Taak 1
Donny: “Ik vecht alleen voor mezelf”
,Leerdoelen
1.Wat is het klinisch beeld van de gedragsstoornissen?
a. Kenmerken, verloop, etiologie, prevalentie, comorbiditeit, differentiaaldiagnoses.
b. Focus op ODD en CD.
2.Welke vormen van agressie bestaan er en welke definities zijn er?
3.Hoe verloopt de normale ontwikkeling van agressieregulatie?
4.Wat zijn risicofactoren en beschermende factoren in relatie tot gedragsstoornissen?
5.Wat zijn de verklarende theorieën m.b.t. gedragsstoornissen?
a. Rol van hechting.
b. Rol van Alexithymia (emotieblindheid).
c. Neurobiologische verklaring.
d. Artikel van Hunnikin.
6.Wat heeft Donny? +/- CU-traits?
a. Wat zijn CU-traits?
7.Wat is het verband tussen temperament en persoonlijkheid in relatie tot de gedragsstoornissen?
8.Welke executieve functies spelen een rol bij gedragsstoornissen?
a. Hot & Cold.
,Agressief gedrag
Definitie agressief gedrag
= Gedrag is agressief als met opzet schade wordt toegebracht aan een
Heterogene aard ODD/CDD
andere persoon of aan een voorwerp.
- Dwars en opstandig gedrag
• Drie vormen van agressief gedrag kunnen worden onderscheiden: fysiek,
- Boze en prikkelbare stemming
verbaal en relationeel agressief gedrag.
- Antisociaal gedrag
• Fysiek: stompen, slaan, knijpen, schoppen, vechten, vernielen.
- Agressief gedrag
• Verbaal: uitschelden, kwetsen, vernederen, bedreigen, pesten.
• Relationeel: onjuiste geruchten verspreiden over een ander kind om
het buiten de groep te sluiten en uit wraak vriendschap met een
derde sluiten.
• In agressief gedrag kan een onderscheid worden gemaakt tussen een Normaal vs. abnormaal agressief gedrag
reactieve vorm en een proactieve vorm Vaak vertonen normaal ontwikkelende kin
• Reactief = een vijandige, boze reactie op een waargenomen adolescenten ook verzet, boosheid, liegen en ve
frustratie. Deze impulsieve vorm van agressie, ook wel affectieve deze gedragingen echter frequent voorkomen
agressie genoemd, is een verdediging tegen een persoon die veroorzaken bij het kind, de adolescent of de om
bedreigt of frustreert, of als bedreigend of frustrerend ervaren wordt. beperkingen opleggen aan het sociale en
• Proactief = gecontroleerde agressie. Bij deze berekende vorm van functioneren, kan dit duiden op ODD of CD.
agressie, ook wel offensieve of instrumentele agressie genoemd,
wordt agressief gedrag gebruikt om een doel te bereiken.
,Oppositionele-opstandige stoornis (ODD) Normoverschrijdend-gedragsstoornis (CD)
≥ 4 symptomen in het afgelopen half jaar ≥ 3 symptomen in het afgelopen jaar (enkel wnr niet persoonlijkheid
Boze en prikkelbare stemming Agressie tegen mensen en dieren
• is vaak boos en ontevreden • pest, bedreigt of intimideert vaak anderen
• is vaak lichtgeraakt en snel geërgerd • begint vaak vechtpartijen
• is vaak driftig • heeft een wapen gebruikt
• heeft mensen mishandeld
Ruziezoekend/openlijk ongehoorzaam gedrag
• heeft dieren mishandeld
• verzet zich vaak actief tegen volwassenen of weigert te voldoen
• heeft in direct contact met slachtoffer gestolen
aan regels of verzoeken
• • heeft iemand tot seksueel contact gedwongen
maakt vaak ruzie met volwassenen
• ergert vaak met opzet anderen
Vernieling van eigendom
• geeft vaak anderen de schuld van eigen fouten of van het eigen
verkeerde gedrag • heeft opzettelijk brand gesticht
• heeft opzettelijk eigendommen vernield
Wraakzuchtig gedrag
• is hatelijk en wraakzuchtig Onbetrouwbaarheid of diefstal
• heeft ingebroken in iemands huis, gebouw of auto
• liegt vaak
• heeft zonder direct contact met het slachtoffer gestolen
> Jonger dan 5 jaar: op meeste dagen van de week Ernstige overtredingen van regels
> 5 jaar of ouder: minsten één keer per week • komt ’s avonds en ’s nachts vaak laat huis, beginnend vóór
• is minstens tweemaal wegglopen van huis
• spijbelt vaak, beginnend vóór het dertiende jaar
,ODD en CD
Beloop en prognose
• Vaak nemen symptomen van ODD en CD af bij kinderen en jongeren, zelfs
Prevalentie
zonder behandeling.
• ODD: 3,6%
• CD: 2,1%
• Het risico van ODD naar CD overgang is kleiner dan voorheen gedacht, komt
> CD komt vaker voor bij jongens.
vooral voor bij dwars en opstandig/ruziezoekend gedrag.
> Meisjes met CD tonen ernstiger gedrag.
• ODD kan ontwikkelen naar angst of stemmingsstoornissen, vooral bij kinderen
met boze/geïrriteerde stemming.
Comorbiditeit
• Onbehandelde ODD en CD kunnen voortduren in volwassenheid als - ADHD
delinquent gedrag en psychiatrische stoornissen. - Angst- en stemmingsstoornissen komt vaak vo
- (Persisterende) depressieve stoornis
• Kinderen en jongeren met ODD en CD lopen risico op psychiatrische - Sociale angststoornis,
stoornissen, werkloosheid, financiële problemen, criminaliteit, - Separatieangststoornis
gezondheidsproblemen, en meer. - Post traumatische stress stoornis.
> Verhoogd risico voor middelenmisbruik en verslavin
• Meisjes met ODD en CD hebben een verhoogd risico op vroege zwangerschap (vooral i.c.m. ADHD)
> Ook geassocieerd met lichte verstandelijke beperkin
en het vinden van een antisociale partner.
• Indicatoren voor een ongunstige ontwikkeling zijn: vroege aanvang, veel
gedragsproblemen, fysieke agressie, comorbiditeit met ADHD, lage
intelligentie en mannelijk geslacht.
,ODD en CD
Gedragsproblemen is de meest dure stoornis in de kindertijd
1. Weinig behandelrespons (+/- 20-40% ervaart positieve uitkomsten).
2. Slechte prognose (bij ong. 60% van de kinderen met gedragsproblemen)
In de DSM-5 wordt er bij gedragsstoornisse
3. Intergenerationele overdracht: volwassenen met een voorgeschiedenis van
onderscheid gemaakt tussen:
gedragsstoornis voeden ook vaak kinderen op met een bijzonder hoge
• Childhood-onset
prevalentie van gedragsproblemen. • Adolescent-onset
• Unspecified-onset
Slechte prognoses op verschillende niveaus
Criminaliteit, mentale en/of fysieke gezondheid, lager educatief bereik, • met CU traits
beroepsmatig functioneren, relationeel/ huwelijks-functioneren (scheiding, • Callous-Unemotional Traits zijn
hertrouwen), sociale functioneren, intergenerationele overdracht. onverschillig-emotionele trekken.
eigenschappen, zoals gebrek aan
Gepast sociaal gedrag rouw, rekening houden met ander
Gepast sociaal gedrag omvat verschillende sociale vaardigheden om adequaat om gevoelens, oppervlakkig uiten van
en gebrek aan belangstelling.
te gaan met alledaagse probleemsituaties, maar ook pro-sociaal gedrag (gedrag ten
• zonder CU traits
voordele van de ander: e.g. luisteren, interesse tonen, gesprek starten,
geruststellen).
→ Empathie is een emotie, die ervoor zorgt dat je kunt meevoelen/leven met een
ander. Dit is gekoppeld aan pro-sociaal gedrag; het begrijpen en delen van
emotionele status van de ander.
,Risico en beschermende factoren
Omgevingsgebonden risicofactoren:
Kindgebonden risicofactoren:
• Prenatale en perinatale factoren: roken, middelenmisb
• Erfelijkheid: mogelijk betrokken genen.
zwangerschap, laag geboortegewicht.
• Temperamentkenmerken: emotionele labiliteit, rusteloosheid, korte
• Opvoedingskenmerken: onduidelijkheid, inconsistentie,
aandachtspanne, negativisme.
aandacht en beloningen, frequente en harde straffen,
• Neurobiologische factoren: geringe gevoeligheid voor straf en problemen
toezicht, beperkte betrokkenheid.
in beloningsverwerking, emotieregulatie, en empathie.
• Problemen tussen/in ouders: relatieproblemen me
• Hormonale afwijkingen: verlaagde cortisolreactie, verhoogde
conflicten en agressie, psychiatrische s
testosteronspiegels.
persoonlijkheidskenmerken, delinquentie, herhaalde
• Vertraagde taalontwikkeling, lage intelligentie, zwak ontwikkelde
van ouderlijke figuren, mishandeling, lage SES, sociaa
executieve functies.
van het gezin
• Afwijkende sociale cognities:
• Buurtkenmerken: gewelddadige omgeving.
• toeschrijven van vijandige intenties aan anderen
• Interactie met leeftijdsgenoten: uitstoting, aans
• beperkt in bedenken van oplossingen voor sociale problemen
delinquente groepen.
• overschatting van de eigen bekwaamheid om agressieve
oplossingen uit te voeren en de voorkeur geven aan agressieve
oplossingen boven andere mogelijke opties Beschermende factoren:
• Adolescentie als ontwikkelingsfase: • Hoge intelligentie, goede relatie met ouder(s)
• Verhoogde responsiviteit op belonende signalen uit de omgeving vrienden, school met focus op verantwoordel
+ nog niet volledig ontwikkelde cognitieve controlefuncties zelfdiscipline.
onderschatten van risico's en een sterke vatbaarheid voor de • Sterke banden met werk en familie, affectieve rela
invloed van leeftijdsgenoten steunsysteem, positieve copingmechanismen.
,Risico en beschermende factoren
Kindfactoren Gezinsfactoren
- Genetische aanleg - Inconsistent ouderschap
- Vroegere gedragsproblemen - Fysiek en hard straffen
- Sekse (man) - Gebrek aan warmte en sensitiviteit
- Aandachtsproblemen, - Conflicten tussen ouders
- Hyperactiviteit, - Echtscheiding
- Een moeilijk temperament - Lage sociaaleconomische status
- Lage intelligentie - Psychosociale problemen bij ouders
- Beperkte empathie - Delinquentie van ouders.
Leeftijdgenoten Bredere sociale omgeving
- Afwijzing door goed functionerende leeftijdgenoten - Armoede
- Relaties met leeftijdsgenoten die problematisch gedrag - Geweld in de buurt
vertonen - Laag kwalitatief schoolsysteem
Beschermende factoren
- Bovengemiddelde intelligentie
- Een makkelijk temperament
- Een stressbestendige persoonlijkheid
- Zelfcontrole
- Een goede band met sensitief en warm opvoedende ouders
- Een steunend sociaal netwerk.
,Behandelmethoden
De behandeling van ODD en CD omvat verschillende benaderingen, met een focus op het verbeteren van opvoedingsvaardigheden, so
probleemoplossende vaardigheden, en het betrekken van de bredere sociale omgeving van het kind.
• Daarnaast zijn er specifieke behandelmethoden zoals Functional Family Therapy (FFT), Incredible Years / Pittige Jaren, Minder Boos en Opstandig, MultiDimensionele FamilieTherapie (
Multisysteem Therapie (MST), Parent-Child Interaction Therapy (PCIT), Parent Management Training Oregon (PMTO), Relationele Gezinstherapie (RGT), Triple P (niveau 4 en 5), en Zelfcontro
allemaal gericht zijn op het verminderen van gedragsproblemen en het verbeteren van de interactie tussen ouders en kinderen.
Drie typen behandelmethoden :
1. De ouderinterventies gericht op opvoedingsvaardigheden 3. De systemische behandeling en gezinstherapie (sys
(behavioral parent training) family therapy)
• Hiertoe behoren het geven van positieve opdrachten, het • Bij de systemische behandeling wordt gewerkt aan het mo
consequent vasthouden aan de opdracht, het prijzen en van de jongere, de communicatie binnen het gez
belonen van gewenst gedrag, het negeren van milde opvoedingsvaardigheden van de ouders of andere verzorge
vormen van ongewenst gedrag, het toepassen van time-out andere sociale groepen of systemen worden betrokken w
of milde vormen van straf bij meer ernstige vormen van de jongere behoort: de vriendenkring, de leeftijdgenote
ongewenst gedrag. buurt, de club, de school. Dit is nodig omdat zij een rol
2. De cognitieve gedragstherapie spelen in het in stand houden van problemen die bij jo
• Kinderen en jongeren leren de sociaal probleemoplossende vaak complexer zijn dan bij kinderen vanwege
vaardigheden en de vaardigheden voor het omgaan met voorkomende stemmings-problemen met suïcide
boosheid te gebruiken waarvan werd aangetoond dat zij de traumatisering, ernstig agressief gedrag, (pre)delinquent
symptomen van ODD en CD doen afnemen en middelenmisbruik.
> Psychoeducatie is van belang en samenwerking met school is van belang. Vaak een combinatie van verschillende behandelmethoden.
, H11 Agressieve en regelovertredende gedragsproblemen
Delinquentie
= regelovertredend gedrag, waarbij de wet overtreden wordt.
In de context van gedragsproblemen verwijst het woord ‘stoornis’ Ontwikkelingspaden van Loeber:
naar een gedragspatroon dat een naam heeft gekregen. Een • Drie verschillende ontwikkeltrajecten:
gedragsstoornis is dus geen oorzaak voor gedrag, maar een o Openlijk, Heimelijk, Autoriteit vermijdend
beschrijving van gedrag. • Deze paden laten zien dat mildere vormen van antis
vaak voorafgaan aan ernstiger vormen van delinque
• Ernstig delinquent gedrag ontstaat zelden 'uit het nie
meestal een escalatie van eerdere gedragsprobleme
• De meerderheid van individuen evolueert niet naar d
niveaus van antisociaal gedrag en vertoont juist een
antisociaal gedrag naarmate ze ouder worden.
• Toename van risicofactoren, zoals armoede en bloots
geweld, kan leiden tot een slechtere uitkomst en per
antisociaal gedrag.
