Summary
Samenvatting hoofdconcept Verlichting geschiedenis vwo
- Course
- Level
Samenvatting van het hoofdconcept Verlichting vwo
[Show more]
Seller
Follow
irissmeets1
Reviews received
Content preview
Verlichting (1650-1900)§1 Verlichte ideeën over een betere samenleving
De vooruitgang in de wetenschap was terug te voeren op ontwikkelingen uit het begin van
de Vroegmoderne Tijd. Humanisten leverden een belangrijke bijdrage. Deze belangstelling
droeg bij aan het ontstaan van het vernieuwde mens- en wereldbeeld van de renaissance.
God en het hiernamaals stonden centraal. Humanisten stimuleerden de nieuwe
wetenschappelijke belangstelling.
Naast het humanisme droegen de ontdekkingsreizen bij aan de wetenschappelijke
vooruitgang. De Europese overzeese expansie leidde tot handelscontacten over de hele
wereld. De ontdekkingsreizen stimuleerden meer kennis over de wereld en verschillende
culturen, de ontwikkeling van nieuwe scheepstypes, betere instrumenten voor de navigatie
en de cartografie. De vooruitgang van de ambachtelijke techniek is de derde oorzaak van de
wetenschappelijke bloei. De technische vooruitgang stimuleert de wetenschap.
De vooruitgang van de wetenschap raakte in de 17e eeuw in versnelling. We spreken van de
wetenschappelijke revolutie. De ontdekkingen en uitvindingen bestonden uit het
revolutionaire dat er een nieuwe visie op wetenschap ontstond: geleerden deden onderzoek
en dachten ook na over hoe men dat moest doen. De twee voornaamste
onderzoeksmethoden waren het rationalisme en het empirisme.
Descartes wordt gezien als de grondlegger van het rationalisme. Het empirisme is
verbonden met Locke. Door veel waarnemingen met elkaar te vergelijken en te combineren
ontstaat betrouwbare kennis en komt men tot inzichten meende hij.
Empirisme en rationalisme waren in praktijk lastig van elkaar te scheiden. Het idee dat de
beweging van planeten en het leven op aarde zouden gehoorzamen aan onveranderlijke
natuurwetten wekte de argwaan van kerkelijke gezaghebbers. Een wereld die met behulp
van rede en waarneming kon worden verklaard, maakte veel gegeven die in de Bijbel
stonden overbodig. Ook zou op termijn de rol en de functie van de Kerk ter discussie gesteld
kunnen worden. Veel wetenschappers en filosofen beweren dat ze God niet in diskrediet
wilden brengen, maar juist zijn grootsheid wilden benadrukken. Ze verklaarden dat God de
natuurwetten bij de schepping had ingesteld, maar dat het heelal sindsdien zelfstandig
functioneerde.
Deze discussies leidden ertoe dat de godsdienst door steeds meer mensen werd gezien als
een persoonlijke aangelegenheid. Als God alleen op de achtergrond aanwezig was en zich
niet bemoeide met individuele mensen, hoefden vorsten niet te waken over het geweten van
hun onderdanen, waardoor de traditie verloor dat de vorst veel invloed had op de religieuze
keuzes van zijn onderdanen aan fundament.
Verlichte denkers meenden dat de methoden die sinds de wetenschappelijke revolutie
werden toegepast ook konden worden gebruikt in de bestudering van de menselijke
samenleving die volgens hen ook was onderworpen aan onveranderlijke natuurwetten.
Verlichte denkers gaven blijk van rationeel optimisme: door gebruik te maken van de rede
kan de mens alle maatschappelijke, economische en politieke problemen oplossen.
Juiste opvoeding en goed onderwijs was van groot belang. Verlichte denkers hechtten veel
waarde aan de verspreiding van wetenschappelijke kennis en verlichte ideeën over de
inrichting van de samenleving.
Het optimisme van verlichte denkers weerhield sommige van hen er niet van vraagtekens te
zetten bij de reikwijdte van het menselijke verstand. Kant stelde dat de mens geen
objectieve kennis van de werkelijkheid kan hebben. Onze zintuiglijke waarneming wordt
volgens Kant gestuurd door de begrippen waarmee ons verstand de dingen ordent en
uitlegt.
, Onder de ideeën die verlichte denkers ontwikkelden over de mens en de samenleving
speelden natuurlijke rechten een belangrijke rol. Dit waren rechten die elk mens vanaf zijn
geboorte bezat en los stonden van wetten die de overheid had ingesteld. Locke stelde dat
mensen om hun leven en eigendommen te beschermen vrijwillig een staat kunnen vormen.
De meerderheid neemt dan de beslissingen en iedereen moet zich daaraan houden. Een
politieke gemeenschap kan ervoor kiezen de macht af te staan. Wanneer bestuurders zich
niet aan de wet houden, mag het volk hen afzetten en vervangen.
Sociaal contract: afspraak om gezamenlijk een politieke gemeenschap te vormen. Dit is
een overeenkomst tussen de inwoners, die voortkomt uit het besef dat het voor iedereen
beter is een deel van de eigen vrijheid in te leveren in ruil voor bescherming van leven en
eigendommen.
Montesquieu bouwde voort op de ideeën van Locke. Hij bedacht de trias politica of
machtenscheiding: de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht moest worden
uitgeoefend door drie verschillende personen of instanties.
Verlichte denkers dachten in de eerste plaats aan de bourgeoisie wanneer ze vroegen om
meer vrijheid en inspraak. Volgens Rousseau was het 'gewone volk' onbedorven en van
nature geneigd tot het goede. Daardoor verwoordde het volk het best de algemene wil:
gericht op het gemeenschappelijke belang. Dit was niet altijd de wil van de meerderheid.
Volgens Rousseau werd elk mens vrij geboren. Het enige legitieme gezag was gebaseerd
op een overeenkomst tussen mensen. Hij was tegen absoluut koningschap. De enige
manier waarop een staat kon worden gesticht, was met behulp van een verdrag waarin men
zich vrijwillig aan een sloot: een sociaal contract.
Locke en Rousseau vonden dat het volk in de staat de soevereiniteit bezat, maar Rousseau
meende anders dan Locke dat die macht door het volk zelf moest worden uitgeoefend.
Rousseau was voorstander van een directe democratie. Dit ging lastig in een groot land als
Frankrijk, dus zijn oplossing was om beslissingen van de afgevaardigden achteraf er
goedkeuring voor te leggen aan het hele volk.
Smith schreef een boek over de vraag welke factoren de rijkdom van een staat bepalen. In
de 17e eeuw was het mercantilisme ontstaan: ging ervan uit dat de hoeveelheid goederen in
de wereld vastlag en dat ieder volk daar zo'n groot mogelijk deel van moest proberen te
bemachtigen. Dit leidde tot het heffen van invoerrechten en het instellen van
staatsmonopolies. Smith was een tegenstander van mercantilistisch beleid. Hij meende dat
het beter was als de overheid zich juist zo weinig mogelijk bemoeide met de economie. Hij
pleitte voor vrijhandel en marktwerking. Hij ging daarbij uit van rationeel eigenbelang. Door
zijn eigen belangen na te jagen, dient de mens dus het algemeen belang.
Bij het maken van het politieke beleid hoefden koningen en hun minister geen rekening te
houden met de mening van het volk. In de 18e eeuw veranderde de politieke cultuur.
Verlichte ideeën over geloof, politiek en economie werden verspreid. Koningen konden de
publieke opinie daarom niet meer straffeloos negeren.
Door de centralisatie van de staat die zich had doorgezet in de Vroegmoderne Tijd, hadden
in sommige Europese landen vorsten veel macht gekregen. Vaak streefde ze naar absolute
macht. Daarbij beriepen ze zich op het droit divin. Ideeën over het sociaal contract,
soevereiniteit van het volk en machtenscheiding konden het gezag van zo'n koning
ondermijnen. Ook in Frankrijk werden in de tijd van het ancien régime heel wat
aanstootgevende teksten gepubliceerd.
Bij de koningen die wel enthousiast over de verlichte ideeën waren, stond absolutisme niet
ter discussie. Zij bepaalden wat goed was voor het volk en de staat. We spreken daarom
van verlicht absolutisme. Door verzet van de adel en de Kerk kwam er van de
hervormingen van deze vorsten in de praktijk soms weinig terecht.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller irissmeets1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.68. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
53022 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now