Deze complete samenvatting is gedetailleerd, overzichtelijk, duidelijk en interessant! Bestaat uit powerpoints, notities, lesmateriaal en alle informatie uit het boek.
Periode – afbakening ...................................................................................................... 8
Alternatieve grenzen ...............................................................................................................................8
Een west-Europees verhaal ............................................................................................. 9
de ondergang van het Wrr – de vroege middeleeuwen (300-1000) ................................. 9
Vooraf: hoe werd het romeinse rijk bestuurd? ................................................................. 10
Bestuursstructuur en bureaucratie ......................................................................................................... 10
DE KEIZER EN HET HOF ........................................................................................................................ 10
het lokaal bestuur .................................................................................................................................. 10
belastingheffing en fiscale politiek ......................................................................................................... 11
het romeinse leger en de rijksgrens ....................................................................................................... 12
de barbaren van het noorden ................................................................................................................. 12
de goten ................................................................................................................................................ 13
immigratie ............................................................................................................................................. 13
de ineenstorting van het romeinse gezag in het westen ................................................... 14
de hunnen ............................................................................................................................................. 14
de Vandalen, sueben en alanen.............................................................................................................. 15
de ostrogoten en visigoten .................................................................................................................... 15
de val van het west- romeinse rijk .......................................................................................................... 16
de Bourgondiërs .................................................................................................................................... 16
De Latere VOlksverhuizingen ........................................................................................ 16
De Angelen en Saksen ........................................................................................................................... 17
Een Nieuwe Fase – 476 .......................................................................................................................... 17
De Slavische invallen en de Langobarden .............................................................................................. 18
Organisatie van de Barbaarse vestiging ................................................................................................. 19
Het Karakter van de Barbaarse vestiging ............................................................................................... 20
Protonatievorming ................................................................................................................................ 20
Het Einde van de Romeinse Beschaving...........................................................................21
Het voortbestaan van het romeinse rijk in het oosten .......................................................21
Justinianus z’n veroveringsoorlogen ...................................................................................................... 22
Implosie en consolidatie.................................................................................................22
Hernieuwde Expansie ....................................................................................................23
De Vestiging van 2 wereldreligies: HEt Christendom en de Islam .................................23
DE CHRISTELIJKE KERK IN DE OVERGANG VAN OUDHEID NAAR MIDDELEEUWEN .........23
1. De Verhoudingen tussen de keizer en de paus – de leidersrol ......................................25
, 2. De materiële rijkdom, accumulatie en redistributie....................................................25
3. De organisatie ........................................................................................................25
Orthodoxie en heterodoxie ............................................................................................25
De Hetereodoxieën van donatus en pelagius ......................................................................................... 26
Iconoclasme .......................................................................................................................................... 26
heiligen en wonderen ............................................................................................................................ 27
Het kloosterwezen................................................................................................................................. 27
verbreiding van het geloof ..................................................................................................................... 28
Kerstening en syncretisme ..................................................................................................................... 29
De arabische veroveringen en de vestiging van de islam ........................................................................ 29
dar al-islam ............................................................................................................................................ 30
de vroegmiddeleeuws samenleving en economie....................................................... 31
aristocratie ............................................................................................................................................ 32
eer en bloed ........................................................................................................................................... 33
Vrije ‘weerbaren’ / mannen .................................................................................................................... 33
grondbezit, horigheid en slavernij .......................................................................................................... 34
het domaniaal stelsel = hofstelsel .......................................................................................................... 34
de west-Europese ‘handel’ ..................................................................................................................... 35
de vikings .............................................................................................................................................. 36
merovingen en karolingen ..................................................................................... 37
merovingen ........................................................................................................................................... 37
de Karolingen ........................................................................................................................................ 38
Ontstaan van feodaliteit ........................................................................................................................ 39
karels erfenis – 9e eeuw ......................................................................................................................... 40
een prille staat ....................................................................................................................................... 40
het creëren van loyaliteit .............................................................................................. 42
eden van trouw ...................................................................................................................................... 42
vazalen en lenen .................................................................................................................................... 42
feodo-vazallistische relaties en het begrip feodaliteit ............................................................................ 42
de fictie van een verenigd rijk ................................................................................................................ 43
Dynamische periferieën ................................................................................................ 43
de britse Eilanden en Scandinavië .......................................................................................................... 43
slavische vorstendommen ..................................................................................................................... 45
Moors Iberië .......................................................................................................................................... 45
De Centrale Middeleeuwen: 1000-1300 ................................................................... 45
vroege koninkrijken en vorstendommen ................................................................. 45
de erfenis van Karel de Grote ......................................................................................... 46
De Oost-Frankische en West-Frankische koninkrijken ...........................................................................46
De vestiging van het Duitse koninkrijk ...................................................................................................46
De Duitse inmenging in italië en het herstel van het Romeinse keizerschap ...........................................46
De rijkskerk en de strijd om het hoogste gezag in de wereld .................................................................. 47
De mediterrane ambities van de hohenstaufen ...................................................................................... 48
De Italiaanse Communes .......................................................................................................................49
vazalstaten in centraal EUropa? .............................................................................................................49
Frankrijk: het concentrische model ........................................................................................................ 50
de Creatie van Engeland ........................................................................................................................ 50
2
, De anarchy en het huis plantagenet – engeland ..................................................................................... 51
Het Iberisch Schiereiland ....................................................................................................................... 52
De ontwikkeling van staatsinstellingen ...........................................................................52
de sacralisering van het koningschap ..................................................................................................... 53
Suzereiniteit en mediatisering ............................................................................................................... 53
Dienaren van de staat ............................................................................................................................ 53
versnelde groei ................................................................................................... 54
Gent als getuige .................................................................................................................................... 54
De groei van de bevolking ............................................................................................. 54
De omvang en aard van de agrarische productie...............................................................55
Nieuwe vormen van lokale heerschappij ......................................................................... 56
een banale revolutie .............................................................................................................................. 56
ridders en boeren: beeld en werkelijkheid ........................................................................57
ruiters worden ridders............................................................................................................................ 57
Strijders en werkers: culturele stereotypen ............................................................................................ 58
De kloosterwereld tussen de 10e en 13e eeuw – Hervorming, diversificatie en vernieuwing
......................................................................................................................... 59
Gent als getuige ........................................................................................................... 59
inleiding ...................................................................................................................... 59
het hervormingsstreven .........................................................................................................................60
Paus tegen keizer: de investituurstrijd ...................................................................................................60
het hervormingsprogramma ..................................................................................................................60
Traditionele monastieke dynamiek ................................................................................ 61
eremitisme en vita apostolica ........................................................................................ 62
De nieuwe orden van de 12e eeuw .................................................................................. 63
bedelorden .................................................................................................................. 64
keizer VS. paus: van rijkskerk tot gregoriaanse hervorming ....................................... 65
gent als getuige ........................................................................................................... 65
inleiding ...................................................................................................................... 65
De opgang van het duitse koninkrijk 10e – 11e eeuw ......................................................... 65
uitbouw van rijkskerk en keizerschap ............................................................................. 66
gregoriaanse hervormingen en investituurstrijd .............................................................. 66
De Europese koninkrijken en vorstendommen 10e – 13e eeuw ..................................... 68
Gent als getuige ........................................................................................................... 68
Inleiding: situatie rond 1100 .......................................................................................... 68
Het Duiste RIJk ............................................................................................................ 69
Uitbouw van Rijkskerk en keizerschap ................................................................................................... 70
Frederik I BARBAROSSA : ...................................................................................................................... 71
3
, Frederik II : - zoon van Frederik I ............................................................................................................ 72
Frankrijk .......................................................................................................................72
Engeland ..................................................................................................................... 74
Besluit ......................................................................................................................... 76
de kerken als visualisering an de christelijke kennis ..........................................................77
Reconquista, kruistochten en kettervervolgingen ..................................................... 77
Gent als getuige ............................................................................................................77
inleiding ...................................................................................................................... 78
Idee van reconquista: sociaal-economische expansie ............................................................................. 78
De reconquista van het iberisch schiereiland ................................................................... 79
Het kalifaat van Cordoba ....................................................................................................................... 79
De aanloop tot de kruistochten...................................................................................... 82
kruistochten ................................................................................................................ 84
Latere kruistochten ............................................................................................................................... 84
Kolonisatie .................................................................................................................. 85
Kolonisatie door kruisvaarders............................................................................................................... 85
Kolonisatie door ridderorden ................................................................................................................. 85
Kolonisatie door Italiaanse handelssteden > nemen de touwtjes een beetje in handen ..........................86
De kolonisatie in het heden – discussie ..................................................................................................86
ketters en joden: de vijanden binnen de Christenheid ...................................................... 87
De vervolging van ketters ...................................................................................................................... 87
De verstedelijking van West-Europa ...................................................................... 88
Gent als getuige ........................................................................................................... 88
inleiding ...................................................................................................................... 88
een stad .................................................................................................................................................89
ubranisatiegraad ...................................................................................................................................89
verschijnsel van de pre-industriële stad .......................................................................... 89
de Schaal en verstedelijking ...................................................................................................................89
de geografische spreiding ......................................................................................................................89
de economische en bestuurlijke functies ................................................................................................90
de stedelijke dynamiek en achterland ....................................................................................................90
urbanisatiegraad ...................................................................................................................................90
Regionale diversiteit .............................................................................................................................. 91
de morfologie van een middeleeuwse stad ..................................................................... 91
inleiding ................................................................................................................................................ 91
de stadsmuren en verdediging ............................................................................................................... 91
Oorsprong en locatie ............................................................................................................................. 92
Bevolking en veiligheid .......................................................................................................................... 92
Groei en omwalling ................................................................................................................................ 92
Stedelijke structuur ............................................................................................................................... 92
autonomie, particularisme en netwerking ...................................................................... 93
Ontwikkeling van het stadsrecht ........................................................................................................... 93
de vorming van een stedelijke samenleving .................................................................... 94
Opkomst van de ambachtsgilden/lieden ................................................................................................94
Het stedelijke ‘samen leven’ .................................................................................................................. 95
stedelijke bestuur en publieke belang ............................................................................ 95
Stedelijk bestuur: oligarchisch systeem ................................................................................................. 95
Publiek belang van het stedelijke bestuur ..............................................................................................96
DE commerciële revolutie ..................................................................................... 96
GEnt als getuige ........................................................................................................... 96
Inleiding: ..................................................................................................................... 96
Oost en West ontmoeten elkaar: ................................................................................... 97
achtergrond en invallen van de Mongolen: ............................................................................................ 97
Gevolgen voor Centraal-Azië en het Midden-Oosten: ............................................................................ 97
Nieuwe Machthebbers: de Mamlukken: .................................................................................................98
impact op Europa: .................................................................................................................................98
De contacten tussen Oost en West ........................................................................................................98
Handel en Culturele uitwisselingen ........................................................................................................98
ten besluite ............................................................................................................................................99
De Transportrevolutie................................................................................................... 99
de Romeinse Wegen en Middeleeuwse Ontwikkelingen: .......................................................................99
lokale infrastructuur verbeteringen........................................................................................................99
de scheepvaart .................................................................................................................................... 100
de maritieme handelsroutes: ............................................................................................................... 100
ten besluiten ........................................................................................................................................ 100
De commerciële organisatie ......................................................................................... 101
Risicobestrijding en associatie ............................................................................................................. 101
privileges en rechtsbescherming.......................................................................................................... 101
de Duitse Hanze .................................................................................................................................. 101
de Handelposten ................................................................................................................................. 101
Jaarmarkten ........................................................................................................................................ 102
besluit ................................................................................................................................................. 103
Compagnieën ...................................................................................................................................... 103
besluit ................................................................................................................................................. 104
de wisselbrief ....................................................................................................................................... 104
een negatieve betalingsbalans ..................................................................................... 105
Bloei (inter-)regionale handel .............................................................................................................. 105
De Kennis van de wereld en mens ......................................................................... 106
Gent als getuige ..........................................................................................................106
De Inleiding ................................................................................................................ 107
Het wereld- en mensbeeld sinds de late Oudheid ........................................................... 107
Wereldkaarten en Geografie ................................................................................................................ 108
Menselijke Microkosmos ..................................................................................................................... 108
ziel en Onstoffelijke wezens ................................................................................................................ 109
Een griekse erfenis .............................................................................................................................. 109
5
, Het Laatantieke Scholingsprogramma in de Vroege Middeleeuwen ................................. 110
beperkingen en invloed op de wetenschap .......................................................................................... 110
scholingsinstellingen en bereik ............................................................................................................ 111
Karolingische Renaissance ................................................................................................................... 111
De Renaissance van de 12e eeuw ......................................................................................................... 111
Bernardus van Clairvaux vs. Abelardus ................................................................................................. 112
Platonisch Naturalisme ........................................................................................................................ 112
Aristotelische Logica ........................................................................................................................... 113
Rationalisme en theologie ................................................................................................................... 113
Peter Abélard ...................................................................................................................................... 113
Vorming van de Universiteiten in de Middeleeuwen ....................................................... 113
Oorsprong en Emancipatie van Hoger Onderwijs................................................................................. 114
ondersteuning en Verzet ..................................................................................................................... 114
De nieuwe ordes en Onderwijsvernieuwing ......................................................................................... 114
ontwikkelingen in Parijs en Bologna.............................................................................. 114
Parijs ................................................................................................................................................... 114
Bologna ............................................................................................................................................... 115
Uitbreiding van Universiteiten in Europa ............................................................................................. 115
Universitair Leven en Organisatie ........................................................................................................ 115
epiloog ....................................................................................................................... 115
economische contractie en de cultuur van de opstandigheid in de late middeleeuwen .. 116
gent als getuige .......................................................................................................... 116
Inleiding ..................................................................................................................... 116
Demografie onder druk ................................................................................................ 117
De neo-malthusiaanse analyse ..................................................................................... 119
Contractie van de plattelandseconomie......................................................................... 120
Grootgrondbezitters in de problemen ................................................................................................. 120
Landloze en keuterboeren: verbetering ............................................................................................... 120
Middenklasse van kleine grondbezitters .............................................................................................. 121
Grote boeren ....................................................................................................................................... 121
De neo-marxistische analyse: de rol van sociaal-economische tegenstellingen en
klasseverschillen ......................................................................................................... 121
Sociale openheid en afsluiting (paradox: inclusief of exclusief?) ........................................................... 121
Laatmiddeleeuwse opstanden ............................................................................................................. 121
Voorbeelden ........................................................................................................................................ 122
Geen ‘klassenstrijd’ in klassieke marxistische zin ................................................................................. 122
Onvermijdelijkheid van armoede ......................................................................................................... 122
Kerk en religie in de late middeleeuwen (Creds aan Emma voor aanvulling bij dit hoofstuk)
........................................................................................................................ 123
Gent als getuige .......................................................................................................... 123
Inleiding ..................................................................................................................... 123
Tanende pauselijke aspiraties ....................................................................................... 123
start politieke , 14de-eeuwse ideeënstrijd ............................................................................................ 124
‘Babylonische ballingschap’ en Westers Schisma ............................................................ 125
1309-1377: de pausen te Avignon ......................................................................................................... 125
1378-1417: Westers Schisma ................................................................................................................ 125
Religie en devotie: ....................................................................................................... 126
roots van de reformatie of doorwerking van eerdere tendensen? ........................................................ 126
Vijf pijlers van christelijke boodschap................................................................................................... 126
Zuivering van het kloosterwezen ......................................................................................................... 127
Moderne Devotie ................................................................................................................................. 127
Gewone gelovigen ............................................................................................................................... 128
Het laatmiddeleeuwse staatsvormingsproces ........................................................ 128
Gent als getuige .......................................................................................................... 128
Inleiding ..................................................................................................................... 128
Vormen (van groot naar klein): ............................................................................................................ 129
Algemene tendens: van feodale naar ‘moderne’ staten ........................................................................ 129
Evenementiële geschiedenis ........................................................................................ 129
Casus: Honderjarige Oorlog (1337-1453) ........................................................................ 130
Aanloop: twee voornaamste oorzaken ................................................................................................ 130
Eerste fase (1337-1360): Engelsen in het voordeel ................................................................................ 130
Tweede fase (1360-1420) ..................................................................................................................... 130
Derde fase (1420-1453) ........................................................................................................................ 130
Resultaat ............................................................................................................................................. 131
Drijvende krachten in staatsvormingsproces .................................................................. 131
Oorlog ................................................................................................................................................. 131
Maatschappelijk consolidatie: de staatsinstellingen ....................................................... 132
Rechtspraak ........................................................................................................................................ 132
Bureaucratisering ................................................................................................................................ 132
Fiscaliteit ............................................................................................................................................. 132
Balance of powers ............................................................................................................................... 133
BEGRIPPEN
- Welke, wat betekenen ze, hoe komen ze tot stand?
MIDDELEEUWEN
- Eerste keer -> Petrarca (humanist uit 14e eeuw)
Sprak over tenebrae -> ‘de tijd na de antieken’
- Nadien media tempestas, media aetas, media tempora (15e – 16e eeuw)
o Allemaal een negatieve gevoelswaarde! -> weinig positief aan de ME gekoppeld
- Du Cange -> medium aevum (1678) – gepubliceerd in het glossarium van middeleeuws Latijn
- Het begrip = vooral via humanisten ontstaan -> DOEL: het Latijn terug op pijl te krijgen
7
,APPRECIATIE MIDDELEEUWEN SINDS HUMANISME?
- Vanaf 17e eeuw -> groei belangstelling voor ME in katholieke landen
o Vooral door Mauristen en Bollandisten
- Bij protestanten veel minder! -> sinds de Reformatie ( juist na ME) => al het goede ontstaan
- Vanaf 19e eeuw -> groei wetenschappelijke belangstelling:
o Conservatieve + nostalgische appreciatie -> door maatschappelijke veranderingen +
revoluties
o Meer verwetenschappelijking rond verschillende periodes
Specifieke methodologie en eigen onderzoekagenda
MEDIËVALISMEN
- Allerhande manieren -> moderne & populaire cultuur => thema’s en vormen uit ME gebruikt
worden
= hedendaags gebruik van de ME
- ME -> iedereen denkt aan Duistere tijden en primitief
PERIODE – AFBAKENING
- In het algemeen -> 5de -15de eeuw
- BEGIN?
o 410: plundering Rome door Alarik (Visigoot)
o 476: generaal Odavakar -> rex gentium (= ‘koning der landen’)
o …
- EINDE?
o 1450: de boekdrukkunst
o 1453: val van Constantinopel
o 1492: Ontdekking Amerika door Columbus
o 1517: Luther maakt statement
ALTERNATIEVE GRENZEN
- BEGIN?
o Tussen Islam en Europa => grootschalig
o Late Antiquity (400-600) -> apart tijdvak
- Een nieuwe tijd?
o De Ontdekkingen?
o De Reformatie?
- EINDE?
o 12e eeuw?
o 18e eeuw?
- ANDERE TALEN -> ANDERE NAMEN PERIODES!
o Frans: Haut Moyen Age – Moyen Age central – Bas Moyen Age
o Engels: Early Middle Ages – High Middle Ages – Late Middle Ages
8
,EEN WEST-EUROPEES VERHAAL
- ‘Middeleeuwen’ als begrip -> enkel van toepassing op West-Europa
o Antiek, joods-Christelijke en Germaanse pijlers
- Focus op:
o Urbanisatie en staatsvorming
o Koningschap en parlement
o Handelskapitalisme en banken
o Scheiding van kerk en staat
o Religie en ‘geweten’
o Universiteiten en rationeel-empirisch denken
o Taalgebieden en literatuur
- Bronnen?
o Oraal VS Schriftelijk (medium)
o Tabletten, papyrus, perkament, papier (de dragers)
o Handschrift, druk (verspreiding)
o Ontstaan nieuwe genres teksten
o Latijn en volkstalen (gebruikte talen)
o Milieus waarin zulke zaken voorkomen:
▪ Klerikaal, adellijk, stedelijk, …
o Doeleinden:
▪ Religie, geschiedenis, administratief, …
DE ONDERGANG VAN HET WRR – DE VROEGE MIDDELEEUWEN (300-1000)
- Zie vb. van het Filadelfion (vert. Broederliefde)
o De tetrarchie, het College van de Vier
Heersers
o Diocletianus (293) besloot
-> Romeinse Rijk = te groot voor één
persoon te besturen (Dio. was Rom Keizer)
=> opsplitsen in Oost en West
- elk rijk door 2 keizers besturen (hoge en lage rang)
=> werkt enkel als er onderlinge sterke band is
9
, - Op het werk is te zien hoe elke caesar (lagere rang) zijn augusti (hogere rang)
omarmt
=> doel van de tetrarchie = vrede, rust en eenheid na woelige tijden
VOORAF: HOE WERD HET ROMEINSE RIJK BESTUURD?
BESTUURSSTRUCTUUR EN BUREAUCRATIE
- Diocletianus (zie hierboven) regeerde van 284-305
o Invoeren van Tetrarchie (College van de Vier Heersers) => rijk in 2 grote delen
o Invoeren van vier prefecturen
o 14 diocesen
o 114 provincies -> opgedeeld in civika (vb. Egypte = provincie -> Tunesië = civika)
▪ Civika = stedelijk centrum + platteland rondom
o 2 hoofdstedelijk prefecturen: Rome en Constantinopel
o De codificatie van Romeinse rechten gestart
o Aantal senatoren steeg enorm! (max aantal: 2.000 in 379)
▪ Door bureaucratisering
▪ Hierdoor -> veel omkoperij, extreme rijkdommen
DE KEIZER EN HET HOF
- Het project van tetrarchie overleefde niet lang!
o 293 – 324
o Constantijn werd toen alleenheerser
- Constantius II nam over van zijn vader -> nadien de neef Julianus (laatste van dynastie)
Valentinianus -> door leger gekozen als nieuwe keizer (2 jaar na dood Jul.) in 363
+ nam Valens (zijn broer) als medekeizer aan -> diarchie (tweemanschap)
Dit zorgde voor de definitieve opsplitsing in Oosten en Westen!
▪ eens pag. 30-31 lezen
HET LOKAAL BESTUUR
- Geconcentreerd in stedelijke centra (civitates) -> geleid door stadsraad of curia
10
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller RobbeVerhaegen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.40. You're not tied to anything after your purchase.
