Ik heb met deze samenvatting een 8,2 gehaald! Dit is de samenvatting van de reader van politiek en recht. Ik doe zelf de opleiding sociaal werk in Leiden. De samenvatting is geschreven in het studiejaar . Als je deze samenvatting koopt hoef je in principe de reader niet meer te openen, of kopen hah...
Thema 1; Democratie rechtstaat en het politiek bestel
Democratie en politieke verantwoording;
4.1 Democratie: een omstreden begrip
De totalitaire democratie;
J.L. Talmon biedt een poging om in het ideologisch debat rondom democratie wat
systematiek te brengen. Hij wijst erop dat uit het verlichtingsdenken van de achttiende
eeuw twee soorten democratie zijn voortgekomen. De empirisch-liberale variant en de
totalitaire. Beide vormen steunen dezelfde fundamentele waarde namelijk: de vrijheid. De
verlichting introduceerde een visie van de mens als vrij individu, dat zich vrij kan
ontplooien en dat de verstandelijke capaciteiten heeft om vrij zijn eigen toekomst te
bepalen.
Empirisch-liberale Totalitaire
Vrijheid terugzien in de politieke De politiek moet dienen om een bepaald
besluitvorming. ideaal te idealiseren. (de echte bevrijding
van de mens). De vrijheid bestaat nog
niet.
Vrijheid als ideaal. De samenleving in een welbepaalde
richting sturen, omdat zij het leven in de
samenleving willen controleren.
De vrijheid bestaat reeds en moet Vrijheid als ideaal.
gerespecteerd worden.
Vrijheid is een middel. Vrijheid is een doel.
De liberale democratie vinden we terug in de Westerse democratieën. De totalitaire
democratieën kwamen voor het eerst tot leven na de Franse revolutie, toen het nieuwe
bewind onder de leiding van Maximilien de Robespierre ervan overtuigd was dat het de
enige ware en goede toekomst voor de mensheid zou realiseren.
De totalitaire variant van de democratie is vandaag behoorlijk in diskrediet geraakt,
omdat de totalitaire fase, wat een overgangsfase hoorde te zijn, in de praktijk overal
permanent blijft bestaan. Liberale politieke stromingen blijven zweren bij een zeer
procedurele visie op democratie, ze leggen de nadruk op juridische en technische
kenmerken. Sociaaldemocratische stromingen aanvaarden de noodzaak van een grote
mate van vrijheid in procedures, maar blijven de politiek ook veel meer zien als een
instrument om een ideale samenleving te realiseren.
Er is geen sprake van een algemeen aanvaarde defnitie van democratische
staatsordening. Vandaar dat iemand zoals Dahl ervoor pleit om het begrip ‘democratie’ te
voor wat het is. Er bestaan wel drie minimumvoorwaarden waaraan democratische staten
zouden moeten voldoen:
1. De uiteindelijke macht ligt bij de burgers zelf.
2. Die macht wordt volgens vastliggende regels uitgevoerd.
3. De individuele rechten van de burgers worden gerespecteerd.
Wat de eerste voorwaarde betreft, zou je kunnen stellen dat het moderne
democratiebegrip uitgaat van een sociaalcontactbegrip: de staat ontvangt zijn macht van
de burgers zelf. Democratieën kunnen verschillende procedures ontwikkelen voor de
manier waarop burgers hun macht uitoefenen: dat kan zowel gaan via directe democratie
of in de vorm van een vertegenwoordigende of representatieve democratie.
Een tweede basiskenmerk is het geloof in de rule of law: de regels voor het uitoefenen
van de staatsmacht liggen vast, ook de machthebbers zelf zijn verplicht zich aan die
regels te houden. Het geloof in regels en procedures is een typische uiting van het
rationeel-legalistisch gezag zoals dat door Max Weber werd beschreven.
,Ten derde staat respect voor de individuele rechten en vrijheden centraal. We spreken
pas van een democratie als de staat de mensenrechten eerbiedigt en zelfs beschermt.
Binnen de staatsvormen die wel aan deze voorwaarden voldoen, bestaat er echter nog
een enorme gradatie in de mate waarin men deze principes ook waarmaakt.
‘Meten’ van democratie. De Amerikaanse non-gouvernementele organisatie Freedom
House probeert sinds 1972 voor een groot aantal landen na te gaan of, en in welke mate
een aantal basisrechten en -vrijheden gerespecteerd wordt.
Meestal gebruikt men normatieve argumenten om de democratie als bestuursvorm te
verdedigen. Men stelt dan dat democratie een eerlijk en rechtvaardiger systeem is dan
de andere politieke stelsels. Voor het voorbeeld waarom er geen hongersnoden zijn in
India lees blz. 11,12 en 13 in de reader.
4.2 Variaties in vertegenwoordigende democratie
Democratie kan ook bekeken worden als een praktijk, als een reeks instellingen en
procedures die bedoeld zijn om te besturen in een lijn met de wensen en verwachtingen
van de bevolking, van de leden van de politieke gemeenschap. Ook dan blijf democratie
een meerduidig begrip, omdat dit algemene principe op veel verschillende manieren
toegepast kan worden.
Het fundamentele kenmerk van de hedendaagse democratische staten is dat ze een
systeem van vertegenwoordiging hanteren. De bevolking bestuurt dus niet zelf, de
bevolking neemt de beslissingen niet en voert ze niet uit. Dit gebeurt door een
vergadering die de politieke gemeenschap vertegenwoordigt.
Agent en principal, bij dit vertegenwoordigingsproces is het ook van cruciaal belang te
weten hoe, volgens welke regels en principes, die politieke vertegenwoordiging gestalte
krijgt. We kunnen daarbij verschillende ideaaltypen onderscheiden. Bij de analyse van
processen van vertegenwoordiging noemt men de vertegenwoordiger agent, en de
persoon of de instelling die vertegenwoordigd wordt principal.
Delegatie is het eerste type van vertegenwoordiging die we bespreken. Die vorm van
vertegenwoordiging vinden we ook in andere maatschappelijke sectoren terug. Een
beschuldigde kan zich bij een strafproces laten vertegenwoordiging door een advocaat.
Wie niet naar de algemene vergadering van een vereniging kan komen, kan een van de
aanwezige leden aanwijzen als zijn of haar vertegenwoordiger.
In de Republiek der Verenigde Nederlanden bestond een systeem van duidelijke
mandaten. Dat betekende bijvoorbeeld dat de Provinciale Staten van Friesland een
afgevaardigde stuurden naar de Staten-Generaal in Den Haag, maar alleen met het strikt
omschreven mandaat om voor of tegen een bepaald ontwerp te stemmen. De
afgevaardigde had om wel reden dan ook niet de vrijheid om een andere stem uit te
brengen.
Een vertegenwoordiging waarbij de afgevaardigde wel een grotere autonomie hebben, is
een vertegenwoordiging in vertrouwen. De vertegenwoordigers krijgen dan een ruime
opdracht mee, en de vrijheid om zelf te beslissen op welke wijze de belangen van de
principal het best behartigd kunnen worden. In 1814 werd door de Nederlandse Grondwet
het verbod op ruggespraak ingevoerd. Dat betekent dat de afgevaardigde uitdrukkelijk
het verbod krijgen om te gaan overleggen met hun kiezers, maar dat ze, autonoom zelf
een standpunt moeten innemen in de parlementaire vergadering. Op deze manier werd
het parlement veel slagvaardiger, en kon het uitgroeien tot een plaats waar ook echte
beslissingen worden genomen.
De vertegenwoordiging in vertrouwen sluit ook beter aan bij een collectieve
verantwoording. Bij het delegatiemodel is het nodig dat de vertegenwoordiger heel
, precies weet wat de principal verwacht. Bij een individuele afvaardiging kan dat, maar
niet wanneer de principal een groep is waarin verschillende visies en verwachtingen
leven. Partijmandaat is het systeem van de democratische vertegenwoordiging door
politieke partijen. Dus eigenlijk het huidige politieke systeem van Nederland. Als er in het
parlement gestemd wordt, volgen de volksvertegenwoordigers het stemadvies van de
partij. De kiezers kiezen zelf voor een partij, die grotendeels overeenkomt met hun
ideeën en idealen.
Het partijmodel van de politieke vertegenwoordiging functioneert beter in een
tweepartijensysteem dan in een meerpartijensysteem. Wanneer een partij de
verkiezingen wint, dat wil zeggen: een meerderheid van de zetels in het parlement
behaalt, kan zij alleen regeren en proberen zo goed mogelijk haar programma en beloften
te realiseren. In de meeste parlementaire democratieën is er echter geen enkele politieke
partij die groot genoeg is om alleen te regeren. Er moeten dan coalities gevormd worden
met andere partijen. Partijmandaat zit eigenlijk een beetje tussen de vertegenwoordiging
in vertrouwen en het systeem van delegatie in.
4.2.2 Territoriale of inhoudelijke vertegenwoordiging
Moderne politiek heeft een territoriale basis. De volksvertegenwoordiging
vertegenwoordigt de politieke gemeenschap van een territorium. Maar dat wil niet
zeggen dat de wijze waarop zij hun rol invullen, altijd op eenzelfde territoriale logica
gebaseerd is. De leden van de Staten-Generaal vertegenwoordigen niet alleen hun eigen
kiezers, maar heel Nederland. Zij worden veronderstelt rekening te houden met het ‘hele
volk’. Elke partij heeft wel een duidelijke achterban. Linkse partijen zullen vaker opkomen
voor belangen van de werkende bevolking of voor mensen die rondkomen van een
uitkering. Terwijl de rechtse partijen eerder de belangen van de bedrijven en de
ondernemers zullen benadrukken.
In de VS gaat dit anders. Elk lid van het parlement vertegenwoordigt een kieskring, en is
de enige vertegenwoordiger van die kieskring.
In de Europese Unie gaat dit ook weer anders. Leden van het Europees parlement
vertegenwoordigen de Europese bevolking en het programma van de Europese
partijfederatie waar hun nationale partij deel van uitmaakt. Soms worden de nationale
belangen eerder beschermt dan de punten waar de partij binnen de EU voor staat.
4.2.3 Vertegenwoordiging en afspiegeling
Een nadeel van representatieve democratie is dat er een zekere mate van vertekening
kan optreden. Niet de gehele bevolking zetelt in het parlement, maar een verkozen
selectie daarvan. Daardoor is het parlement geen perfecte afspiegeling van de bevolking.
De leden van het parlement zijn meestal blanke mannen van middelbare leeftijd, ook zijn
ze vaak hoogopgeleid.
Sommige mensen vinden dit niet goed, omdat ze het gevoel hebben niet goed
vertegenwoordigt te kunnen worden door deze groep mensen. Zij gaan ervan uit dat
iemand die zelf niet gepensioneerd is, niet op een volwaardige manier kan opkomen voor
de politieke belangen van die groep.
Paritaire democratie houdt in dat er evenveel politieke macht wordt uitgeoefend door
mannen als vrouwen.
Als je de stelling verdedigt dat het parlement een afspiegeling hoort te vormen van de
bevolking in het algemeen, dan kun je dat principe niet alleen op vrouwen toepassen.
Ook andere maatschappelijke groepen hebben dan in principe recht op een eigen
vertegenwoordiging.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Froke. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.93. You're not tied to anything after your purchase.
