Summary
Staatsrecht samenvatting syllabus
- Course
- Institution
Samenvatting van de syllabus
[Show more]
Seller
Follow
leergierigstudentje
Reviews received
Content preview
StaatsrechtSamenvatting tentamen
Werkgroep 1A: De staat als historisch verschijnsel
De vorming van de Nederlandse staat
De landsheerlijke periode
Het gebied aan de monden van Rijn, Maas en Schelde, waar reeds bij het begin van onze jaartelling
Friezen wonen en enige eeuwen later ook de Frankische en Saksische stammen zijn gevestigd, heeft
tot het grote rijk van Karel de Grote behoord. Na de verdelingen van dit rijk, behoorde het gebied,
behoudens het westelijk deel van het latere Zeeuws-Vlaanderen, tot het Oostfrankische of Duitse
koning- en keizerrijk, later ook bekend onder de naam het heilige roomse rijk. In verschillende delen
daarvan werd het voornaamste attribuut van de koningsmacht, de leiding bij rechtspraak met de
daaraan verbonden voltrekking van straffen, uitgeoefend door graven, die oorspronkelijk koninklijke
ambtenaren waren. Wanneer echter het leenstelsel in deze streken zijn volle ontplooiing krijgt, wordt
ook dit grafelijke ambt door de Duitse koningen aan leden van aanzienlijke geslachten, die in de pagus
vaak reeds op grote schaal in eigendom of leen hebben, of aan kerkelijke waardigheidsbekleders in
leen gegeven en ook deze lenen worden al spoedig erfelijk of blijven aan een bepaalde kerkelijke
functie verbonden. Door het samenbrengen van de grafelijkheid in verschillende pagi in één hand
ontstaat in de 10e en 11e eeuw op ons tegenwoordige grondgebied een beperkt aantal leenstaatjes van
enige omvang. Elders blijven deze leenverbanden formeel bestaan, maar de leenstaatjes groeien er uit
tot praktisch zelfstandige kleine vorstendommetjes (landsheerlijkheden). De band met de keizerlijke
leenheer verslapt en voor de ingezetenen is de graaf, hertog of bisschop de eigenlijke vorst
(‘landsheer’) geworden. De grafelijke macht in verschillende van de genoemde en enige ten zuiden
daarvan gelegen gewesten kam nu op den duur in één hand en wel in die van de hertog van
Bourgondië. In 1363 had koning Jan de Goede het hertogdom Bourgondië als apanage overgedragen
aan zijn jongste zoon Philips de Stoute. Deze huwde in 1369 met de erfdochter van de graaf van
Vlaanderen, en nam aldaar in 1384 de teugels van het bewind in handen. Zijn kleinzoon Philips de
Goede verwierf in 1430 Brabant en het daarmee verenigde Limburg, terwijl hij in 1433 gravin Jacoba
tot afstand van Holland, Zeeland en Henegouwen wist te dwingen. Als dan ook nog Namen en
Luxemburg door zijn koop in zijn bezet zijn gebracht, strekt de Bourgondische macht zich uit over
vrijwel geheel Zuid-Nederland, muv het bisdom Luik, en een belangrijk deel van Noord-Nederland, en
weldra worden de eerste pogingen gedaan om in de regering van die gewesten een zekere eenheid te
brengen.
De afronding van de Bourgondische heerschappij naar het noorden voltrok zich, nadat het hertogdom
Bourgondië zelf in 1477 aan de Franse kroon was teruggevallen en Brussel het vaste middelpunt was
geworden van een groep landen die door erfopvolging aan de Habsburgers gekomen was. Karel V,
heer der Nederlanden, tevens Duits keizer en koning van Spanje, verkreeg in 1524 in Friesland de
rechten die daar een kwart eeuw door Saksische hertogen waren uitgeoefend, en in 1528 de
wereldlijke macht van de bisschop, eerst over het Over-, daarna ook over het Nedersticht. In 1536
stelde Groningen zich onder hem, wat de overgang van de Ommelanden en Drenthe tot gevolg had.
Ten slotte, in 1543, werd het laatste (door Frankrijk gesteunde) verzet tegen de groeiende nieuwe
monarchie, van welk verzet Gelderland geruime tijd het centrum geweest was, gebroken, met als
gevolg dat de hertog zijn rechten op dit gewest aan Karel V afstond. De ‘Nederlanden’ zijn dan onder
één landsheer verenigd. De gebeurtenissen in de eerste helft van de 16e eeuw hebben echter de
oostgrens van onze toekomstige staat voor eeuwen bepaald. De zuidgrens zou later door geheel andere
gebeurtenissen getrokken worden.
Voorlopig zijn het 17 gewesten die aldus bijeen zijn gevoegd. Bij de Pragmatieke Sanctie van 4
november 1549 wordt in alle het recht van opvolging op gelijke wijze geregeld. Meermalen was er
sprake om ze tot een koninkrijk te verenigen, maar dit denkbeeld is niet tot uitvoering gekomen. De
verscheidenheid van traditionele instellingen in de onderscheiden ‘staatjes’ die de Nederlanden
vormden, verzette zich tegen eenvormigheid. Wel trok de landsheer het centrale bestuur samen in
, Brussel, waar hij zijn raad vestigde. De nadruk viel daarbij op coördinatie van het optreden van de
stadhouders, die de vorst in de verschillende gewesten vertegenwoordigen en met gebruikmaking van
de gevestigde instellingen moesten trachten de zaken zoveel mogelijk gelijk te behandelen., voorst op
de uniformering van het beheer over de geldmiddelen, waarbij een voor die tijd nauwkeurige
boekhouding van inkomsten en uitgaven werd doorgevoerd, en op een zekere centralisatie van de
rechtsprekende bevoegdheden die de landsheer in de respectievelijke gewesten bezat. De pogingen tot
centralisatie van Philips de Goede en Karel de Stoute waren ten dele ongedaan gemaakt door het Groot
Privilege dat de gewesten de dochter van de laatste, Maria van Bourgondië, afdwongen en dat hen in
hun overgeleverde privileges en gewoonten bevestigde. Het centralisatiestreven begon later opnieuw,
maar in voorzichtiger vorm.
De zoon en de kleinzoon van Maria, Philips de Schone en Karel V, werden door de Spaanse en door
de Habsburgse keizerlijke politiek en de daaruit voortvloeiende taken en zorgen in beslag genomen en
lieten de regering van de Nederlanden over aan een landvoogdes, als hoedanig achtereenvolgens een
tante, een zuster en een dochter van Karel V optraden. Deze werden in hun bestuur bijgestaan door een
adviescollege uit de inheemse hoge adel en geestelijkheid, de Raad van State, en een tweetal colleges
van deskundigen, de geheime raad en de raad van financiën. De rechtspraak werd geconcentreerd bij
een van uit ’s vorsten raad afgescheiden college, de grote raad, die te Mechelen zetele.de Enkele malen
zijn de staten of standen van de gewesten in gecombineerde vergadering bijeengeroepen, maar men
moet zich deze Staten-Generaal niet voorstellen als een homogeen, volgens uniforme beginselen
samengesteld lichaam. Het was een bijeenkomst van die vertegenwoordigers van adel, steden en
geestelijkheid die zich in de respectievelijke gewesten aanspraak hadden verworven op raadpleging
door de vorst en die bij deze bijeenkomsten er de nadruk op legden, dat elk gewest alleen door de stem
van zijn eigen staten kon worden verbonden.
De Opstand
Het voor de hand liggende streven naar centralisatie en uniformering stuitte in elk gewest op andere,
met de eigenaardigheden van zijn staatsbestel samenhangende tegenstand. Die tegenstand werd echter
algemeen toen de in verband met de reformatorische ontwikkeling ingevoerde godsdienstige inquisitie
overal inbreuk maakte op de rechten en privileges van de plaatselijke landelijke of stedelijke
overheden en de met de samenleving nauw verbonden kerkelijke inrichting dreigde te doorbreken.
Aldus werd het verzet ongewild gebundeld. Het verloop van de strijd tegen Philips II is bekend en men
weet hoe prins Willem van Oranje allengs de centrale figuur in de opstand werd en de grondslag legde
voor de band tussen onze staat en zijn vorstenhuis. Nog in 1576, bij de Pacificatie van Gent, kon het
schijnen dat al de Nederlanden in een Generale Unie verenigd zouden kunnen blijven en een
verzoening met Philips II niet onbereikbaar was, al leverde de tegenstelling tussen Holland en
Zeeland, waar de calvinisten de leiding hadden genomen, en het verdeelde zuiden voortdurend
mogelijkheden op. Maar in 1579, toen de dreiging van de Spaanse legers weer veel groter was
geworden, sloten een aantal gewesten of delen daarvan, onder leiding van Jan van Nassau, zich
nauwer aaneen in de Unie van Utrecht, een verdrag tot gemeenschappelijke verdediging, maar met
behoud van de zelfstandigheid van de lede, zodanig zelfs dat over vrede, bestand, oorlog, het opleggen
van gemeenschappelijke belastingen en het brengen van enige verandering in de unie slechts met
eenparigheid van stemmen zou kunnen worden beslist. In kerkelijke zaken zouden de gewesten naar
eigen goedvinden besluiten, mits ieder in zijn persoonlijke godsdienstige overtuiging vrij zou blijven
en dus vervolging vanwege het geloof was uitgesloten.
Spoedig daarop, in 1581, werd de landsheer van zijn gezag vervallen verklaard, of liever, wat reeds in
feite had plaats gehad vond toen in een plechtige oorkonde bevestiging. Dit ‘Plakkaat van Verlatinge’
ging uit van de Staten-Generaal, wier gezag zich toen ook nog over delen van de zuidelijke gewesten
uitstrekte. In de volgende jaren werd echter het zuiden door de Spaanse legers heroverd. De provinciën
die de strijd volhielden, behoorden tot degene die de Unie van Utrecht hadden gesloten, en zo kreeg dit
verdrag een betekenis die het aanvankelijk niet had gehad: het werd als het ware de Grondwet van een
nieuwe staat.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller leergierigstudentje. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.52. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
60281 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now