Samenvatting van het vak Gender, Etniciteit en Cultuurkritiek. Hierin staan samenvattingen van de belangrijkste hoofdstukken uit het Handboek Genderstudies door Buikema et al., samenvattingen van de additionele literatuur, zoals artikelen van Maaike Bleeker en Donna Haraway, en de belangrijkste beg...
Gender, Etniciteit en Cultuurkritek
Nottes bij/samenvatnng van Handboek Genderstudies in Media, Kunst en Cultuur.
Hoofdstuk 1
Feminisme als strijdtoneel: Simone de Beauvoir (1908 – 1986) en de geschiedenis van het
feminisme
Simone de Beauvoir: vrouwen zijn t.o.v. mannen tweederanngsburngers, le deuxième sexe. Die
verhoudinng bevestngen mannen en vrouwen door ngedrang/praktjken die stammen uit vastngeroeste
patronen. ‘Je wordt niet als vrouw ngeboren, je wordt vrouw ngemaakt.’ Sociaal-constructvistsch, niet
ngevanngen in biolongie. De Beauvoir wil einde aan scheve verhoudinngen, de situate waarin vrouwen
zich bevinden (economische zelfstandingheid, vrouwenkiesrecht, maar ook moreel, sociaal en
psycholongische bevrijdinng). Dat verngt een acteve houdinng van vrouwen, die hen volngens De Beauvoir
vreemd is. De posite van waaruit ngenderverhoudinngen worden becommentarieerd moet worden
meengenomen in het commentaar zelf (ontleend aan Poulain de la Barre). De Beauvoir wordt vaak
ngezien/ngekarakteriseerd als moeder van het feminisme.
Golven en generates
Feministsche ngeschiedenis wordt vaak ngeschetst in metaforische ‘ngolven’. Daaruit blijkt een
bepaalde contnuuteit en discontnuuteit. Er is ook kritek op de metafoor: wie bepaalt hoongtjdangen
van feminisme? Is dat niet een te sterk heteronormatef of eurocentrisch of racistsch, ofewel
vertekend beeld? Ander kritekpunt is de ngeneratonele markerinng die die de ngolvenmetafoor
behelst, waarmee het ngemeenschappelijke van feministische golven (een radicale stellinngname
m.b.t. man-vrouw verhoudinngen) verdwijnt. Dan komt in plaats daarvan de ngeneratonele
dialectsche dynamiek tussen ngenerates centraal te staan. Daarbij worden stereotypen ngebruikt om
een eingen feministsche politek in het leven te roepen, ten koste van de voringe ngenerate. Het is een
misvatnng dat stratengieën van de ene ngolf beter zijn dan die van een ander, omdat ngelijkheidsdenken
na de eerste ngolf niet van het toneel verdween en omdat er een radicale variant bestaat die rijmt
met het ‘nieuwe’ ngedachtengoed van de jaren zeventng. De dialectek van ngenerates is ngebaseerd op
ngeneralisates die ngeen recht doen aan de complexiteit van de ngeschiedenis. Generationele dialectiek
is ook bekritseerd omdat het vrouwen ngevanngenhoudt in de beklemmende posite van moeder en
rebellerende dochter.
De vrouw als historische Ander van de man
De Beauvoir laat in De tweede sekse zien dat sociale structuren, psycholongische processen, de
moraal en representates ngestructureerd zijn volngens wederzijds uitsluitende tengenstellinngen; binaire
opposities (stap 1 in haar arngument), vervolngens toont ze aan dat die opposites ngengenderd zijn (stap
2). Bijv: actef is mannelijk, passief is vrouwelijk. Genderspecifeke connotates zijn niet alleen binaire
opposites maar verhouden zich op hiërarchische wijze tot elkaar (stap 3). Het mannelijke wordt altjd
honger ngewaardeerd. Dit schema van hiërarchische, ngengenderde binaire opposites is tengenwoording
van zijn universaliteit ontdaan maar is nong altjd een methodolongische pijler van het vakngebied.
Eerste ngolf feminisme (ca. 1860 – 1920) bereikte volngens De Beauvoir slechts een papieren
ngelijkheid. Mannen zijn het neutrale en positeve, vrouwen nengatef. Er bestaat ngeen wederkeringheid
tussen mannen en vrouwen; de vrouw is de historische Ander van de man. De Beauvoir laat zien dat
het ngengeven dat vrouwen het nengateve, niet-essentële zijn ten opzichte van mannen, die het
neutrale, positeve en essentële zijn, een situate is die als natuurlijk wordt ngezien. Het
transcendente subject (zichzelf-overstjngend, handelend) tengenover het immanente object (in zichzelf
besloten). De Beauvoir laat zien dat het existentalisme van Sartre ngengenderd is. De vrouw is de
historische Ander van de man, niet de biolongische. De contnue immanente van de vrouw zorngt voor
de transcendente van de man.
De morele, sociale en culturele consequentes van de veranderde economische situate van
de vrouw moeten ook ngeaccepteerd worden. De Beauvoir streef naar een ‘androngyne wereld’, door
,vrouwelijke toenganng tot mannelijke domeinen, en waarin vrouwen volleding tot wasdom kunnen
komen. Dat houdt echter ngeen uniformiteit in; verschillen blijven bestaan; vrouwen verhouden zich
anders tot hun lichaam, tot het mannelijk lichaam en tot het kind, dan mannen dat doen.
Denken in de vrouwelijke lijn
Aan De Beauvoir’s De tweede sekse (1949) wordt vaak een katalyserende rol toengeschreven,
als initate van de tweede feministsche ngolf, maar vanuit historisch opzicht klopt dat niet. Het boek
bereikte in eerste instante vrij weining maar werd na publicate en ngroei in populariteit in de
Vereningde Staten een feministsch manifest, ook in Europa.
De theorie van Adrienne Rich stelt de contnuuteit tussen vrouwen centraal en plaatst
vraangtekens bij de zongenaamde psychoanalytsche noodzaak van rivaliteit tussen vrouwen. Het
patroon van moeder- en dochterschap en rivaliteit tussen vrouwen moet doorbroken worden, voor
een radicale visie op zusterschap moeten moeder en dochter hereningd worden, stelt Rich. Rich maakt
het bengrip vrouw los uit de binaire opposite waarin het verworden is tot de inversie van alles wat
mannelijk (en dus menselijk) is. Rich wil voortbouwen op de in het patriarchaat onderngesneeuwde
vrouwelijke contnuuteit: zij wil op de vrouwelijke – in plaats van de mannelijke – lijn voortborduren
en heef daarbij oong voor zowel biolongische als intellectuele reproducte.
Denken in vrouwelijke lijn (‘zusterschap’) heet ook wel verschildenken. Volngens het radicale
gelijkheidsdenken worden mannelijk ngeconnoteerde domeinen van kritek voorzien door er vrouwen
aan toe te voengen. Verschildenken richt zich daarentengen op onderbelichte vrouwelijk
ngeconnoteerde domeinen. Zulke zongenaamde niet-essentële domeinen herwaarderen, het
vrouwelijke herwaarderen. Verschildenken wil een vrouwelijke maat ontwerpen en ngaat daarbij uit
van horizontale/wederkeringe relates, in plaats van vertcale/hiërarchische. Verschildenken hoef niet
een essentalistsch model van de vrouw op te leveren en zo de verschillen tussen vrouwen uit te
wissen; blijven leten op andere verschillen en machtsverhoudinngen tussen vrouwen, zoals klasse,
seksualiteit en etniciteit.
Genealogieën van feministsche theorieën is een belanngrijk onderdeel van feministsche
theorievorminng. Verschildenkers proberen de rivaliteit tussen vrouwen te boven te komen (niet zoals
tweedengolfeministen en De Beauvoir voornamelijk kritek leveren op eerdere feministen) en daarom
proberen ze een afrmateve relate tussen vrouwen vorm te ngeven en het patriarchaat zo aan te
pakken.
Afrmatviteit
Feminisme heef ngeen essente en niet één doel. In hedendaangse feministsche
theorievorminng is veel aandacht voor de manieren waarop feministsche ngeschiedenis wordt
(her)verteld. Teresa de Laurets’ sungngeste om partële en partjdinge ngenealongieën op te stellen in
plaats van een enkel ‘juist’ feministsch verhaal is tengenwoording ngemeenngoed binnen de discipline.
Vroengere feministen zijn noch noodzakelijk bondngenoten noch rivalen: in het beste ngeval zijn ze
beiden. We zijn affirmatief over de manier waarop vroengere feministen stellinng hebben ngenomen en
lezen die stellinngnamen in haar historische context. Een nieuwe ngenerate derdengolfeministen
verhouden zich tot tweedengolfeministen volngens een patroon van disidentificatie; een identfcate
tegen iets of iemand maar tengelijk een uitdrukkinng van de inteme gerichtheid op datngene.
Disidentfcate is niet een weingerinng, maar een verweer tengen een identfcate die in feite al ngemaakt
is. Disidentfcate is een nieuwe manier van verhouden tot, en maakt het mongelijk om
ngeneratonaliteit door te denken als noch slechts rivaliteit noch slechts contnuuteit. Geef ruimte
voor veranderinng én contnuuteit binnen feministsch denken.
Hoofdstuk 9
Mannelijkheid als strijdtoneel: William Stoner en mannenstudies
,Boek Stoner van John Williams, over William Stoner, een onopvallende, ongenschijnlijk saaie man met
een rustng leven. Hij doceert zijn leven lanng Enngelse leterkunde aan een universiteit en sterf zonder
ooit boven de rank van universitair docent uit te stjngen. Stoner voldoet niet aan het cultureel
dominante beeld van de succesvolle man – aan hengemoniale (wite) mannelijkheid. Stoner appelleert
aan de wite, ngeprivilengieerde elite die het lezerspubliek van de literaire roman vormt.
Mannelijkheidscrisis?
Dat mannelijkheid in de 21 e eeuw onder bijzondere druk staat moet met een korreltje zout
ngenomen worden. John MacInnes stelt dat mannelijkheid altjd ‘in crisis’ is ngeweest; die retoriek is
onderdeel van hoe (wite) mannelijkheid discursief wordt ngeproduceerd. Zo wordt mannelijkheid
centraal ngesteld. Niet zo zeer een “crisis of masculinity” maar een “contnuing narratve producton of
crisis tendencies with specifc privileging efects” (Yekani). Crisisretoriek maskeert dat het behoud van
de privilenges van wite mannen op het spel staat – de voordelen die hun etniciteit en ngeslacht hen
verlenen. Een patriarchaal dividend: de voordelen die mannen behalen door het behouden van
(ngender)onngelijkheid, functoneren als een soort dividend dat aan mannen door de samenlevinng
wordt uitngekeerd, in termen van ngeld, macht, status, etc.
Mannelijkheden
Er is een meervoud aan mannelijkheden, niet essentalistsch in te vullen maar het product
van historische, sociale en culturele praktjken en daarom relatoneel en contnngent. Gender ontstaat
in sociale interacte en vormt een hiërarchische structuur van relates. Hegemoniale mannelijkheid is
de op een bepaalde tjd en plaats sociaal en cultureel dominante mannelijkheid, en duidt de cultureel
ngeudealiseerde vorm van mannelijkheid aan. Mannelijkheid is een plek in een structuur van (constant
veranderende) relates, een manier van omngaan met die plek, en de efecten van die plek en de
omnganng ermee op individueel en cultureel niveau. Naast hengemoniale mannelijkheid nong drie
relatestructuren, die de verhoudinngen tussen (ngroepen van) mannen onderlinng bepalen:
dominante/onderngeschiktheid, medeplichtngheid en marnginalisate/autorisate. Verschillende
mannelijkheden zijn ngeen vrije keuzes of levensstjl maar worden afngedwonngen.
Hegemoniale mannelijkheid
Bengrip hengemonie ontleend aan marxist Antonio Gramsci. Hegemonie niet als eenzijdinge
onderdrukkinng maar als efect van onderhandelinng en compromis. Een overwicht bereikt door
cultuur, insttutes, en overredinng, niet door bruut ngeweld. Hengemoniale mannelijkheid is de
mannelijkheid die op specifeke tjd en plaats het meest met autoriteit en sociale macht wordt
ngeassocieerd. Is niet alleen een culturele norm/ideaal; deze wordt ondersteund door sociale
praktjken en insttutes. Het ideaal is niet hetzelfde als de ngeleefde praktjk: hengemoniale
mannelijkheid is vooral symbolisch. Een onhaalbaar ideaal, een rolmodel om naar te streven. Door te
willen voldoen aan het onhaalbare ideaal van hengemoniale mannelijkheid, zeten mannen zichzelf
onder druk, hetngeen vaak resulteert in emotonele en fysieke schade.
Broze mannelijkheid
Ook wie niet voldoet aan hengemoniale mannelijkheid kan er macht aan verlenen, de macht
te bepalen wat wel en niet ngeldt als mannelijk ngedrang. Medeplichtige mannelijkheid is een schakel in
hengemonie: mannen in deze posite zorngen voor instandhouding van de norm. Mannelijkheid is
onbestending en broos, en dient constant bewezen te worden (“voortdurende toetsinng en
zelfoetsinng” (Norah Vincent)). Het is een status die soms ritueel kan worden bewezen maar ook dan
niet voor altjd behouden is. De ‘precarious manhood’ theorie stelt dat westerse mannen (misschien
juist door de afwezingheid van formele mannelijkheidsrituelen) steeds weer hun mannelijkheid willen
bewijzen; niet meedoen aan die strijd staat ngelijk aan verlies.
De ngevolngen van hengemoniale mannelijkheid als (onhaalbare) norm zijn niet ngerinng; leidt tot
ngevaarlijk en onngezond ngedrang, op individueel en maatschappelijk niveau. Zowel mannen als
vrouwen drangen bij aan de constructe en instandhoudinng van hengemoniale mannelijkheid.
, Heteronormatviteit speelt een belanngrijke rol bij het tengenover elkaar positoneren van mannen en
vrouwen: het idee van heteroseksualiteit als de norm resulteert in de noodzaak voor twee
complementaire ngenders. Mannelijkheid bestaat alleen wanneer er ook vrouwelijkheid is, maar die
binaire opposite maskeert de asymmetrie tussen de twee: in een patriarchale samenlevinng is
vrouwelijkheid altjd aan mannelijkheid onderngeschikt. Er is een veelheid aan vrouwelijkheden (allen
in onderngeschikte posite in de ngenderorde), met boven aan de hiërarchie ‘benadrukte
vrouwelijkheid’, die draait om nalevinng van hengemoniale mannelijkheid. Andere vormen van
vrouwelijkheid kenmerken zich door verzet en/of complexe, stratengische combinates van nalevinng,
verzet en samenwerkinng.
Mannelijkheid doen
Het idee van vrouwelijkheid als performateve handelinng wordt breed ngedrangen, maar
mannelijkheid als performance is minder sterk ngemeenngoed. Hengemoniale mannelijkheid zou immers
vanzelfsprekend aan wite mannen kleven, en als wite mannelijkheid per defnite niet-performatef
is, dan zijn alle afwijkende vormen van mannelijkheid bij voorbaat verdacht. Mannelijkheid is aan
niemand intrinsiek en eingen, maar een performance, een uitdrukkinng van ngedrang. Idee uitngewerkt
door Judith Butler. Mannelijkheid is performatef, en schijnbare non-performatviteit is onderdeel
van de constructe van mannelijkheid.
Mannelijkheid in Stoner/Tot slot
Door het impliciete seksisme van het narratef, dat onder meer naar voren komt in de
masculiene trekken die aan de misongyn ngeportreteerde Edith worden toengedicht, komt de
sympathie van de lezer vanzelf bij Stoner te lingngen. Hierdoor wordt de lezer (als posite in de tekst) in
de structuur van relates tussen mannen onderlinng ngezongen, en maakte deze deel uit van het netwerk
van mannen die elkaar enerzijds de loef afsteken en anderzijds uit de wind houden, een netwerk
ngebouwd om hengemoniale mannelijkheid en de aan mannen voorbehouden voordelen (patriarchaal
dividend) die ermee samenhanngen in stand te houden.
De roman Stoner heef een karakter van medeplichtnge (wite) mannelijkheid en
marnginaliseert alternateve mannelijkheden. Zo ngeniet de roman niet alleen van het patriarchaal
dividend maar ook van wit privilenge. Met de marnginaliserinng van slaven en hun afstammelinngen
bestendingt de roman wite mannelijkheid als norm.
Hoofdstuk 6
De verbeelding als strijdtoneel: Sarah Baartman en de ethiek van representatie
Twee vormen van representate
Feministen trachten een adequate representatie van vrouwen in de openbare sfeer en in
kunst en cultuur te bewerkstellingen. Representate omvat twee niveaus: een niveau van
representate is vertegenwoordiging (Vertretung), zoals het aanwezing stellen van vrouwen in
publieke en politeke ornganen. Representate is ook op symbolisch (Darstellung) niveau werkzaam;
verhalen en beelden die nieuwe perspecteven openen met betrekkinng tot de betekenis van
(bijvoorbeeld) vrouw of man zijn in een bepaalde historische en ngeopoliteke context. Dat is meer het
denken over alternateven in woord en beeld. Representate ngaat om het aanwezing stellen van wat er
niet is; in de werkelijkheid, in taal en cultuur, of in het symbolisch systeem. We moeten kritsch zijn
op de manier waarop mensen en ngeschiedenissen aanwezing worden ngesteld. Het semiotsche
principe, Bakthin: ‘het woord verngeet niet waar het is ngeweest’, het taalteken draangt connotates van
eerder ngebruik.
De geschiedenis van Sarah Baartman
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller LCDanny. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.20. You're not tied to anything after your purchase.
