§13 Levering en beschikkingsbevoegdheid
Vorige week stond de overdracht van goederen centraal. Daar bleek dat steeds aan een aantal eisen dient te zijn voldaan om een
geldige overdracht te bewerkstelligen. Wanneer aan één van die eisen niet is voldaan kunnen derden daartegen onder
omstandigheden worden beschermd.
HOOFDSTUK X: Overdracht
10.1 Inleiding
Overgang van goederen in het vermogen van een ander kan van rechtswege plaatsvinden (bv door
erfopvolging), hij kan ook door partijen met behulp van een rechtshandeling worden bewerkt. De
rechtshandeling heet ‘levering’, haar rechtsgevolg (als alles goed gaat) ‘overdracht’. Soms verzet de wet
zich tegen overdracht. Vaak is het de aard van het recht die overdracht uitsluit. Art. 3:83 lid 1: ‘Eigendom,
beperkte rechten en vorderingsrechten zijn overdraagbaar, tenzij de wet of de aard van het recht zich tegen
een overdracht verzet’ (art. 3:83 lid 1).
De overdraagbaarheid van een vorderingsrecht kan wel door een contractueel beding tussen schuldeiser
en schuldenaar worden uitgesloten (art. 3:83 lid 2). Een dergelijk beding heeft verbintenisrechtelijk gevolg,
maar kan ook tot niet-overdraagbaarheid van de vordering leiden.
De vereisten voor een geldige overdracht
‘Voor overdracht van een goed wordt vereist een levering krachtens geldige titel, verricht door hem die
bevoegd is over het goed te beschikken’ (art. 3:84 lid 1).
Levering
Uit een (obligatoire) koopovereenkomst volgt een vorderingsrecht ter zake van het recht op levering. Aan
de levering vallen weer twee aspecten te onderscheiden: het is een goederenrechtelijke overeenkomst en
er moet bepaalde formaliteiten in acht worden genomen. De aard van de vereiste formaliteiten hangt af van
het object dat wordt geleverd.
Krachtens geldige titel
Art. 3:84 eist voor overdracht een levering krachtens geldige titel. Onder ‘titel’ valt in dit verband te
verstaan: de rechtsgrond van de levering, de rechtsverhouding die de levering rechtvaardigt. Zo schept de
koopovereenkomst voor de verkoper de verplichting tot eigendomsoverdracht van de verkochte zaak (art.
7:9 lid 1). De koopovereenkomst is hier de titel van de levering. Ook verbintenissen die uit de wet
voortspruiten, kunnen verplichten tot levering. In dat geval is de verbintenis uit de wet de aan de levering
ten grondslag liggende titel.
Wat is de relatie tussen titel en levering?
Levering is steeds een voortbouwende rechtshandeling, dat is een rechtshandeling die plaatsvindt ter
uitvoering van een daaraan voorafgaande rechtsbetrekking.
- Abstract: de geldigheid van de voortbouwende rechtshandeling is niet afhankelijk van de geldigheid van
de voorafgaande rechtsbetrekking
- Causaal: de geldigheid van de onderliggende rechtsverhouding is een noodzakelijke voorwaarde voor
de geldigheid van de daaropvolgende rechtshandeling
Uit art. 3:84 blijkt dat de levering steeds een voortbouwende rechtshandig is: levering krachtens geldige
titel. Bovendien blijkt uit ‘geldige’ dat de wetgever heeft gekozen voor het causale stelsel. Hetgeen is
geleverd krachtens een ongeldige titel, kan in een causaal stelsel worden gerevindiceerd (art. 5:2)
Titelgebreken
Levering heeft alleen dan het beoogde rechtsgevolg, indien zij geschiedt krachtens geldige titel. Meestal
wordt de titel gevormd door een verbintenis uit een obligatoire overeenkomst (bv. koop, ruil, schenking). Er
kunnen ook gebreken aan de titel kleven (bv. nietige titel (art. 3:40), vernietigbare titel (art. 3:44))
,Beschikkingsbevoegdheid
Voor overdracht is vereist een levering ‘verricht door hem die bevoegd is over het goed te schikken’ (art.
3:84). Beschikkingsbevoegdheid houdt in de mogelijkheid een goed te vervreemden of te bezwaren.
Belangrijk is om zowel beschikkingsbevoegd en handelingsonbekwaam goed uit elkaar te houden, als
eigendom en beschikkingsbevoegd.
10.2 Levering van onroerende zaken
Levering is een goederenrechtelijke overeenkomst waarbij de vereiste formaliteiten in acht worden
genomen. Ten aanzien van de levering van onroerende zaken zijn die ene tussen partijen opgemaakte
notariële akte en inschrijving daarvan in de openbare registers (art. 3:89 lid 1). Ingevolge het bepaalde in
art. 3:84 dient ook de levering van een onroerende zaken gebaseerd te zijn op een geldige titel.
Het individualiseringsvereiste
Eigendom van enkel naar soort en hoeveelheid bepaalde zaken is niet mogelijk. Ten aanzien van de
eigendomsoverdracht van onroerende zaken heeft deze individualiseringseis gestalte gekregen in de plicht
van de notaris om in de transportakte gebruik te maken van de kadastrale gegevens. Eigendom is
onderworpen aan de individualiseringseis: er moet gebruik worden gemaakt van kadastrale gegevens. De
(obligatoire) koopovereenkomst is niet onderworpen aan de individualiseringseis.
Bescherming van latere verkrijgers
Het causale stelsel van overdracht vormt een ernstige bedreiging voor latere verkrijgers van het geleverde
goed. Gelukkig werpt het recht hiertegen een dam op. De meest radicale remedie wordt gevormd door het
abstracte stelsel. Als de band tussen titel en levering wordt doorsneden, zodat ondanks nietigheid van de
titel de levering toch overdracht tot gevolg heeft, betekent dit een verkleining van het aantal oorzaken van
beschikkingsonbevoegdheid van de tweede hand. Bezwaar hiervan is echter dat alle latere verkrijgers
worden beschermd, ook zij die te kwader trouw waren.
De nadelige effecten van het causale stelsel zijn weggewerkt door een vrije ruime bescherming van
verkrijging te goeder trouw. Door art. 3:88 wordt in enkele gevallen het ontbreken van
beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder gecompenseerd door de goede trouw van de verkrijger.
Echter wordt C (‘de derde’) via art. 3:88 alleen beschermd als het gaat om de ongeldigheid van een
vroegere overdracht en als de onbevoegdheid van B niet voortvloeit uit de onbevoegdheid van A.
Bescherming tegen onvolledigheid en onjuistheid van de inschrijving in de registers
Een tweede manier om latere verkrijgers van onroerende zaken te beschermen, houdt verband met de rol
van de inschrijving in de openbare registers die voor overdracht van onroerende zaken vereist is. Als in de
registers een onjuist feit is ingeschreven, wordt C beschermd als hij de onjuistheid niet kende en haar ook
niet had gekend als hij de registers zou hebben geraadpleegd.
10.3 Levering van roerende zaken
Een levering van roerende zaken geschiedt door een goederenrechtelijke overeenkomst die gepaard gaat
met bepaalde formaliteiten. Ten aanzien van de levering van roerende zaken hangt de aard van de vereiste
formaliteiten af van de vraag of de zaak zich al dan niet in de macht van de vervreemder bevindt. Een zaak
bevindt zich in de macht van de vervreemder, zodra de vervreemder de zaak rechtstreeks of via een derde
ter beschikking heeft. De levering geschiedt dan door bezitsverschaffing (3:90). Als de zaak niet in de
macht van de vervreemder is, dan is voor de levering een ‘akte’ vereist (een ondertekend geschrift; art.
3:95).
Levering door bezitsverschaffing
Roerende zaken die zich bevinden in de macht van de vervreemder worden geleverd door
bezitsverschaffing. Aangezien bezit een zo centrale rol vervult bij de levering van roerende zaken, kan een
korte excursie naar het leerstuk ‘bezit en houderschap’ niet worden gemist.
, Bezit en houderschap
Bezit is het houden van een goed voor zichzelf (art. 3:107 lid 1). Bezit is onmiddellijk, wanneer iemand bezit
zonder dat een ander het goed voor hem houdt (art. 3:107 lid 2). Bezit is middellijk, wanneer iemand bezit
door middel van een ander die het goed voor hem houdt (art. 3:107 lid 3). Houderschap is het houden van
een goed voor een ander.
Hoe wordt bezit verschaft?
Art. 3:90 eist bezitsverschaffing. De belangrijkste, maar niet de enige door art. 3:90 toegelaten wijze van
bezitsverschaffing is overdracht van het bezit. Hoe wordt bezit overgedragen (art. 3:114): ‘Een bezitter
draagt zijn bezit over door de verkrijger in staat te stellen die macht uit te oefenen, die hij zelf over het goed
kon uitoefenen.’
Art. 3:115 vormt een uitwerking van art. 3:114 met betrekking tot drie gevallen waarin feitelijke handelingen
geheel achterwege blijven en de bezitsoverdracht zich voltrekt in een tweezijdige verklaring. De gevallen
van bezitsoverdracht door tweezijdige verklaring vallen wel te onderscheiden, maar niet te scheiden.
Overgangsvormen komen voor:
a. Levering per constitutum possessorium (art. 3:115 sub a): de bezitter wordt houder
b. Levering brevi manu (art. 3:115 sub b): de houder wordt bezitter
c. Levering longa manu (art. 3:115 sub c): de houder van de een wordt houder van de ander
Levering onder eigendomsvoorbehoud
Veel verkopers zijn wel bereid de koper enig uitstel van betaling te verlenen, maar wensen zekerheid. Deze
verkopers bedingen een eigendomsvoorbehoud. De levering onder eigendomsvoorbehoud vindt in
afwijking van art. 3:90 niet plaats door bezitsverschaffing, maar door aan de koper de macht over de zaak
te verschaffen. De koper verwerft voorwaardelijk eigendom. Door betaling van de koopprijs wordt de koper
bezitter en onvoorwaardelijk eigenaar (art. 3:91 en 3:92)
Een voorschot op art. 3:86
Als er niet aan het vereiste van beschikkingsbevoegdheid is voldaan, verkrijgt C over het algemeen geen
eigendom op grond van art. 3:84. Ondanks B’s beschikkingsonbevoegdheid is de overdracht aan C toch
geldig, aangezien art. 3:86 te hulp schiet. Art. 3:86 bepaalt nu dat in het geval het ontbreken van de
beschikkingsbevoegdheid bij B wordt gecompenseerd door de betaalde verkrijging van C én de goede
trouw van C. C wordt dan eigenaar.
Relativering van de bezitsoverdracht per constitutum possessorium
Er bestaat een ingrijpende relativering van de gevolgen van het constitutum possessorium (art. 3:90 lid 2):
‘Blijft de zaak na levering in handen van de vervreemder, dan werkt de levering tegenover een derde die
een ouder recht op de zaak heeft, eerst vanaf het tijdstip dat de zaak in handen van de verkrijger is
gekomen, tenzij de oudere gerechtigde met vervreemding heeft ingestemd.’ Oftwel:
- levering c.p. aan C werkt niet ten opzichte van A
- totdat de zaak in handen is van C
Overdracht van bezit en overdracht van eigendom vergeleken
Overdracht van bezit wijkt op belangrijke punten af van de overdracht van eigendom. Enerzijds is
overdracht van bezit niet onderworpen aan de eisen van art. 3:84. Anderzijds wordt de overdracht van het
bezit volledig beheerst door het beginsel dat niemand meer kan overdragen dan hij zelf heeft. Een niet-
bezitter kan geen bezit overdragen, maar wel verschaffen. Met betrekking tot de overdacht van eigendom
bestaan belangrijke uitzonderingen op het beginsel dat niemand méér kan overdragen dan hij heeft.
Een en ander brengt met zich mee dat de overdracht van bezit soms slaagt waar de overdracht van
eigendom faalt, terwijl omgekeerd de overdacht van eigendom soms lukt daar, waar overdracht van het
bezit onmogelijk is. Art. 3:86: ‘Ondanks onbevoegdheid van de vervreemder is een overdracht
overeenkomstig artikel 90, 91 of 93 van een roerende zaak, niet-registergoed, of een recht aan toonder of
order geldig, indien de overdracht anders dan om niet geschiedt en de verkrijger te goeder trouw is.’
I A verliest een ring die wordt gevonden door B. B overhandigt de ring tegen betaling van honderd
gulden aan C, een bekend adres voor de inkoop van ‘gevonden’ voorwerpen.
—> overdracht van bezit heeft wel plaatsgevonden, overdracht van eigendom niet
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller roméepostma. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.25. You're not tied to anything after your purchase.
