Geschiedeniswerkplaats / tweede fase havo historisch overzicht / deel Handboek
Samenvatting geschiedenis - Handboek Geschiedenis Werkplaats
Ik heb deze samenvattingen gemaakt voor mijn Havo-examen, en heb geschiedenis afgerond met een 9.2 op mijn centrale examen.
De belangrijkste begrippen en informatie uit het boek is in 1/2 pagina's per paragraaf uitgewerkt in de samenva...
Alle hoofdstukken met bijbehorende paragrafen. behalve 6.1, 6.2 en 10.2 en 9.5
October 25, 2018
56
2016/2017
Summary
Subjects
geschiedenis
geschiedenis werkplaats
gwp
geschiedeniswerkplaats
havo
Connected book
Book Title:
Author(s):
Edition:
ISBN:
Edition:
Written for
Secondary school
HAVO
Geschiedenis (GESCHIEDENIS)
102
All documents for this subject (2927)
6
reviews
By: mrvanheemst • 1 year ago
By: madeliefriethorst • 5 year ago
By: aydanoz • 5 year ago
By: macboeki • 5 year ago
By: flooremmerik • 6 year ago
By: cprt • 5 year ago
Seller
Follow
laurakroes
Reviews received
Content preview
1.1 het leven van de jager-verzamelaars
De levenswijze van de jager-verzamelaars
De eerste mensen leefden van wat ze vonden in de natuur. De mannen gingen jagen en vissen. De
vrouwen verzamelden. Omdat ze alles uit de natuur haalden hadden ze hier veel kennis van.
Europa was zeer dun bevolkt dat kwam doordat de jager-verzamelaars een nomadisch bestaan
hadden. Ze trokken van plek tot plek. Meestal hadden ze wel een thuisbasis. Ze woonden in eenvoudige
spullen die ze snel weer mee konden nemen. De meeste mensen woonden in het zuiden van Europa,
waar tientallen grotten met rotsschilderingen gevonden zijn.
In de loop van tienduizenden jaren hadden de mensen veel meer vaardigheden ontwikkeld. Ze maakten
bijvoorbeeld nieuwe dingen zoals touw en weerhaakjes. Maar ook werden de wapens en werktuigen uit
meer onderdelen gemaakt. De jager-verzamelaars in Europa maakten ook venusbeeldjes. Dat zijn
vrouwen met grote buiken, borsten en heupen. Mogelijk had dit te maken met een
vruchtbaarheidsritueel. Dit zou betekenen dat deze mensen al een vorm van religie hadden.
Toen in 3000 v.c het schrift ontstond in het Midden-Oosten, eindigde de tijd van de prehistorie (jagers en
boeren) want deze tijd staat symbool voor de tijd van de ongeschreven bronnen. De laatste tientallen
jaren is door o.a de archeologie veel meer bekend geworden over de prehistorie
Ötzi
Ötzi is een man gevonden in het water van de bergen vlak bij de grens van Italië en Oostenrijk. Na
onderzoek is gebleken dat het niet om een man uit deze tijd gaat maar dat het gaat om een jager-
verzamelaar. Ötzi zou 45 jaar zijn geweest toen hij vast zou zijn gekomen in het water van de plek waar
hij dood is gevonden dat is oud voor die tijd. Uit onderzoek bleek dat hij weinigen had. Merkwaardig is
dat zijn lichaam 59 tatoeages telt. In zijn longen zijn deeltjes van rook van houtskoolvuurtjes
gevonden.in zijn maag bevonden zich resten van edelhertenvlees en eekhoorn en steenbokvlees. Ook
zat er in zijn maag een tarwesoort en korrels uit het naaldbos. Zijn voor die tijd hoge leeftijd en de
voorwerpen die hij bij zich droeg, vooral de kostbare koperbijl en de berenmuts, wijzen erop dat hij een
zekere status moet hebben gehad.
Motivatie
Ötzi past goed bij dit kenmerkend aspect omdat de vondst van deze man en de uitkomst van het
onderzoek een heel duidelijk beeld geven van wat de mensen in die tijd aten en hoe ze gekleed waren.
,1.2 het ontstaan van de landbouw
Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
De nomaden die peulvruchten aten, ontdekten dat ze deze gemakkelijk konden eten. Ze hoefden alleen
te zaaien en te planten. Een paar maand later konden ze al oogsten. Op deze manier ontstond de
landbouw. De landbouw ontstond in de vruchtbare halvemaan. In het voormalige Midden-Oosten. Het
was daar erg vruchtbaar en op de kaart zag het vruchtbare gebied eruit als een halvemaan. In het
gebied leefden ook wilde dieren. Deze gingen ze temmen en begonnen ze naast akkerbouw ook met
veeteelt. Op deze uitbreidende manier verspreidde de landbouw zich.
Vermoedelijk heeft de overgang naar de landbouw te maken met het veranderende klimaat. Het klimaat
werd geschikter voor vruchten om goed te groeien. Ook waren er door het klimaat minder wilde dieren
waarop gejaagd kon worden. Belangrijk was dat de landbouw veel voedsel opleverde. Binnen no time
waren mensen afhankelijk van de akkerbouw en veeteelt.
Dankzij de landbouw konden meer mensen gevoed worden, hierdoor groeide de bevolking. Die kon
alleen leven als de voedselproductie goed bleef. Mensen gingen zo goed mogelijk produceren. Ook
gingen ze dingen maken om de landbouw beter te laten verlopen. Zoals de ploeg, die het land geschikt
maakte om te verbouwen. Zo kon er meer oppervlakte worden gebruikt voor akkerbouw en werd de
landbouw weer een stukje uitgebreid.
Door de landbouw ontstond een nieuwe samenleving, de landbouwsamenleving. Deze omwenteling
wordt de landbouwrevolutie genoemd. In de loop van duizenden jaren veranderde de mens van een
natuurwezen naar een cultuurwezen. Het aantal mensen nam flink toe en er ontstond een sedentaire
levenswijze. Mensen bleven bij hun akkers wonen. Ze bouwden daarom stevige huizen. Omdat ze op 1
plek bleven wonen konden ze ook bezit verzamelen. Er zijn heel veel potten gevonden. Deze potten
stopten ze ook in graven. De boeren gingen hun doden op een vaste plek begraven. Wat alle
bouwwerken en potten voor de doden betekenen weten we niet precies, maar ze bewijzen wel dat ze in
elk geval een religie ontwikkeld hadden.
Hunebedden
De hunebedden uit Drenthe zijn graven rond 3000 v.C. Het waren grafkamers die werden gemaakt met
grote zwerfstenen. Ze werden op hun plaats gezet met houten rollers, touwen, hefbomen en de kracht
van mensen en runderen. Alle doden uit een landbouwsamenleving werden in deze hunebedden
begraven.
Motivatie
De hunebedden passen goed bij de landbouwsamenleving omdat deze mensen hun doden op vaste
plaatsen gingen begraven. In de hunebedden zijn vaak potten meegenomen dit wijst ook weer op de
landbouwsamenlevingen omdat de mensen in deze samenleving potten begonnen te maken voor hun
bezit.
2
,1.3 De eerste steden
Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
De mensen verzonnen goddelijke verhalen. Dit past bij hun mythologische verklaringen. Ze geloofden in
meerdere goden, dit heet polytheïsme.
Vanaf 5400 v.C. woonden er mensen langs de Eufraat en de Tigris. Het smeltwater uit de bergen
veroorzaakte ieder voorjaar overstromingen. Daartegen bouwden ze dijken. De beloning was groot want
de oevers waren zeer vruchtbaar. Om daarvan gebruik te maken moesten ze het land in de zomertijd
wel bevloeien, daarvoor bouwden ze dammen en kanalen. Voor dit alles was veel organisatie nodig. Dit
werd gedaan door mensen die geen boer waren. Dat hoefde ook niet want de landbouw leverde genoeg
op. Hierdoor groeiden vanaf 3500 v.C. tientallen dorpen uit tot steden. Zo ontstonden langs de Eufraat
en de Tigris de eerste landbouwstedelijkesamenleveningen. De bewoners noemden hun land Soemerië.
De Soemerische steden hadden verschillende gebouwen. Ook hadden de mensen er verschillende
beroepen zoals, metselaar, ambtenaar, priester en timmerman. Er ontstonden voor het eerst grote
sociale verschillen. Sommigen werden rijk, anderen arm. Verder ontstond er een bestuur voor de
organisatie in het land. De rijkste en machtigste persoon was de koning, die met zijn ambtenaren,
priesters en militairen over de bevolking heerste. Soemerië was niet 1 rijk maar bestond uit zelfstandige
steden met eigen koningen.
Dat er in Soemerië een bestuur was, had een belangrijk gevolg: de uitvinding van het schrift. Rond 3300
v.C. Ontstond hier het spijkerschrift. Vanaf 3000 v.C. ontstonden ook andere landbouwstedelijke
beschavingen zoals in Egypte en China. Ook zij gingen het schrift gebruiken. Er waren beschavingen
die nieuwe schriften ontwierpen, anderen gingen die van andere beschavingen overnemen en
aanpassen.
Dankzij het schrift zijn de Soemeriërs en Egyptenaren de eerste volkeren waarvan we de godsdienst
kennen. Ze geloofden dat de goden alles bepaalden. De mensen moesten bidden en offeren om te
voorkomen dat de goden rampen stuurden. Hiervoor bouwden ze tempels. Bij de Egyptenaren werd de
koning als een god aanbeden.
Het spijkerschrift
Het spijkerschrift was het eerste schrift wat er was. Het heeft zijn naam gekregen omdat het op spijkers
lijkt. Het is ontstaan in Soemerië. Het schrift bevat 600 tekens waarmee lettergrepen worden
aangegeven.
Motivatie
Het spijkerschrift past goed bij de eerste steden omdat dit in de eerste steden ontstond. Het is een grote
ontwikkeling geweest voor de mogelijkheden in de steden.
3
, 2.1 wetenschap en politiek in de Griekse
stadstaat
De ontwikkeling van wetenschap en politiek in de Griekse stadstaat
De Grieken hadden een mythologisch wereldbeeld. Vanaf 600 v.C. ontwikkelden de Grieken iets
nieuws. Filosofen gingen rationeel denken. Ze probeerden alles met hun verstand te beredeneren. Ze
stelden systematische vragen, onderzochten feiten en probeerden rationele antwoorden te vinden. Uit
de filosofie ontstond de wetenschap. In de wetenschap speelden goden en andere bovennatuurlijke
zaken geen rol. De belangrijkste filosofen uit de klassieke oudheid zijn Plato, Aristoteles en Socrates.
Griekenland bestond uit tientallen poleis, oftewel stadstaten. Aan de Middellandse en Zwarte Zee
hadden ze deze stadstaten gesticht. Een polis had een eigen bestuur, eigen leger, eigen wetten, eigen
munten etc. Veel stadstaten begonnen als monarchie (koning). Ze werden daarna een aristocratie (de
besten/oude families) of oligarchie (nieuwe rijken). Sommigen werden daarna een tirannie (1 persoon)
doordat een aristocraat de macht greep. Het volk had vaak weinig invloed.
Maar in Athene kreeg het volk wel invloed en Athene werd hiermee de eerste democratie (volk). Ook
Athene was eerst een monarchie, aristocratie en tirannie geweest. Nadat de laatste tiran de stad uit was
gejaagd stichtte Cleisthenes 3 jaar later de democratie. Net als bij ons hadden alle burgers dezelfde
rechten en mochten ze zeggen wat ze wilden. Maar er waren ook grote verschillen. Athene was een
directe democratie wat betekende dat alle burgers mochten stemmen en spreken in de
volksvergadering. Vrouwen, slaven en emigranten waren van het burgerschap gesloten. Zij mochten niet
stemmen en hadden ook andere rechten niet.
Niet alle Grieken waren het met de democratie eens. De grote filosofen vonden het slecht dat de
stemmen van alle burgers even zwaar telden, ondanks dat niet iedereen evenveel verstand had van alle
zaken. Zij vonden het beter als de macht in handen was van mensen die wisten waar ze mee bezig
waren. Maar het grootste gedeelte van Athene was trots op hun democratie. Ze wilden dat ook andere
stadstaten een democratie werden. Het machtige Sparta (aristocratie door oude mannen) verzette zich
daartegen. In 431 v.C. brak er een oorlog uit tussen Sparta en Athene. De democratie hield na de oorlog
stand, maar er is 338 v.C. toch een eind aan gekomen toen de vader van Alexander de Grote de macht
greep.
Plato
Plato was een bekende filosoof uit de klassieke oudheid. Hij hield zich bezig met wat moreel goed of
fout was. Hij meende dat daarvoor onverantwoordelijke normen bestaan die voor iedereen gelden. Pato
vind dat filosofen deze normen moeten bedenken. Plato beredeneerde ook wat rechtvaardigheid is en
leidde daaruit praktische voorbeelden van rechtvaardig en onrechtvaardig gedrag af.
Motivatie
Plato past goed bij het wetenschappelijk denken want hij is een van de eerste personen die dit deed.
Plato heeft veel dingen bedacht die we nu nog steeds gebruiken.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller laurakroes. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.64. You're not tied to anything after your purchase.
