Dit document bevat een samenvatting van het vak Bio-ethiek op basis van de powerpoint, aangevuld met notities van de lessen.
Ik behaalde voor dit opleidingsonderdeel 17/20 in 1e zit.
Bio-ethiek
1 Inleiding
Definitie bio-ethiek
= een relatief jonge tak van de moraalwetenschappen, die zich bezighoudt met de ethische
aspecten van menselijke ingrepen in het menselijk leven en het leven van dieren en planten.
(Etymologisch: Grieks; bios= leven, ethos= gedrag, karakter, zeden)
Verwante begrippen
Toepassingsgebieden
*Wetenschappelijk Onderzoek: Hoogtechnologische aspecten van
geneeskunde
∼ Techniek-ethiek, onderzoeksethiek
*Klinische setting: zorgverlener – patiënt relatie, grens leven & dood
∼ Professionele ethiek, beroepsethiek
*Gezondheidszorg beleid: verdeling van middelen, recht op gezondheidszorg
∼ Ethiek van de commons
Geschiedenis van de term bio-ethiek
*Fritz Jahr (1927) Bio-Ethik. Eine Umschau über die ethischen Beziehungen des Menschen zu Tier und
Pflanze.
*Van Renselaer-Potter (1970) Bioethics, the Science of Survival
*Daniël Callahan (1973) Bioethics as a Discipline
-> Academische institutionalisering: The Hastings center, The Kennedy Institute
Geschiedenis van de bio-ethische praktijk
*Oudheid:
- Code van Hammurabi (1750 B.C.)
- Eed van Hippocrates (5de E BC): het goede doen, primum non nocere
*Asclepius: “ Dokter behandelt de rijke en de slaaf gelijk”
*19de E: ontstaan hedendaagse medische ethiek en verpleeg ethiek
Verstrengeling tussen medische filosofie en medische ethiek, interne moraal (Pellegrino, 1998; Ten
Have, 1998)
Deugden-ethiek, opgesteld door zorgverleners zelf.
*Na WO II: meer en meer een aparte discipline.
- 1947: Code van Nurenberg: onderzoeksprincipes over
experimenten op mensen
- 1964: Verklaring van Helsinki (= verklaring waarin ethische
principes voor medisch onderzoek met menselijke
proefpersonen worden uiteengezet)
- 1979: Belmont report. Ethical Principles and Guidelines for
the Protection of Human Subjects of
Research.
-> Lag aan de basis van The Principles of Biomedical Ethics
,Medische context van het ontstaan van bio-ethiek als aparte discipline
*Therapeutische vernieuwingen: beademingstoestellen (1952) nierdialyse (1962), harttransplantatie
(1967)
*Toenemende maakbaarheid van het leven: stamcel-onderzoek, genetische manipulatie, IVF, klonen
*Stijgende levensverwachting: therapeutische hardnekkigheid, euthanasie
Geschiedenis van bio-ethiek in België
*In 1649 werd door de artsen van Brussel het Collegium Medicum Bruxellense opgericht in de strijd
tegen kwakzalverij
*In 1967 (Of was het 1938… ? ) werd de Orde der Artsen opgericht. Later ook Orde der apothekers,
Erkenningsraad voor kinesitherapeuten, Psychologencommissie...
*In 1974 werd een «Staats-commissie voor ethische problemen» opgericht
*In 1993 werd het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek opgericht
- Onder bevoegdheid van de FOD Volksgezondheid.
- verstrekt adviezen in ethische kwesties.
*Juridische normering van belangrijke bio-ethische vraagstukken:
Organen-/Transplantatiewet (1986), Abortuswet (1990), Euthanasiewet (2002), Wet op de
patiëntenrechten (2002), Wet op het draagmoederschap (?)
*In alle Belgische ziekenhuizen zijn ethische comités gevormd op basis van de “Wet op de
ziekenhuizen” (2008)
- Houden toezicht op de ethische aspecten van de geneeskunde
- Houden toezicht op medische experimenten met mensen
Enkele kenmerken van bio-ethiek
*Toegepaste ethiek (≠ top-down implementatie): specifieke vragen en onderwerpen.
*Praktische ethiek
- Doel: 1. Rechtvaardiging van handelen. 2. Richting geven aan handelen
- Meerdere soorten argumenten: Moral ought, ethico-political ought, prudential ought, realistic
argument (“ought implies can”) => Complexiteit!
*Multidisciplinaire discipline
Methodieken in de bio-ethiek
- Principisme
- Gespecifieerd principisme
- Reflectief Equilibrium
- Empirische bio-ethiek
- Feministische bio-ethiek
- Casuïstiek
Enkele sleutelbegrippen
Taal van de bio-ethiek
*Weerspiegelt de multidisciplinariteit
- Medische termen:
Bv. Termen in verband met levenseinde (hersendood, vegetatieve toestand) en voortplanting
(genetica, gameten), en medische interventies (Pre-implantatie diagnostiek)
- Juridische termen:
Bv. Meerderjarigheid, toerekeningsvatbaarheid, dwang, informed consent (contract)
Enkele centrale concepten
1) Gezondheid, zorg & gezondheidszorg
= Een specifieke vorm van zorg die tot doel heeft gezondheid te bevorderen, herstellen of in stand te
houden.
*Gezondheid: theorieën over gezondheid zijn zeer heterogeen en gezondheid is op zeer
uiteenlopende manieren gedefinieerd
*Zorg: lange tijd ondergeconceptualiseerd
Gezondheid
*Meest gebruikte definitie is de WHO-definitie: “ a complete state of physical, mental and social
wellbeing, and not merely the absence of disease or infirmity.”
- Ook fel bekritiseerd: dualisme, utopisch, geen aandacht voor ecologie/spiritualiteit
- Onvolmaakte dichotomie met ziekte
*Fenomenologische definities: “ a tacit, background state that allows normal functioning (Merleau-
Ponty, 2006 ; Talia, 2010), or a being-at-home in one’s body (Svennaus, 2010)”
- Een naturalistisch (objectief, waarden-vrij) of een normatief concept? (Ananth, 2008)
Zorg
*Zorg is tegelijk een praktijk en een waarde
*Zorg verlenen is een meerlagige activiteit: een spirituele activiteit, een product, een gift, een
professionele activiteit, een ethische activiteit
*Zorgnoden vandaag vereisen een vorm van samenwerking, organisatie en taakverdeling
*Zorg of kuur? Care or cure? Ondersteunen of genezen?
- “sociale sector”, ondergewaardeerd, “privaat”, gegenderd, geracialiseerd.
- Sterke impliciete hiërarchie in zorgwerk
Gezondheidszorg
*Complex systeem, omvat zowel preventieve, diagnostische, therapeutische en palliatieve activiteiten
*Verschillende organisatieniveaus (eerste lijn, tweede lijn, derde lijn) en multidisciplinair
*Verdeling van gezondheidszorg kan gebeuren door overheidsinstanties of berusten op
marktwerking.
*Overal ter wereld is de organisatie van de (basis- of universele) gezondheidszorg een kwestie van
nationaal (en internationaal) bestuur geworden.
Enkele tendensen in de Belgische gezondheidszorg
*Medicalisering
*Primaat van het curatieve denken, technologisering, naturalistische benadering
*Subspecialisatie, fragmentatie
*Juridisering
*Vermarkting, commercialisering, dualisering
2) De zorgrelatie
*Meerlagig:
- Technisch element + persoonlijk element
- Wederkerigheid + onbaatzuchtigheid/generositeit
, *Zorgrelatie gekenmerkt door asymmetrie en inherent machtsonevenwicht
*Dominante positie
- gekenmerkt door professionele kennis en competentie
- Gaat samen met specifieke verantwoordelijkheden en plichten
- Vereist ook het handhaven van bepaalde grenzen, terughoudendheid
*De patiënt:
- kwetsbare en afhankelijke positie
- Gaat (in mindere mate) ook samen met bepaalde verantwoordelijkheden
*Cave: asymmetrie is niet absoluut: omkeerbaarheid, responsiviteit
*Centrale rol van communicatie:
- Luisteren en afstemming
- Relationele waarden: betrokkenheid, respect, eerlijkheid, vertrouwen, continuïteit.
- Onderhandelen van verantwoordelijkheden
De zorgrelatie – belangenconflict
*De zorgrelatie is niet louter dyadisch.
*Situeert zich binnen een web van relaties, verantwoordelijkheden en tegenstrijdige belangen, zowel
voor de zorgverlener als voor de patiënt.
Bv: Hulpverlener Patiënt voor mij Andere patiënten Overheid ZH
*Bauman (1997): cf. Levinas: centrale dilemma: oneindigheid van nood derde persoon
*Bio-ethiek denkt na over wat een goede zorgrelatie is en hoe die te bereiken. Relaties zijn
fundamenteel voor de beschrijving van bio-ethische problemen.
3) Vertrouwelijkheid
* Verschillende verwante termen: beroepsgeheim, privacy, confidentialiteit, geheimhouding.
*Zwijgplicht en verschoningsrecht van de hulpverlener ten aanzien van elke patiënt
*Niet absoluut, uitzonderingen:
- Gedeeld beroepsgeheim
- Vertegenwoordigers van patiënt
- (Veronderstelde) toestemming van de patiënt
- Meldingsplicht en meldingsrecht
- Belangenconflict, zwaarwegend belang, therapeutische exceptie
*Legitimatie:
- Een van de oudste waarden in ethische codes
- Een praktische voorwaarde voor hulpverlening: Zonder confidentialiteit, geen vertrouwen (geloof
dat iemand het goede voor heeft). Zonder vertrouwen, geen openheid en/of geen opstart van
hulpverleningsrelatie.
- Waarde vertrekkend vanuit de patiënt: -> Privacy
-> Zelfbeschikking
*Persoonlijke relatie arts-patiënt en vertrouwelijkheid zijn vertrekpunt van Pellegrino’s filosofie van
de geneeskunde. Medische ethiek vanuit de “natuur” van de medische praktijk als specifieke
menselijke activiteit gericht op helen.
*Pellegrino (2001):The Internal Morality of Clinical Medicine: A Paradigm for the Ethics of the Helping
and Healing Professions.
*Kritiek op Pellegrino: klemtoon op de individuele patiënt, verwaarlozing andere belangen (derde
persoon + public health), medisch-therapeutisch model, onvoldoende kritisch potentieel.
*Steeds moeilijker om concreet in te vullen vandaag!
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller filosofevub. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.33. You're not tied to anything after your purchase.
