Summary
Samenvatting Moderne letterkunde - Nederlandse en Vlaamse letterkunde 19e en 20e eeuw
- Course
- Institution
- Book
Uitgebreide samenvatting Moderne letterkunde - Nederlandse en Vlaamse letterkunde 19e en 20e eeuw
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Follow
vogelssanne
Reviews received
Content preview
Samenvatting MLK – LITERATUUR VAN DE MODERNE TIJD - Hoofdstuk 7 tot en met 14Nederlandse en Vlaamse letterkunde in de 19e en 20e eeuw
Hoofdstuk 7: Achtergronden bij de literaire ontwikkelingen 1918-1940
Afbakening en indeling van het tijdvak
Aan het begin van de twintigste eeuw ontstonden nieuwe kunstrichtingen die wilden breken met de
traditie: expressionisme, futurisme, kubisme, dadaïsme, constructivisme en surrealisme. Alles
tezamen: historische avant-garde / modernisme.
Tijdvak van wereldoorlog I tot wereldoorlog II (ca. 1918-1940, het Interbellum).
1918: de nieuwe ideeën kwamen voor in de Nederlandse letterkunde: de overgang naar een nieuw
tijdvak. Er treedt een nieuwe, jongere schrijversgeneratie op de voorgrond (de oude schrijvers en
stromingen lopen op de achtergrond wel nog door).
1930: bij de jongere schrijvers is de invloed van nieuwe stromingen grotendeels weggeëbd: nieuwe
grens vak het tijdvak dat eindigt in 1940 wanneer er weer een nieuwe lichting jongeren komt. Dan
komt de oorlog die een einde maakt aan het normale literaire leven.
Nederland en Vlaanderen
De Nederlandse en Vlaamse literaire ontwikkelingen hebben een verschillend verloop en een eigen
karakter aangezien WOI in beide landen anders geuit is: Nederland bleef buiten de oorlog terwijl
België verzet gebied was.
Nederland Vlaanderen
Weinig De Duitse bezetting had grote gevolgen. Er was een Flamenpolitik: de Duitsers wilden
sporten van de aanhangers van de Vlaamse Beweging aan hun kant krijgen door de
de oorlog in (taal)verbondenheid van Duitsers en Vlamingen aan te dragen. Vooral jongeren
de literatuur meenden dat ze dan maar moesten samenwerken met de Duitsers in strijd voor het
te vinden. Vlaams en de eigen rechten. Na de oorlog werden deze activisten en dus ook de
De situatie jongere schrijvers door de Belgische regering vervolgd waardoor schrijvers vluchtten
bleef stabiel. (Paul van Ostaijen) of in de gevangenis kwamen (Wies Moens).
Politieke en sociaaleconomische achtergronden
Er waren mensen in de wereld die vonden dat de oorlog juist goed was om vermolmde tradities van
het verleden op te ruimen en plaats te maken voor jonge, vitale krachten. Dit vond bijvoorbeeld
Italiaan Marinetti die het Futuristisch Manifest (1909) publiceerde. Hierin ging het over een
rigoureuze vernieuwing van de kunst en een algemene strekking met fascistoïde trekken over de
verheerlijking van kracht, jeugd, agressie, vaart, snelheid, mannelijkheid en strijd.
De ervaringen van WOI veranderden de cultuur ingrijpend. Er ontstaat een breuk in de literatuur
omdat men de naoorlogse werkelijkheid zag als het tegenovergestelde van voor de oorlogen. Dit gold
zowel in Vlaanderen als in Nederland waar ook een overgang naar de moderne tijd kwam.
Linkse bewegingen
Het interbellum was op politiek vlak een periode van uitersten. Er zijn forse aanvallen op het
kapitalistische systeem door socialistische en daarvan afgeleide communistische partijen. In 1917 in
1
,Rusland de revolutie met socialisten aan de macht. In Duitsland mislukte de revolutie van 1918-1919
waarbij Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht werden doodgeschoten. Ook in NL invloed, want alle
socialisten en communisten mondiaal georganiseerd onder Karl Marx.
De economische crisis en armoede hiervan zorgde binnen het socialisme voor nieuw enthousiasme,
maar er kwam ook meer interne verdeeldheid. Er ontstonden bijvoorbeeld discussies in NL over het
rigoureuze regime van Stalin. Linkse schrijvers die een negatieve mening vormden over het handelen
binnen het socialisme en vooral het communisme in de jaren ‘30 waren Maurits Dekker en Jef Last.
Theun de Vries bleef echter sterk haar leider van de Sovjet-Unie verdedigen.
Rechtse bewegingen
De invloed van rechtse bewegingen nam in de jaren ’30 toe: Mussolini in Italië met het fascime en
Hitler in Duitsland met het nationaalsocialisme dat in 1933 de macht overnam. Het ging om sterk
nationalistische bewegingen (bloed en bodem) met een ondemocratisch en anticommunistisch
karakter en een hiërarchische structuur waarbij de leider, il Duce / der Führer, altijd gevolgd moest
worden.
Mannelijke waarden naar voren en vrouwen namen de traditionele moederrol op zich. De
propaganda richtte zich zo op een ‘gezonde’ en ‘krachtige’ moraal waarin voor minderheden
(homoseksuelen) geen plaats was. Er was massapropaganda om de mensen te indoctrineren en
geweld en terreur deden de rest.
Als strijdmiddel tegen de gehate linkse partijen kwamen deze twee stromingen overal op en kwamen
rechtse regimes aan de macht, zoals in NL het Zwart Front van Arnold Meijer en de NSB (Nationaal
Socialistische-Beweging) van Anton Mussert. In Vlaanderen kwam bijvoorbeeld Wies Moens in actie
en bewegingen waren het Verdinaso (Verbond van Dietsch-Nationaal Solidaristen) en de Rex-
beweging.
Tijdens interbellum waren er bij veel mensen rechtse (en antisemitische) denkbeelden. De
economische crisis uit de jaren ’30 zorgde voor veel armoede en versterkte de bestaande
onlustgevoelens. Er kwam pas een scheiding toen mensen op televisie konden zien wat voor een
geweld de twee stromingen pleegden. Hierdoor trokken veel mensen zich terug.
Spaanse Burgeroorlog: bloedige confrontatie tussen Links en rechts. Intellectuelen uit Europa die zich
betrokken voelden, gingen speciaal hiervoor naar Spanje om mee te kunnen vechten, bijvoorbeeld te
lezen in De Spaanse tragedie (1937) – Jef Last.
In de literaire kringen was partij kiezen niet altijd makkelijk. In tijdschrift Forum (door: Ter Braak en
Du Perron) veel gewikt en gewogen, de schrijvers kwamen vóór alles op voor de rechten van de vrije
persoonlijkheid waardoor ze afkerig van het fascisme en nationaalsocialisme waren, maar ook van
het communisme.
Koloniale ontwikkelingen
Nederlands-Indië
Tijdens de jaren ’30 veel debatten tussen kunstenaars en intellectuelen. In de roman Het land van
herkomst (1935) – E. du Perron (= Arthur Ducroo), hierover te lezen. Ook te lezen over het vrije en
bevoorrechte leven van een blanke jongen op Java met toen nog een volop koloniaal tijdperk met de
hiërarchische verhoudingen tussen balk en bruin en bijhorende gewoonten en vooroordelen. Een
jaar later waren de veranderingen echter groot: er was een Indonesisch zelfbewustzijn gegroeid en
2
,een nationalistische beweging ontstaan met het streven naar een onafhankelijk Indonesië. In 1942
kwam werkelijk een einde aan het Nederlandse bewind in de Oost.
Toen werd Nederlands-Indië bezet door Japan en de Europeanen en Indo-Europeanen werden in
kampen ondergebracht. Sukarno, nationalistische leider, zag nu kansen voor een onafhankelijk
Indonesië. Na de capitulatie van Japan in 1945, riep hij de Republiek Indonesië uit.
In deze roerige periode van groeiend nationalisme, toenemende spanningen, Japanse bezetting,
interneringskampen, onafhankelijkheid van Indonesië en repatriëring van vele Nederlanders, Indo-
Europeanen en Molukkers zijn er veel invloeden in de literatuur en zijn er vele romans, verhalen,
dagboeken en memoires ontstaan.
Suriname en de Antillen
Vrijheids- en onafhankelijkheidsbewegingen bleven vooralsnog uit. Schrijvers vroegen wel aandacht
voor de problemen van het kolonialisme ten opzichte van het moederland zoals de verscheurdheid:
meester tegenover slaaf, Europa tegenover Curaçao, wit tegenover zwart (Mijn zuster de negerin
(1935) – Cola Debrot). Door dit boek is het buitenstaandersmotief een karakter geworden in de
West-Indische literatuur. Schrijvers vroegen zo bijvoorbeeld aandacht voor de slechte situatie waarin
landen zoals Suriname verkeerde.
Veranderingen in het dagelijkse leven
De moderne tijd
Na WOI leek de ‘goeie oude tijd’ plaats te hebben gemaakt voor een nieuwe, moderne tijd, maar de
veranderingen kwamen niet zo heel erg snel en was het moderniseringsproces al voor 1900 gestart.
De oorlog bleef als breuk ervaren worden door de techniek die hierin zichtbaar was geworden.
Vliegtuigen, auto’s, motoren, telefoons en machines waren tekenen van verandering en
modernisering. Net als sport, nieuwe dansen, gewoonten en vrijere verhoudingen tussen de seksen.
Natuurlijk was ook hiermee niet iedereen blij, zoals Nescio die de rust verstoord vond.
Emancipatie
Er kwam grotere bewegingsvrijheid voor vrouwen en nieuwe modes in kleding en haardracht met de
moderne tijd, zoals de hemdjurken van Coco Chanel. Het hoogtepunt had rond de eeuwwisseling
gelegen, na de kiesrechtstrijd was het enthousiasme wat minder. De resultaten waren overal
zichtbaar: actief vrouwenkiesrecht in 1919, aantal vrouwen op scholen, op universiteiten en in vele
beroepen was flink toegenomen, het leven voor meisjes en vrouwen was vrijer geworden. Invloed
van de oorlog: vrouwen waren op de arbeidsplaatsen van mannen terechtgekomen door de
oorlogsindustrie.
Conservatieve ideeën kwamen in de jaren ’30 weer terug. Er werd in de tijd van crisis en groeiende
werkeloosheid meer gestemd om mensen die vonden dat vrouwen niet buitenshuis moesten werken
en er kwamen pleidooien voor het moederschap als de enige ware.
Vitalisme en ondergangsbesef
Tijdens het interbellum waren er veel uitersten: de mentaliteit bevatte vitalisme en
vooruitgangsgeloof met daarnaast een groeiend pessimisme en ondergangsbesef in de jaren ’30.
3
, Positieve mentaliteit Negatieve mentaliteit
- Verheerlijking van de moderne tijd en de vooruitgang. - De grote veranderingen in de
- In de literatuur, door jong en oud, aandacht voor vitalisme wereld leidden tot verontrusting,
als levenshouding intens leven, heftig en sterk, hard en somberheid, kritiek en daarbij
fel, snel en dynamisch, hartstochtelijk en daadkrachtig, vol horend pessimisme en cultuurkritiek.
risico en avontuur. Mannelijke waarden die hoog stonden. - Velen vonden de samenleving ziek,
- Traditionele moraal en christelijk zondebesef was minder. al was men het niet eens over de
- Vrije en sterke persoonlijkheid is altijd bereid te strijden en aard van de ziekte en de genezing.
zich te wapenen tegen de neiging tot ‘vervloeiiing’ in het (In de schaduwen van morgen. Een
vrouwelijke. diagnose van het geestelijk lijden van
aanhangers van deze denkbeelden geïnspireerd door onzen tijd (1935) – Huizinga
Nietzsche. Hij vond het leven een voortdurende beweging Untergang des Abendlandes (ca.
en strijd. 1920) – Spengler)
Freud
Dieptepsychologie vanaf jaren ’20 invloed in Nederlandse culturele klimaat. Zijn gedachten waren al
langer bij kunstenaars en schrijvers bekend, maar nu leek het een verklaringsmodel voor menselijk
gedrag en als heilsleer binnen het surrealisme.
Uitgangspunt Freud: De mens is een gelaagd wezen dat maar gedeeltelijk uit bewuste motieven
handelt. Het gedrag wordt in sterke mate bestuurd door dieper liggende krachten waarop de mens
zelf geen grip heeft.
Superego = geweten
Dromen, associaties, versprekingen en grappen kunnen informatie geven over wat er omgaat in het
onderbewuste.
Freuds theorie vormt een radicale aanval op rationele mensbeelden die uitgaan van een onverdeeld,
transparant, bewust ‘zelf en betekent ook een breuk met een lange traditie waarin de ziel als de
metafysische kern van de mens wordt gezien.
Er kwam veel kritiek op Freuds ideeën, zeker ook over het id met de seksuele driften aangezien
hierover nog veel taboes bestonden.
Doorwerking van freudiaanse begrippen
Langzaam werden denkbeelden uit de dieptepsychologie gemeengoed waardoor langzaam maar
zeker de ideeën van Nietzsche tegen die van Freud kwamen te staan. Hiervoor was veel aandacht in
de literatuur. Romanschrijvers gingen steeds meer het onbewuste exploreren en diepere lagen in
hun romanpersonages aanboren volgens de freudiaanse leer. Vooral ook te zien rondom het Forum.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller vogelssanne. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.78. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
64438 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now