Uitgebreide samenvatting van H14 t/m 22 van het boek 'De Tachtigjarige Oorlog: Opstand en Consolidatie in de Nederlanden' van S. Groenveld voor het vak : Op weg naar de Republiek van de Hogeschool Utrecht.
Het boek is lastig samen te vatten, omdat er veel informatie in staat, waardoor het al bekno...
,14. Het ontstaan van nieuwe verhoudingen, 1609-
1619
14.1: Plaatsbepaling 1609
Politieke verhoudingen
Na het wegvallen van de oorlog werden er allemaal onevenwichtigheden zichtbaar in
politieke, sociale en kerkelijk zin.
Tijdens de oorlog stonden er twee groepen duidelijk tegenover elkaar: de opstandelingen vs.
de Koningsgetrouwen.
De opstandelingen vormden de leidende groep in de Republiek, maar het
daadwerkelijke bestuur was zich nog aan het vormen → de politieke
middengroepen komen langzaam ook meer naar voren.
Kerkelijke verhoudingen
Calvinisten waren de boventoon gaan voeren
- In 1609 als enigen het recht om openbare erediensten te houden
- Het grootste deel van de bevolking van de Republiek was geen lid van de
gereformeerde kerk:
- Roomse kerk
- een van de andere “getolereerde” kerken in de Republiek
- Onbeslisten →
- bezochten vaak wel de eredienst.
- Wel lid, maar gematigd. → toetreding gematigde denkbeelden in de
kerk)
Onvolledig staatsrecht
Enkele staatsstukken hadden inde loop der tijd wel de functie van ‘fundamentele
wetten’ gekregen ⇒ Stukken die de basis vormden voor verdere wetgeving of
regels inhielden waarop men zich veelvuldig beriep:
- Unie van Utrecht; Plakkaat van Verlatinge, Pacificatie van Gent en later; Vrede van
Munster.
- Vormden echter geen gesloten geheel → geen grondwet waarop men
onder alle omstandigheden kon terugvallen.
- Aan de politieke praktijk zouden regels ontleend worden, soms genoteerd,
maar vaak niet.
Het wegvallen van de negatieve noemer
In de Noordelijke Nederlanden mistte iets tijdens het Bestand:
- De reden voor samenwerking → de oorlog
- Allerlei problemen en spanningen kwamen tegelijk nu naar boven
- Zoals Groenveld noemt → als het ware een ‘test-case’ voor de
levensvatbaarheid van de Nederlanden.
,14.2: Strijdpunten
Predestinatie bij Gomarus
Visie van Gomarus op predestinatie:
- Beroept zich op Calvijn;
- God had bij de schepping al bepaald wie het eeuwig leven zou verwerven
en wie niet. → De mens zelf kon daaraan niets toe- of afdoen. De
uitverkiezing was zuiver goddelijke genade.
- De uitverkorenen zullen het geloof Gods tijdens het leven aanwezig voelen
- De verworpenen werd het geloof in onthouden.
Predestinatie bij Arminius
Visie van Arminius op predestinatie:
- Beroept zich ook op calvijn; in het bijzonder → over rechtvaardiging door
het geloof.
- Door de zondeval is de mens zijn vrije wil kwijtgeraakt. maar had wel
enige eigen verantwoordelijkheid behouden → de mens kon bewust kiezen
voor zijn eeuwig heil of eeuwige verdoemenis → Door het gebruik van
Gods middelen: het geloof en de inspiratie door de Heilige Geest.
- Ideeën waren niet volstrekt tegengesteld aan Calvijn of Gomarus, maar ze lieten de
mens meer vrijheid juist achtten.
- Daarnaast → werd Gods volstrekte soevereiniteit ingeperkt!
Belijdenisgeschriften
De Belijdenisgeschriften:
- Nederlandse Geloofsbelijdenis
- Heidelbergse Catechismus → waarin de calvinisten hun opvattingen
hadden vastgelegd.
Wat zeiden deze geschriften over de afwijkende denkbeelden?
Hoe bindend waren deze geschriften?
- Gomaristen → denkbeelden in de geschriften komen in sterke mate
overeen.
- Arminianen → de omschrijving van de kerkleer kon nooit meer dan het
“tegenwoordig gevoelen der kerken” → nadruk op tegenwoordig.
- Artikel 7 van de Belijdenis → herziening van de belijdenisgeschriften
was toegestaan.
Een nationale Synode?
Het probleem bracht onzekerheid onder het kerkvolk en de theologiestudenten.
Een nationale synode werd aangevraagd door Arminius → In 1606 besloot de
Staten-Generaal tot een nationale synode → maar bleef toch achterwege:
- Men kon het niet eens worden over de vergaderpunten:
- Bang het een karakter zou krijgen van een ‘bijzondere rechtbank’
- Oneens over de zaken die besproken werden uit angst dat de fundamenten
onder de kerk weggerukt zouden worden.
Kerk en staat
, Bemoeienis van de politiek brengt de kwestie van de relatie tussen kerk en staat aan het
licht:
- eis dat alle overheidsfunctionarissen lid van de openbare kerk dienden te zijn
- eis kon moeilijk, omdat calvinisten geen meerderheid vormden.
Kerk en staat bij de arminianen
1609: Arminius sterft.
Standpunt wordt overgenomen door Johannes Uytenbogaert.
Volgens hem zijn er drie mogelijke relaties tussen kerk en staat:
1. De kerk heeft gezag over de staat
2. De staat en de kerk hebben elk hun eigen gezagsterrein
3. De staat heeft macht over de kerk.
Punt 1 en 2 werden verworpen:
- De burgerlijke overheid beheerst onder Gods gezag een zeer breed terrein.
- Overheersende stem in het bestuur van de openbare kerk:
- Benoeming predikanten
- vaststelling kerkorde: roept kerkelijke vergaderingen bijeen en leidt die
- Waakt over de zuiverheid der prediking.
- De kerk echter:
- géén staatsapparaat
- beschikt zelfstandig over het geestelijke gebied:
- beslist zelf over de inhoud van de leer en de bediening van de
sacramenten.
Bij de gomaristen
Uytenbogaert over de Gomaristen:
kennen de collateraliteit → een naast elkaar bestaan van kerkelijke en
wereldlijke macht.
Van Gomaristische zijde fel bestreden:
- Verdediger: Ruardus Acronius en Antonius Walaeus
- Het geestelijk terrein is volgens hen geheel vrij en zelfstandig
- De overheid:
- Is door God aangesteld en heeft gezag in alle wereldlijke zaken.
- mag synoden bijeen roepen en daar eventueel het presidium voeren en de
orde handhaven.
- Dient de kerk te beschermen; wetten van christus uit te voeren en valse
leraren te straffen.
- Mag geen kerkelijke leiders benoemen.
- mag niet over de zuiverheid van het geloof waken.
- Kerkelijke leiders:
- Examineren van ambtsdragers
- prediken van Gods woord
- bediening der sacramenten
- uitoefening van de tucht → ook over dragers van het wereldlijk
gezag
Kerk en staat bij de politici
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Markiew. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.57. You're not tied to anything after your purchase.
