekschrift. → Ze beloofde de plakkaten
minder streng te zullen uitvoeren en stuurde het door naar Filips.
Augustus 1566 Kleine groepjes calvinisten komen in openlijk verzet tegen de Katholieke Kerk
tijdens de beeldenstorm: met geweld werden heiligenbeelden, schilderijen
en andere kostbaarheden uit de kerken vernield.
De opstand begint:
Filips II zendt als reactie Alva met een leger
- Filips II gaf de adel de schuld van de beeldenstorm en zond de hertog van Alva met een leger
naar de Nederlanden (1567). Margaretha van Pama neemt ontslag en Alva wordt landvoogd
→
o Alva verving Willem van Oranje als stadhouder door de graaf van Bossu
o Alva stelde en centrale rechtbank in: De Raad van Beroerte → deze raad trad hard op
en had tot taak degenen die zich met de beeldenstorm hadden ingelaten te straffen.
De aanleiding tot de Opstand
- Het beleid van Alva werd de directe oorzaak van de Opstand → Duizenden inwoners
(inclusief Willem van Oranje) waren naar het buitenland gevlucht. → Van Daaruit begon een
gewapende strijd tegen de Spaanse overheersing.
o Vanuit Oosten: in 1568 vallen Willem van Oranje en twee van zijn broers op drie
plaatsen met huurlegers de Nederlanden binnen.
▪ Huurlegers kregen geen steun van de bevolking → worden door Alva
verslagen
o Vanuit Westen: De Watergeuzen (calvinisten die door Alva waren gevlucht naar
Engeland of het Noord-Duitse kustgebied) vielen aan. Hadden van Willem van
Oranje toestemming gekregen een guerrilla te voeren in de Nederlanden en op zee.
Eerst strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje
1 April 1572 Watergeuzen veroveren Den Briel en slagen erin zich mester te maken van macht in
veel Hollandse en Zeeuwse steden en delen van Gelderland en Overijssel.
1 Juli 1572 Statenvergadering met vertegenwoordigers van twaalf Hollandse steden en van de
geuzen in Dordrecht. Beslissingen:
▪ Gezamenlijk financiële lasten van de verdediging op zich te nemen
▪ Willem van Oranje te erkennen als stadhouder van Holland, Zeeland en
Utrecht.
Revolutionair omdat:
▪ Alleen de landsheer, de landvoogdes of de stadhouder had het recht een
Statenvergadering bijeen te roepen.
▪ Alleen de landsheer mocht een stadhouder benoemen.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller caspergoldman. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.28. You're not tied to anything after your purchase.
