LES 1: Introductie difnntiie , oootie tic, nolooni Di iiriti wolkinkrabbiri (primodirn (trappin))
Hoogste stukjes van een mast heete ikyicrapiri - “Insula Felicula” in Rome. 3e/4e eeuw. 12 verdiepingen
Veel lange, hoge dingen werden ikyicrapiri genoemd - Brussel stadhuis 40m zonder toren
- Ediburgh en Jablonec nad Nisou: wolkenkrabbers tegen heuvel aan
1. Definitie: Een bijzonder hoog gebouw met een groot aantal gebouwd.
verdiepingen waar mensen kunnen werken en of verblijven en of City Chambers, winst & wonen
wonen. - 1758 Mathematsche Turm, Kremsmnnster. Hoogte en
wetenschappelijk onderzoek
In de USA werden “very high buildings” voor het eerst “skyscrapers” genoemd Vroeger: hoe hoger, hoe lager de waarde/opbrengst
Eind 19e eeuw (jaren 70/80) Andere drijfveren voor hoogte:
- Pragmatsche (praktsche overwegingen)
Giin ikyicrapiri: o Shibam (Yemen) om zo veel mogelijk landbouwgrond
- Kerktorens (en andere torens zonder verdiepingen) beschikbaar te houden, stad zo klein mogelijk (+
- Denk ook aan Eifeltoren, Euromas stadsmuur) (17e eeuw)
Wil ikyicrapiri: “Chicago der Wnste”: 1: deed hem aan Amerikaanse
- Met verdiepingen steden denken 2: Veel bandieten actef
Slank (tall): hoogte is veel groter dan de breedte o Donjons: kasteeltorens. Hoogte geef goed zicht,
Groot (big): breedte is relatef groot platform voor verdediging en biedt bescherming
Vroeger werden hele brede, niet zulke langen gebouwen ook gezien als (schuilplaats)
skyscrapers (Nijmegen Valkhof 12e eeuw (>40m)
(Lyon, Hamburg, 1924) - Symbolische overwegingen
o Kastelen symbool voor macht en rijkdom (Sana’a,
- Le Corbusier (they are not big enough) Hij wou hele brede, hoge Yemen, Ghumdan Palace, 7e eeuw)
gebouwen
- Rem Koolhaas “bigness” Hij vond dat er een einde moest komen 4. Technologie
aan slanke wolkenkrabbers. (kill the skyscraper) Di iiriti wolkinkrabbiri
Trappen, hout (brandbaar) en steen
Als minimaal 2/3 van het gebouw bestaat uit verdiepen waar mensen kunnen - Lifen. Veiligheid was lang een groot probleem. Hoe hoger het
werken, verblijven, wonen, tellen verdieping loze torentjes, koepels, et cetera gebouw, hoe dieper de val.
mee in de hoogte van een gebouw “vanity height” voor de sier, niet nutg Holt’s Hotel was de eerste wolkenkrabber van NY (Met lif! Voor goederen,
eigen risico mensen) (1832, 37m. Winst, hotel)
2. Hoogte
Hoogte varieert met tjd, minimumhoogte voor wolkenkrabbers gaat omhoog Di modirni wolkinkrabbiri – LIFTEN
met de tjd 1854 Elisha Otis vindt valbiic, irmnno voor lnfin uit.
Daarmee konden lifen ook na kabelbreuk niet vallen.
Tot 1950 Minimaal 35 meter - De moderne wolkenkrabber: wolkenkrabber met veilige lifen,
1) De gebouwen die rond 1880 in kranten skyscrapers werden vooral gebouwd om winst te maken. (NY, Equitable Building 1870,
genoemd waren >35m. eerste moderne wolkenkrabber)
2) Tot ong. 1950 werden gebouwen buiten USA die minimaal >35. De veilige personenlif zeten de economie van wolkenkrabber leterlijk op zijn
Waren aangeduid als skyscraper (vertaald) en dit werd ook op kop. Als het meer opbrengt meer verdiensten hoger bouwen
prentbriefaarten aangeduid als wolkenkrabber etc.) De hoogste verdiepingen waren nu extreem
1950.1970 Minimaal 70 meter aantrekkelijk en brachten het meeste geld op
1) Een hoogte tussen 35 en 70m. Was gewoon geworden je moest 1877: Friedrich Koepe (Duitsland) vindt de fricte-aandrijving uit deze
hoger zijn dan de rest vervangt de trommel waar de lifkabels omheen werden gewonden was voor
2) Prentbriefaarten bevestgen dat beeld: nu gebouwen >70m. diepe mijnschachten dus ook bruikbaar voor wolkenkrabbers
Aangeduid als wolkenkrabber (NL: fat) 1880: Siemens presenteert de eerste elektrische lif in Berlijn
1970 daarna Minimaal 150 meter
1) Was ook weer niet meer bijzonder. Tussen 70-150 was gewoon Bouwmaterialen
geworden - Hout
2) In bijna elk werelddeel waren nu zulke hoge gebouwen te vinden (> - Steen:
150m) in de zon gebakken steden van klei/modder: mudbricks. Baksteen
3) Technologische vernieuwingen werd hogere gebouwen Modirni wolkinkrabbiri
aantrekkelijker - Steen:
o 1891 Monadnock Building, Chicago 60 meter
- IJzer/staal:
3. Doel IJzer voor de bouw was er in verschillende vormen: gietjzer (kolommen) en
1) Prnmanri doil: smeedijzer (balken, maar erg duur)
- “Vermenigvuldigen” van vloeroppervlak, creëren van extra ruimte. Staal: legering van ijzer en koolstof
2) Sicundanri doilin: Staal is elastsch daarom kunnen horizontale stalen balken grote vertcale
- Het maken van winst voor ontwikkelaars (bouwen en krachten opnemen
doorverkopen), eigenaren en/of gebruikers (doorverhuren lagere Is relatef goedkoop omdat het industrieel gemaakt wordt. Dit begon
huur). halverwege 19e eeuw. In de VS eerst vooral voor spoorwegen, toen dit was
- Hoogte, voor “uitzicht” (Duitse oorlog, vliegtuigen neerhalen). Ook aangelegd op zoek naar nieuwe markten
voor “zwaartekracht”. Druk op waterleidingen bv. - (Gewapend) beton:
- Symbool van macht (politek, economisch of technologisch). Uitgevonden in 1845 Franse tuinman die stevige bloempoten wilde maken
(Moscow, statussymbool, overwinnaar WOII) Combinate van ijzeren of stalen staven met cement
- (Premodern): Pragmatsch, symbolisch of winstgevend (fnancieel, Voordelen:
sociaal) Minder staal nodig om een grote belastng te dragen goedkoper dan een
3) Tirtanri (itidilnkki) doilin
staalskelet. Het geef de architect meer vrijheid bij het kiezen van vormen
- Vrijhouden van ruimte, openbare ruimte, meer ruimte voor groen
- Bakens, landmarks. Wolkenkrabbers zijn het gebouwen voor het
Constructes:
centrum (net als vroeger kerken)
1) Dragende muren van steen
- Image, Citymarketing
Het probleem is: hoe hoger het gebouw hoe groter het gewicht dat de
In het verlengde van het doel van een wolkenkrabbers ligt gebruik van een
muren moeten dragen hoe dikker de muren. Hoe dikker de muren hoe
wolkenkrabber: wonen, werken, verblijven.
minder m2 verkocht/verhuurd. Oplossing:
1
, 2) Ijzeren/stalen frame
Gebouw wordt gedragen door een ijzeren frame. Eerste gebouw met dit was Buenos Aires, de eerste in Zuid-Amerika
Ditherington Flax Mill, Engeland, 1797 “grandmother of all skyscraper” (niet - La Prensa, 1898. 56 meter
hoog genoeg voor een wolkenkrabber). - Railway Building, 1910. 79 meter
In Engeland vond men dat ijzer voor fabrieken constructes best was maar niet - Palacio Barolo, 1923. 100 meter.
voor andere gebouwen Ontwikkeling in Eng stagneerde daarom. - Edifcio Mihanovich, 1928. 80 meter
Viollet Le Duc was een voorstander van ijzer (Frankrijk). - SAFICO Building, 1934. 90 meter
Aërodômes, 1867; Henri Jules Borie. Zijn niet gebouwd - Efcico Kavanagh, 1936. 120 meter
Voordelen: (Niet meer (1 ) Rotterdam, de eerste in Nederland
Stalen frame. Het prototype vervolmaakt door Gustave Eifel naar NY - Het Wite Huis, 1898. 42 meter
vrijheidsbeeld Tokyo, de eerste in Oost-Azië
o 1889, Rand McNally Building, Chicago, 38 meter - Ryounkaku, 1890. 68 meter
o De Utrecht (door architect Staal) - Kasumigaseki Building, 1968. 146 meter
3) Betonskelet Johannesburg, de eerste in Afrika
o 1903, Ingalls Building. Cincinat, 65m Aan het eind van de 19e eeuw werd in de buurt van een paar boerderijen goud
Gewapend beton werd vooral in Zuid-Amerika veel toegepast In de jaren 30-50 gevonden. resultaat: “Goldrush”, het ontstaan van de stad Johannesburg en
van de 20e eeuw stonden hoogste wolkenkrabbers van gewapend beton in ZA sterke en snelle groei van die stad, zowel qua inwonertal als economisch.
o 1936 Edifcio Kavanagh, Buenos Aires, 120m - Corner House, 1904. > 35 meter.
Nieuwe constructemethoden bedacht. Opvolger van staalskelet: - Union House, 1929. > 35 meter.
4) Buisconstructes - Astor Mansions, 1932. 45 Meter.
De constructe die het gewicht van het gebouw moest dragen kwam aan de - Barbican Building, 1932. 43 meter.
buitenkant van het gebouw, als een soort buis waar het gebouw in zat. - ESCOM House, 1937. 72 meter
Twee voorbeelden in Chicago uit 1969 en 1973: - Ponte City, 1975. 173 meter
o John Hanock Center (343m) Winnipeg – Chicago van de Prairie
o Sears Tower (442m, nu Willis Tower) - Veel wolkenkrabbers
Pionier van deze vernieuwing was Fazlur R. Khan - Vaak in de bouwstjl van Chicago
- Architecten uit Chicago actef
Design Maakte als centrum van de graanhandel in de prairie van Canada.
- Computer Aided Design Aan het begin van de 20ste eeuw snelle groei door
Toen ver in de jaren zestg van de 20e eeuw moesten contructeve berekeningen - Union Bank, 1904. 47 meter
“met de hand” en/of met relatef eenvoudige rekenmachines worden - McArthur Building, 1909. 48 meter
uitgevoerd. Computer voor dit werd mogelijk uitrekenen van steeds - Lindsay Building, 1912. 44 meter
lastgere constructes mogelijk. - Eaton’s Department Store, 1910. 46 meter
Ook Fazlur R. Khan Shanghai
- Palace Hotel, 1908
LES 2: Wolkinkrabbiritidin - China United Apartments, 1926
Pioniers eind 19e en begin 20e eeuw - YMCA, 1928
- Cathay Hotel, 1929
Londen was de eerste stad buiten de USA met moderne wolkenkrabbers - Broadway Mansions, 1934
- Eerste: Midland Grand Hotel Staton St. Pancras, 1876. 67 Meter. 1900: US, paar westkust, enkele in EU, Zuid-Amerika en Australie
- Queen Anne’s Mansions. 1879. 47 meter 1920: US, meer aan westkust en centraal, paar in Canada, meer in EU, Australië
- Hotel Cecil, 1896. >35 meter (1 Afrika)
- Shell-Mex building. 1931. 64 meter 1940: US en EU veel meer, meer Zuid-Amerika, Afrika, Australië. Ook een paar
- Senate House. 1937. 64 meter in Azië
- The Shard, 2017. 306 meter
Londen – Docklands gebied in het oosten en zuidoosten van Londen aan de Di , oooitin
rivier de Theems, dat delen omvat van de Londen boroughs Southwark, Tower Kuala Lumpur, 1998, Pitronai Towiri, 452 meter de hoogste
Hamlets, Newham en Greenwich. Eerst: haven, Later: duurdere woningen en Vanaf 1998 USA niet langer dominant, maar Azië
kantoren.
Rotterdam
Montreal, de eerste in Canada In 1928 voorspelde het tjdschrif Groot-Roterdam de wolkenkrabber toekomst
- New York Life Insurance, 1888. 45 meter van Roterdam al.
- Royal Bank of Canada, 1928, 121 meter - GEB-gebouw, 1931. 58 meter
- 1, Place de Ville Marie, 1962. 188 meter - Hotel Atlanta, 1931. 36 meter
Toronto - Ungerplein, 1931. 43 meter
- Forresters Temple, 1896. 40 meter - Erasmushuis, 1939. 40 meter
- CPR Buidling, 1915. 65 meter In de loop van de jaren tachtg werd in Roterdam een prijsvraag uitgeschreven
- Canadian Bank of Commerce, 1931. 145 meter voor een wolkenkrabber aan het Weens naast het Centraal Staton. Er kwamen
- City Hall, 1965. 100 meter vijf ontwerpen uit. – De Delfse Poort (Natonale Nederlanden) 1991. 151
Melbourne, de eerste in Australië meter. Architect A. Bonnema
- Australia Building, 1889. 43 meter Amsterdam, de eerste
- Prell’s Buildings, 1889. 41/42 meter - De Utrecht, 1905. 35 meter
- Federal Cofee Palace, 1890. 50 meter - De Bijenkorf, 1915. 41 meter
- Equitable Building, 1896. 46 meter - De Wolkenkrabber, 1928. 48 meter
- La Prensa, 1898. 56 meter - Apollohuis, 1939. 40 meter
In de tweede helf van de 19e eeuw werd er noordelijk van Melbourne goud - Rembrandtoren, 1995. 150 meter
gevonden gevolg: “Goldrush” en sterke snelle groei van Melbourne, zowel Utrecht, de eerste
- Kantoor Spoorwergen “De Inktpot”, 1921. 56 meter
qua inwonertal als economisch.
Eindhoven, de eerste
- Philips Lichtoren, 1928. 48 meter
Snilli iconomnic, i oroin , iif ali oivolo
Arnhem, de eerste
- Grote vraag naar bouwgrond voor kantoren in het centrum van de
- AKU Kantoor, 1966. 70 meter
stad, dichtbij elkaar
- Stjgende grondprijzen
Zandvoort, de eerste 70+
- Aantrekkelijk om wolkenkrabbers te bouwen, want die geven hoge
- Bouwes Palace, 1965. 70 meter
opbrengst bij hoge grondprijzen
2
