Gerechtelijke geneeskunde en criminalistiek (4000674ENR)
Summary
Samenvatting Gerechtelijke Geneeskunde en Criminalistiek 2023
45 views 0 purchase
Course
Gerechtelijke geneeskunde en criminalistiek (4000674ENR)
Institution
Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Samenvatting van het vak 'Gerechtelijke Geneeskunde en Criminalistiek' gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh in het academiejaar 2022/2023. Met deze samenvatting behaalde ik een 19/20!
Gerechtelijke geneeskunde en criminalistiek (4000674ENR)
All documents for this subject (11)
Seller
Follow
EvaSmet
Reviews received
Content preview
Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
Deel 1: Forensische Geneeskunde
Hoofdstuk 1: Inleiding
Overzicht
Forensische geneeskunde
• Definitie en opdrachten van de forensische geneeskunde
• Wettelijke bronnen van de forensische geneeskunde
• Aanstelling van deskundigen in strafzaken
Forensische pathologie
• De politionele lijkschouw & crime scene investigation
• De forensische autopsie
• De postmortale identificatie
• Thanatologie
o = veranderingen die het lichaam ondergaan na de dood
• Thanato-etiologie
o = verschillende doodsoorzaken die van forensisch belang zijn
Klinische forensische geneeskunde
• Kindermishandeling en -verwaarlozing
• Fysiek geweld bij volwassenen
• Seksuele agressie
• Alcohol en druggebruik in het verkeer
• Rijvaardigheid
Medische criminalistiek
• Inleidende begrippen in verband met het forensisch sporenonderzoek
• Uit- of afscheidingssporen van menselijke oorsprong
• Vormsporen van menselijke oorsprong
• Vormsporen van niet-biologische oorsprong achtergelaten door menselijke tussenkomst
• Forensische odontologie
• Forensische ballistiek
• Forensisch DNA-onderzoek
Verkeerstechnische aspecten
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 1
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
1. Historiek
Wel een link tussen enerzijds het recht en anderzijds de geneeskunde (beide disciplines komen in
contact – rechter voor uitspraak nood aan medische adviezen)
• Moord op Julius Caesar (in 44 v.C.) met 23 messteken (lichaam onderzocht na dood)
• Wonden beschrijven, aantal, plaats, welke verwondingen dodelijk/welke niet,… --> toen al
voorbeeld van forensisch onderzoek
• Ook verschillende rechtssystemen (bv. Hammurabi code, Romeins Recht,…) waren belangrijk
voor de ontwikkeling van de gerechtelijke geneeskunde.
Oudheid
• Hippocrates
• Plinius de Oude
• Antistius
Zestiende eeuw
• Andreas Vesalius (1514-1564)
o Grondlegger anatomie --> ook belangrijk voor autopsie
o Macroscopie
Achtiende eeuw
• Giovanni Battista Morgagni
o Grondlegger microscopie (ging structuren bestuderen onder de microscoop)
Negentiende eeuw
• Belangrijke wetenschappelijke uitvindingen/ontdekkingen
o Bv. forensische radiologie, DNA-fingerprinting (door Alec Jeffreys)
• O.a. ontwikkeling van verschillende disciplines
o Bv. forensische toxicologie en odontologie
o Binnen criminalistiek bv. dactyloscopie, entomologie, ballistiek,…
• Technieken worden vrij snel gebruikt in gerechtelijk onderzoek (vb. Röntgen – X-stralen)
2. Definitie
Forensische geneeskunde = specifiek vakgebied binnen de geneeskunde die vooral ten dienste staat
voor justitie (term sinds vorige eeuw meer en meer gebruikt)
Voorheen: gerechtelijke geneeskunde
Soms worden forensische geneeskunde en gerechtelijke geneeskunde gezien als synoniemen. Prof
maakt wel een onderscheid:
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 2
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
• Forensische geneeskunde is “een geneeskundige specialiteit die gebruik maakt van specifieke
geneeskundige kennis en vaardigheden om een deskundig advies te kunnen geven aan de
bevoegde gerechtelijke instanties op gerezen rechtsvragen, van medische aard, en dit binnen
de toepassing van het strafrecht”.
• Bij gerechtelijke geneeskunde bedoelt men doorgaans niet alleen de medische expertisen die
verricht worden binnen de toepassing van het strafrecht, maar tevens deze die uitgevoerd
worden in het kader van de afhandeling van burgerlijke belangen.
• Bij voorkeur gebruik van term ‘forensische geneeskunde’.
o Meer en meer bekend bij een breed publiek
o Woord dat men aantreft bij andere disciplines die kunnen bijdragen tot de oplossing
van een misdrijf
Term forensische --> forum --> Forum Romanum --> openbaar karakter
Vroeger vooral de term gerechtelijke geneeskunde (misleidende term, want velen denken dat zij deel
uitmaken van het gerechtelijk apparaat/justitie, maar elke forensische arts staat los van justitie,
voeren opdracht op zelfstandige en onafhankelijke wijze uit)
--> Geen officieel erkende of geïnstalleerde functie (hoewel termen als ‘wetsdokter’ en
‘wetsgeneesheer’ dit wel doen vermoeden)
Definitie forensische geneeskunde
“Forensische geneeskunde is een geneeskundige specialiteit die gebruik maakt van specifieke
geneeskundige kennis en vaardigheden om een deskundig advies te kunnen geven aan de bevoegde
gerechtelijke instanties op gerezen rechtsvragen, van medische aard, en dit binnen de toepassing
van het strafrecht.”
Iedere auteur eigen definitie
• Geneeskundige specialiteit
• Specifieke geneeskundige kennis en vaardigheden
• Om deskundig advies te geven aan de bevoegde gerechtelijke instanties
• Op gerezen rechtsvragen, van medische aard
• Binnen toepassing van het strafrecht
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 3
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
Belgische rechtssysteem
• Komt voort uit Franse wetgeving, ontstaan uit Franse Revolutie --> codes van Napoleon
• Onze maatschappij is gebaseerd op de scheiding der machten
o Wetgevende macht, uitvoerende macht, rechterlijke macht
o Weerspiegelt zich ook in het onderzoek bij misdrijven
o Procureur des Konings = uitvoerende macht, onderzoeksrechter = rechterlijke macht
o Zowel de procureur des Konings als de onderzoeksrechter zijn volledig vrij in hun
keuze van deskundige + zijn niet verplicht om met erkende specialisten in de
gerechtelijke geneeskunde te werken
In ons land heeft een magistraat een vrije keuze in welke deskundige (bv. forensische arts, maar ook
wapendeskundige e.d.) hij zal vorderen of aanstellen om een welomschreven opdracht te vervullen
en hierover een advies te geven.
Een advies dat al dan niet kan gevolgd worden, geen bindend advies.
Vermits de wetsdokter geen deel uitmaakt van het officieel justitieel apparaat kan hij/zij bij het
uitvoeren van zijn/haar opdracht niet rekenen op logistieke ondersteuning van de overheid.
MB voor erkenning discipline
Lang geduurd voor erkenning van discipline in ons land (één van de laatste erkende disciplines in
België, pas in 2002 ministerieel besluit voor erkenning discipline)
• Erkende specialisten (na opleiding geneeskunde, nog extra opleiding van 5 jaar voor deze
discipline)
• Nationaal register voor gerechtsdeskundigen en voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-
tolken (2014, gewijzigd in 2017) --> vanuit justitie inspanning naar kwaliteit van deskundigen
toe (want selectie/voorwaarden voor vermelding in nationaal register)
• Benadrukt dat de forensische geneeskunde een discipline is die tot de geneeskunde wordt
gerekend en bijgevolg door artsen wordt beoefend
• Zal in de toekomst de kwaliteit van de medico-legale expertisen ten goede komen
Complexiteit van een medisch forensisch onderzoek
• Forensische medisch onderzoek (interdisciplinaire aanpak)
• Klinische gegevens
o Via behandelende arts
o Via medisch dossier
• Politionele gegevens (strafdossier)
o Bevindingen van andere deskundigen
o Resultaten forensisch sporenonderzoek
--> Hoe complexer de zaak, hoe meer tijd nodig voor opstellen eindverslag
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 4
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
3. Toepassingsgebied
• Definitie --> zeer diverse opdrachten
o Verzamelen van (zichtbare en latente) sporen voor verder forensisch onderzoek
o Zo veel mogelijk elementen verzamelen die helpen bij de reconstructie van de feiten
en die de magistratuur en de politie zullen helpen bij de waarheidsvinding en de
wetenschappelijke bewijsvoering in strafzaken
• Onderzoeken door forensisch arts worden meestal niet op tegensprekelijke wijze uitgevoerd
(tenzij magistraat daar anders toe zou beslissen)
Opdrachten forensische geneeskunde
1. Onderzoeken van personen
• Strafrecht --> strafrechtelijke belangen
• Onderzoek van levende personen
o Slachtoffer(s) van poging doodslag, vechtpartij, intrafamiliaal geweld,…
o Letselbilan: aard, oorzaak en gevolgen van verwondingen
▪ --> welke feiten?
▪ Ernst van de feiten?
o Forensische sporenonderzoek
o Seksueel geweld (slachtoffer of verdachte)
▪ Vroeger vooral een taak van de wetsdokter
▪ Laatste jaren opdrachten toevertrouwd aan zorgcentra na seksueel geweld
(ZSG)
• Medische zorg --> arts (meestal gynaecoloog)
• Psychische zorg --> psycholoog
• Sporenonderzoek --> verpleegkundige
• Aangifte bij politie
• Opvolging – medisch/psychologisch
o Medische fout
▪ Bij vermoeden kan klacht neergelegd worden bij justitie
▪ Gaan een college van deskundigen aanstellen (met artsen uit zelfde
discipline + vaak wetsdokter)
o Geschiktheid tot…
▪ Verhoord worden
▪ Opgesloten worden
▪ Besturen van voertuigen
▪ Deelname aan jury van het Hof van Assisen
▪ Getuigen in een proces
o Verdachte(n)
▪ Letselbilan
▪ Forensisch sporenonderzoek
▪ Causaliteit met feiten
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 5
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
• Onderzoek van overleden personen
o Identificatie
o Tijdstip van overlijden
o Aard en oorzaak van de verwondingen
o Doodsoorzaak / doodsmechanisme
o Aard van overlijden
o In sommige gevallen interdisciplinaire aanpak nodig (bv. voor identificatie)
o Vaak ook stalen nemen voor bijkomend onderzoek
o Ev. naast uitwendige lijkschouwing ook inwendige lijkschouwing
o Familieleden kunnen zich tegen dergelijke lijkopeningen niet verzetten
• Onderzoek van lijkendelen, skelet(delen)
2. Varia
• Wedersamenstelling
o Nagaan of hetgeen de verdachte vertelt, klopt met hetgeen uit onderzoek is
gebleken
• Bijstand in verhoor van bepaalde personen
• Getuigenis in de rechtbank
• In het kader van het oplossen van een burgerlijk geschil en dit omwille van de specifieke
kennis die hiervoor nodig is
o Meestal postmortem onderzoeken in het kader van de afhandeling van een
verzekeringscontract
o Soms laattijdige autopsie (exhumaties)
▪ Verzet van nabestaanden is mogelijk, evenals uitdrukkelijk verzet van
overledene bij leven
o Op tegensprekelijke wijze
Wettelijke bronnen forensische geneeskunde
• Het medisch beroepsgeheim
o Ook forensische arts onderworpen aan de regels van het medische beroepsgeheim
o Indien kennis van een misdrijf gepleegd op een minderjarige of op een persoon die
kwetsbaar is, kan men het misdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings
o Een gerechtsdeskundige is binnen de grenzen van zijn opdracht niet door het
beroepsgeheim gebonden ten aanzien van de overheid die hem heeft opgevorderd
(de vorderende magistraat)
• Wetgeving met betrekking tot de specialiteit van gerechtelijke geneeskunde
• Wetgeving betreffende de gerechtskosten in strafzaken
• Wetboek van strafvordering
• Strafwetboek
• Gerechtelijke Wetboek
• Bijzondere wetgeving
• Rechtspraak
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 6
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
Aanstelling van deskundige in strafzaken
Vooronderzoek --> deskundige (arts) --> vonnisgerecht (onderzoek ter terechtzitting)
Vooronderzoek
• Procureur des Konings
o Opsporingsonderzoek
• Onderzoeksrechter
o Gerechtelijk onderzoek
Bv. Procureur des Konings kan niet zomaar huiszoeking bevelen, onderzoeksrechter wel
Deskundige wordt aangesteld in vooronderzoek, maar kan ook dat in vonnisgerecht een nieuwe
opdracht, bijkomende opdracht, of uitbreiding van de opdracht dmv een deskundige nodig is. Hier
aanstelling van expert. Eens verslag expert binnen kan zaak worden verdergezet.
Opsporingsonderzoek
Onderscheid ts: ‘buiten heterdaad’ en ‘in geval van heterdaad’
• Buiten heterdaad:
• In geval van heterdaad: sprake van aanstellen van één of twee personen die wegens hun
kunde of beroep bekwaam geacht worden
o Bloedstaal kan enkel door een arts worden afgenomen (en niet onder fysieke
dwang), haarwortels of wangslijmvlies kan wel door politie worden afgenomen
Procedure
• Opdracht
o Duidelijk omschreven
o Schriftelijk
o Verbod tot weigering (tenzij bv. familielid)
• Tegensprekelijkheid
o Vooronderzoek: gewoonlijk niet
o Vonnisgerechten
▪ Louter burgerlijk: ja
▪ Strafgebied: rechter beslist
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 7
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
• Eedaflegging
o Wanneer? Onderzoeksrechter, pdK (heterdaad), vonnisgerecht
o Mondeling of schriftelijk
o Cave nietigheid van het verslag bij ontbreken
• Honoraria
o Reglement op de gerechtskosten in strafzaken
o + diverse ministeriële besluiten
Gemeen recht --> burgerlijke belangen
• Onderzoek van personen: levenden
o Evaluatie van menselijke schade
o Invloed van niet dragen van de veiligheidsgordel op letsels
o …
o --> tegensprekelijke procedures
• Onderzoek van personen: overledenen
o Juiste doodsoorzaak (accidentele of natuurlijke dood)
▪ Bv. wordt in twijfel getrokken naar aanleiding van een bepaalde verzekering
die iemand heeft
▪ Hiervoor meestal een forensische patholoog aangesteld
o Alcoholconcentratie in het bloed
o Erfenisrecht
o --> tegensprekelijke procedure
Wat houdt tegensprekelijkheid in?
• Alle partijen uitnodigen (per aangetekend schrijven) op de zitting(en)
• Aanwezigheid van partijen tijdens de expertiseverrichtingen
• Verbod van eenzijdige contacten met partijen/rechter
• Opstellen van een voorverslag
• Beantwoorden van de opmerkingen
• Neerleggen van het definitief expertiseverslag
De niet-gerechtelijke expertise
• Eenzijdige aanstellingen – raadgevend geneesheer (verzekeringsgeneeskunde)
• Klassieke minnelijke expertise
o Indien niet akkoord met standpunt verzekeringsmaatschappij (bv. niet akkoord met
percentage invaliditeit)
• Bindende expertise
o Vooraf akkoord gaan dat je je neerlegt bij wat het resultaat uit de expertise is
• (Arbitrage)
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 8
,Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
Hoofdstuk 3: Tussenkomst van de arts bij een sterfgeval
1. Vaststelling van overlijden
Arts en overlijden
Burgerlijk Wetboek: Akten van Overlijden
--> Obv tussenkomst arts die overlijden heeft vastgesteld
• Geen wettelijke verplichting voor de arts om een overlijden aan te geven aan de ambtenaar
van de burgerlijke stand
• Model III C: personen ≥ 1 jaar
Model III D: personen < 1 jaar of doodgeboorte
o Verplichting in het kader van de wet van 4 jul 1962, B.S., 20 juli 1962: opstellen van
de jaarlijkse statistiek der doodsoorzaken
o Niet of gedeeltelijk of slecht invullen is strafbaar
• Hierna wordt het overlijden bekrachtigd, m.a.w. de ambtenaar van de burgerlijke stand stelt
een akte van overlijden op
Bij orgaantransplantatie dient de dood te worden vastgesteld door 3 artsen (die op geen enkele
manier betrokken zijn bij de orgaantransplantatie)
2. Aangifte van overlijden
• In de praktijk zorgt begrafenisondernemer voor aangifte van het overlijden d.m.v. het
ingevulde Model III C of Model III D
• Arts die dood heeft vastgesteld is wel verplicht het Model III C of Model III D in te vullen
(gedeeltelijk of slecht invullen is strafbaar)
o In oude model keuzemogelijkheid
▪ Overlijden door natuurlijke, gewelddadige of verdachte oorzaak
o Huidige model: 3 stroken
▪ Strook A: overlijdensattest of overlijdensbericht
• Administratieve gegevens (ten behoeve van de burgerlijke stand)
• Wel of niet gerechtelijk-geneeskundig bezwaar tegen begrafenis of
crematie
▪ Strook B
• Administratieve gegevens (te verifiëren door de burgerlijke stand en
over te maken aan de bevoegde geneesheer-ambtenaar)
▪ Strook C
• Medische inlichtingen (medisch geheim)
• In een gesloten omslag
• Via burgerlijke stand eveneens naar de bevoegde geneesheer-
ambtenaar opgestuurd
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 9
, Gerechtelijke Geneeskunde & Criminalistiek
Indien de arts geen gerechtelijk-geneeskundig bezwaar heeft aangeduid
• Toelating tot begraving via ambtenaar van de burgerlijke stand
• Aanvraag tot crematie: Formulier II
o Bevestigen van geen tekens of aanwijzingen van een gewelddadige of verdachte
dood + verklaren dat overledene geen pacemaker draagt
o Burgerlijke stand: verlof tot verbranding en verlof tot vervoer van het lijk en de as
Mogelijkheid tot klinische autopsie
1. Volwassenen: geen wettelijke regeling
• Niet bij een niet-natuurlijk overlijden
o Opsporen en bewijzen van een misdrijf niet bemoeilijken of onmogelijk maken
o Burgerplicht om misdrijven ter kennis te brengen aan het ambt van de procureur des
Konings
• De overledene of zijn nabestaanden hebben toegestemd in de autopsie of minstens zich
daartegen niet verzet
• Aanvaardbare doeleinden --> onderricht, wetenschap of juiste doodsoorzaak achterhalen
2. Kinderen minder dan 18 maanden
• Hier wel wettelijk kader
• Arts die het overlijden heeft vastgesteld
o Info aan ouders over het postmortem onderzoek
o Info aan ouders over het recht tot weigering
o Contact opnemen met centrum voor wiegendood
• Autopsie wordt uitgevoerd door de specialist in de anatomo-pathologie van het centrum
voor wiegendood
• Respect voor het lichaam
• Standaardprocedure
• Resultaten van de autopsie worden meegedeeld aan de ouders
Andere gevallen
• Euthanasie
o Er was tussenkomst door derden
▪ “Het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de
betrokkene, op diens verzoek”
o Wetgever heeft voorzien dat dit beschouwd wordt als een natuurlijke dood
o Arts moet geen gerechtelijk geneeskundig bezwaar aankruisen
• Wegnemen en transplanteren van organen
o Enkel van toepassing op wegnemen van organen en weefsels
o Wegneming en transplantatie gebeuren in een kliniek, door een arts
o Afstand van organen mag niet geschieden met oogmerk van winst
o Opting-out systeem
▪ Uitdrukkelijke wilsbeschikking van donor is mogelijk
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh 10
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller EvaSmet. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.29. You're not tied to anything after your purchase.
