Summary
Volledige samenvatting Grenzen in Perspectief
- Course
- Institution
Volledige samenvatting van het boek en alle artikelen voor het vak Grenzen in Perspectief!
[Show more]
2 reviews
By: RileyM • 7 months ago
By: jochemjagt • 7 months ago
Seller
Follow
stijnbr1
Reviews received
Content preview
H1 - Geografische ideeën over grenzen en grensgebiedenSociaal-darwinisme: het toepassen van principes als survival of the fittest en struggle for
life op de samenleving. Staten waren voortdurend met elkaar verwikkeld in een strijd om het
(voort)bestaan; er waren winnaars en verliezers. Oorlog was een natuurlijk proces, een
tijdelijk verhevigde fase in de eeuwige processen van natuurlijke selectie. Ratzel vergeleek
staten met organismen. Het heeft een volk en een bodem. De staatsgrens is de huid. Grens
scheidt en verbindt, welvarende steden niet te dicht bij de grens. Kleine staten hebben meer
grenzen dat ze kunnen verdedigen en worden dus gemakkelijk onder de voet gelopen. Om
te kunnen voortbestaan moeten ze bescherming zoeken bij grotere buurlanden. Dat gaat ten
koste van hun autonomie. Drie wetmatigheden:
- Staten streven naar rechte en zo kort mogelijke grenzen
- Grenzen veranderen voortdurend
- Grote staten annexeren kleine staten
Natuurlijke grenzen
In dichtbevolkte gebieden functioneren rivieren door hun vele scheepvaart zelden goed als
een natuurlijke grens. Rivieren scheiden én verbinden (als verkeersader) landen; ze hebben
een dubbele functie. Net als rivieren hebben ook zeekusten die dubbele functie: ze
beschermen en verbinden (via havens). Een zeekust is in de ogen van Ratzel in principe
een betere grens dan een natuurlijke grens op land, juist omdat de zee zelf geen staat is of
bewoning kent. Jonge vitale staten met een groeiende bevolking en stijgende welvaart
hebben meer ‘Lebensraum’ nodig, en bijbehorende natuurlijke hulpbronnen. Ze laten zich
dus niet afschrikken door bergketens en proberen de grenzen te verleggen van de
bergkammen en –passen naar de dalen in aangrenzende staten. Hetzelfde principe van
verovering van gebied over de natuurlijke grens heen vindt men ook in het laagland. Zo
proberen krachtige staten beide oevers van een rivier of van een zeearm te bezetten
(Holland had beide oevers Westerschelde en had Antwerpen onder de duim). Kunstmatige
grenzen lopen door gebieden zonder natuurlijke barrières, en zijn slecht verdedigbaar.
Geopolitik was een vorm van politieke geografie die zich bezighield met de studie van de
invloed van de geografie van het aardoppervlak – oceanen, reliëf, kustlijnen, klimaten,
grondstoffen, rivieren – op internationale betrekkingen. De boodschap van de geopolitici en
Grimm: Duitsland had recht op meer Lebensraum; gebiedsuitbreiding was een juist en
rechtvaardig doel.
Semple: De natuur was machtig en mensen waren in hun denken en doen (grotendeels)
gedetermineerd door de fysisch-geografische omgeving. Natuurgrenzen waren de beste
grenzen. Haar visie, die ook bij Ratzel in minder extreme vorm bestond, staat bekend als het
fysisch- of geografisch determinisme.
Politieke eenwording is dan ook niet een vanzelfsprekend proces dat door de geografische
omgeving of natuurlijke grenzen wordt afgedwongen. Het zijn actoren die door hun handelen
veranderingsprocessen op gang brengen; sociale wetenschappers spreken van human
agency.
1919 vredesonderhandelingen Parijs: Wilson wilde alle volkeren en naties die voorheen
behoorden tot Oostenrijks-Hongarije een eigen staat geven, een territorium dat zou moeten
worden gebaseerd op grenzen tussen volkeren/naties. Of zulke grenzen ook natuurlijke
,grenzen waren, was van ondergeschikt belang. Zo kregen grenzen die niet door de natuur
zouden zijn gegeven maar gebaseerd waren op culturele kenmerken (zoals taalgrenzen)
alsnog aandacht van geografen, al bleven sommigen nog lang met enig dedain spreken van
‘kunstmatige grenzen’. Ook tegenwoordig worden natuurlijke grenzen die als staatsgrens
worden benut gezien als een sociaal geconstrueerd fenomeen, net als ‘kunstmatige’
grenzen een product van ‘human motivations, decisions, and power relations’. Britse
journalist Marshall is ook van mening dat natuurlijke grenzen belangrijk zijn. Het denken
over grenzen in de politieke geografie heeft zich na de Tweede Wereldoorlog in een heel
andere richting ontwikkeld, weg van het geografisch determinisme.
Borders, boundaries en frontiers
- Border verwijst altijd naar een grens van een staat of van een bestuurlijke
regio binnen een staat.
- Boundary kan op een staats- of provinciegrens betrekking hebben, maar kan ook
een niet-politieke grens zijn, bijvoorbeeld de grens tussen twee taalgebieden of
verzorgingsgebied van een stad. (lijn)
- Frontier betekent een staatsgrens of grensgebied. (zone)
Een frontier is outer-oriented, een boundary, die omsluit, is inner-oriented. In de wereld
hebben zulke frontiers echter nog lang bestaan als zones tussen ingerichte en
gekoloniseerde gebieden enerzijds en de als ‘leeg’ voorgestelde (inheemse bewoners)
anderzijds.
Hartshorne stelde in 1936 de volgende indeling van politieke grenzen voor – een
indeling die uitgaat van het cultuurlandschap, en niet, zoals bij Ratzel, van het
natuurlandschap. Hartshorne onderscheidde: een antecedent boundary is een grens die
wordt getrokken, door machthebbers die elders hun machtsbasis hebben, door een
landschap dat (nog) niet of bijna niet door de mens is ingericht en bewoond is (wel kunnen
er mensen leven van de oorspronkelijke bevolking). De grens is er als het ware eerder dan
het cultuurlandschap (dat in gebieden met extreme fysische milieus, zoals woestijnen of
toendra’s, er zelfs nooit hoeft te komen). De meeste grenzen in Europa zijn echter
subsequent boundaries; ze zijn ooit getrokken in een bewoond en ingericht
cultuurlandschap, vaak vastgelegd in een vredesverdrag na een conflict. Kenmerkend voor
subsequent boundaries is de grilligheid, omdat bij het trekken de partijen rekening hielden
met bestaande lokale situaties. Ook bij deze grenzen worden vaak verschillen in het
landschap aan weerszijden duidelijker nadat de grens is bepaald. De staten hebben met hun
beleid en regels aan beide kanten een uiteenlopende impact. Superimposed boundaries
zijn grenzen die door externe machthebbers zijn bedacht, bijvoorbeeld door koloniale
machten in Afrika of door de overwinnaars opgelegd aan de verliezers van een oorlog in
Europa. Die nieuwe grenzen kunnen tot nieuwe conflicten leiden. Relict boundaries zijn
grenzen die er ooit waren, maar nog wel zichtbaar zijn in het cultuurlandschap (IJzeren
gordijn). Andere opdeling van grenzen van Biger (2015):
- Grenzen die zijn ontstaan in de loop van de tijd door territoriale expansie van een
staat
- Grenzen die zijn opgelegd door externe machten, na onderhandelingen of
veroveringen
- Grenzen die zijn ontstaan door de opdeling van een land in kleinere eenheden
, - Grenzen die zijn vastgelegd tijdens vreedzame onderhandelingen tussen
aangrenzende landen
Centrifugale en centripetale krachten
Belangrijke centripetale krachten zijn de aanwezigheid van één sterk kerngebied in een land
zonder concurrerende kerngebieden (zoals bijvoorbeeld Spanje wel heeft: naast Madrid ook
Barcelona), culturele homogeniteit (een gemeenschappelijke taal), invented traditions (zoals
Vlaggetjesdag in Nederland), een uniek en herkenbaar landschap (polders, molens),
bouwwerken waarop men trots kan zijn (Afsluitdijk, Deltawerken), markante buitengrenzen
en geen natuurlijke barrières binnen het eigen territorium. Belangrijkste is, is dat er een
reden moet zijn die het bestaan van een staat legitimeert. Centrifugal forces winnen als de
staat uit elkaar valt. Belangrijk voor een succesvol separatisme is ook dat de contacten met
het nationale kerngebied (Madrid) relatief bescheiden zijn; dat komt vaker voor in
grensstreken dan in gebieden die midden in het gebied met de dominante cultuur zijn
gelegen. Staten proberen dit te voorkomen door nation building.
Nieuwe generatie geografen uit VS gingen niet kijken naar oorzaken, maar gevolgen van
grenzen.
Kernregio's lagen centraal en
daar lag de politieke en
economische rand.
Randgebieden lagen aan de
grens en overwegend
agrarisch. Grensbewoners
moesten goede vaderlanders
worden, soms traditie en taal
opgeven. De vorming van
staten in Europa kwam vooral
doordat kerngebieden randgebieden opnamen. Integratie: met goedkeuring van het gebied.
Inlijving/incorporatie: tegen de wil van het grensgebied. Om te voorkomen dat dunbevolkte
grensstreken met een onduidelijke politiek-geografische status eenzijdig werden
geannexeerd, werden ze in de 19de en 20ste eeuw vaak vanuit kerngebieden ‘gevuld’ met
kolonisten, infrastructuur, ontginningen van woeste grond, kazernes, versterkingen en
nederzettingen. Grensgebieden kunnen soms een zelfstandige bufferstaat worden.
Indeling grensgebieden Oscar Martinez:
- Alienated borderlands: gebieden aan weerszijden van de grens hebben geen of
vrijwel geen contact met elkaar; hun bewoners zijn vreemden voor elkaar, de sfeer is
vijandig. (Bijv: gebieden bij het IJzeren Gordijn)
- Coexistent borderlands: gebieden hebben mondjesmaat relaties met elkaar, de
grens is een barrière maar minder hermetisch gesloten dan de grens tussen
alienated borderlands. (Bijv: grensgebieden binnen Oost-Europa ten tijde van het
communisme, bijvoorbeeld DDR-Polen)
- Interdependent borderlands: veel economische en sociale contacten tussen
grensgebieden, wederzijds voordeel. Forenzen tussen beide kanten. (Schengen)
- Integrated borderlands: grens is irrelevant geworden in economisch en sociaal
verkeer, veel grensoverschrijdende samenwerking, geen grenscontroles,
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller stijnbr1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.47. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
52510 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now