Boekverslag 'Publiek Geheim' Bernlef 6VWO Nederlands
398 views 4 purchases
Course
Nederlands
Level
VWO / Gymnasium
Hierbij mijn boekverslag van 'Publiek Geheim' van Bernlef uit 6VWO. Het verslag bevat een samenvatting en de thematiek (inclusief meerdere citaten). In het boekverslag is het oeuvre van de schrijver ook betrokken. Kortom alles wat nodig is voor je mondeling Nederlands!
‘Willen wij een enigszins gezonde maatschappij
in het leven roepen, dan moeten wij het liegen
opgeven. Vanaf heden zullen onze monden
uitspreken wat onze gedachten denken, niet wat
zij behoren te denken.’ - Tomas Szass
PUBLIEK GEHEIM
Door: Bernlef
,Samenvatting
Publiek geheim speelt in een oostblokland, waar de staat nog nadrukkelijk de maatschappij
en het leven van de burgers bepaalt. In het boek wordt het land niet nader gedefinieerd,
maar op basis van historische en geografische gelijkenis wordt aangenomen dat het om
Hongarije gaat.
Istvan Bér is als regisseur al twaalf jaar werkzaam bij de staatstelevisie. De afdeling Culturele
Zaken heeft hem de opdracht gegeven een documentaire te maken over het leven van
Tomas Szass - thans beschouwd als de belangrijkste schrijver van het land; eens door zijn
werk en politieke opvattingen een omstreden figuur. Clara Kessler, nog maar net van de
filmacademie, assisteert Istvan bij de productie van de documentaire. Yoeri Poxnai draagt
zorg voor de montage.
Het verhaal begint op een woensdag in september 1980. Istvan, Clara en Yoeri zijn begonnen
met de ruwe montage van de documentaire. Ten behoeve daarvan stuurt Janos Baross van
het Ministerie van Voorlichting hen een pakket met enkele filmfragmenten over de
'gebeurtenissen' en de rol van Tomas Szass daarin. 'De gebeurtenissen. Zo werd de opstand
van 1956 officieel genoemd. Thuis hadden de mensen het gewoon over de opstand, of zelfs
over "volksopstand". Dat hing ervan af wie er in de kamer zaten' (p. 11).
In die opstand had Tomas Szass zich niet onbetuigd gelaten. Zijn persoon was een symbool
van intellectueel verzet tegen de staat geworden, een verzet dat ten slotte uitliep op een
volksopstand. In 1956 sprak Szass een menigte van zesduizend mensen toe op het Franz
Lisztplein (tegenwoordig Leninplein geheten), waarin hij een pleidooi hield voor een
'maatschappij zonder leugens'. Deze toespraak bezorgde hem een gevangenisstraf van zes
jaar. Als hij in 1960 een verklaring aflegt waarin hij zijn toespraak herroept, wordt hij
voortijdig vrijgelaten. Iedereen weet dat hij deze verklaring niet vrijwillig heeft afgelegd.
Aan het eind van de dag, wanneer Clara alleen in de montageruimte is, neemt ze in een
opwelling de weggegooide filmfragmenten mee. Wanneer ze haar vriendin Judith dit vertelt,
stelt deze voor al het restmateriaal mee te nemen en een eigen film te maken.
De volgende morgen neemt Istvan contact op met Baross over de geleverde filmfragmenten
en het bijbehorende commentaar. De tekst is volgens Istvan klinkklare propaganda, vol met
onwaarheden. Hij krijgt toestemming het commentaar in overeenstemming te brengen met
de rest van de film én met de loop van de geschiedenis. Daarbij moet hij de nodige
voorzichtigheid in acht nemen; impliciet dreigt Baross de film anders te verbieden. Istvan
schrijft een nieuw commentaar, dat dichter bij de waarheid ligt.
Clara vindt tussen haar notities een klein manuscript van Szass dat ze moet hebben
meegenomen na het interview bij hem thuis. Ze belt Szass en biedt aan om het in het
weekend langs te brengen.
Vrijdagmorgen laat Istvan zijn eigen commentaar en dat van Baross lezen aan Clara en Yoeri.
Clara is verontwaardigd over de halve waarheden in Istvans commentaar en laat hem de
biografie lezen die ze voor de film maakte en waarin ze de jaren 1956-1960 niet omzeilde.
Istvan blijft bij zijn versie, bewerend dat hij zo ver gegaan is als hij kon. Clara vraagt zich in
stilte af: 'Zo ver hij voor zichzelf kon gaan of zo ver als hij dacht te kunnen gaan zonder in
moeilijkheden te raken?' (p. 69).
Istvan brengt een bezoek aan Peter Zoltán, zijn chef. Baross heeft Zoltán geïnformeerd over
het gesprek met Istvan. Om zijn standpunt over het commentaar te verduidelijken, legt
Istvan beide commentaren op tafel. Zoltán vindt dat Istvan te ver gegaan is en formuleert
2
,een voorzichtiger versie. Istvan negeert deze aanwijzingen en stuurt de eigen versie naar
Baross op.
Het montagewerk gaat door; veel materiaal verdwijnt in de prullenbak. Clara verzamelt
iedere dag het restmateriaal, zonder duidelijk te weten wat ze ermee gaat doen.
Baross brengt met een metgezel een bezoek aan Tomas Szass. Zij leggen beide
commentaren aan hem voor met de vraag of hij een oplossing heeft. Szass stuurt hen weg
met de woorden: 'En nu gaat u eruit. U doet maar met de film wat u wilt. De waarheid blijft
de waarheid, welke commentaren u er ook omheen verzint' (p. 95).
Op zondag gaat Clara naar Volna, de woonplaats van Szass, om hem het manuscript terug te
geven. Voor haar bezoek leest ze wat in de boeken van en de biografie over Szass. Ze ziet dat
Istvan hem te veel niet gevraagd heeft. De waarheid is nog niet boven tafel. Clara vertelt
Szass over haar idee een eigen film te maken. Ze vraagt of ze hem nogmaals mag
interviewen.
Op maandagmorgen wordt Istvan bij een vergadering geroepen waarbij alle belangrijke
mensen van de staatstelevisie aanwezig zijn, inclusief Zoltán en Baross. Baross geeft te
kennen dat het Ministerie van Voorlichting bezorgd is over de voortgang van de film.
Daartoe is besloten dat hijzelf Istvan zal komen assisteren. Samen zullen ze de film over
Szass voltooien. Clara wordt op staande voet ontslagen. In mineurstemming brengt ze een
bezoek aan Judith, die ze vraagt haar te helpen bij het maken van haar eigen film.
De volgende dagen is Clara bezig met ordenen en selecteren. De restfragmenten moeten in
een zinvolle volgorde geplaatst worden. Daarnaast bereidt Clara het interview met Szass
voor. Judith zal haar daarbij assisteren en zal materiaal bijfilmen. Baross, die een agent van
de Mefap (geheime politie) blijkt te zijn, neemt de officiële film flink onder handen. In een
impuls neemt Istvan twee cruciale filmrolletjes mee, om ze Baross te onthouden. Op de
terugweg naar huis brengt een dronken Istvan een bezoek aan Clara. Hij geeft haar de beide
rolletjes.
Szass wacht vol ongeduld op de komst van Clara en Judith. Hij wil hen als romanfiguren voor
zijn nieuwe boek gebruiken. Op zaterdag gaan Clara en Judith met filmapparatuur naar de
schrijver toe. Ze praten over de houding en positie van een kunstenaar in een situatie van
censuur. Ook praten ze over het 'geheim' van Szass: waarom herriep hij zijn toespraak van
1956? Het is een publiek geheim dat hij de verklaring uit 1960 niet vrijwillig afgelegd heeft
en dat de dood van zijn moeder ermee te maken had. Maar hoe hij precies daartoe gekomen
is, weet niemand.
Szass vertelt op welke manier zijn vrouw Edith en hij zijn gevangenschap voor zijn moeder
verborgen hielden. Ze hadden haar verteld dat Tomas voor de promotie van een
boekverfilming in het buitenland was. Vanuit elke stad stuurde Szass zijn moeder zogenaamd
een brief. In werkelijkheid schreef Edith veel van deze brieven; zij had zich het handschrift
van haar man eigen gemaakt. Op precies dezelfde wijze hield Edith het overlijden van zijn
moeder maandenlang voor Tomas verborgen. Zij liet hem maandenlang een dialoog voeren
met een dode. Toen mensen van de Mefap hem de waarheid vertelden, stortte hij in.
Wanneer Clara en Judith weg zijn, voelt Szass zich niet goed.
Als Istvan op maandagmorgen op zijn werk komt, hoort hij dat Tomas Szass overleden is. Nu
hij dood is, wordt het des te belangrijker dat de film snel vertoond wordt. Istvan krijgt de
opdracht de film binnen een week te voltooien.
Peter Zoltán biedt Istvan de mogelijkheid om na voltooiing naar New York te vertrekken om
daar een documentaire te maken. Hoewel de reis naar New York altijd een grote wens van
Istvan was, weet hij dat hij deze opdracht krijgt om de schande van de vertoning te kunnen
3
,ontvluchten. Bovendien moet voorkomen worden dat Istvan zijn mond voorbijpraat over
hoe de film werkelijk tot stand is gekomen.
Szass wordt op woensdagmiddag begraven. De laatste eer wordt hem bewezen met veel
militair vertoon, een nationalistische toespraak en volksliederen. De vele aanwezigen
protesteren hier stilzwijgend tegen.
Clara vertelt Istvan over haar geheime film en vraagt hem die mee te nemen naar Amerika.
Daar kan de film vrijelijk vertoond worden en zodoende kan een stukje van de waarheid naar
buiten gebracht worden. Hij zegt erover na te zullen denken.
Op twee plaatsen wordt hard aan de film gewerkt. Min of meer tegelijkertijd worden beide
films, getiteld 'Het onvolledige landschap' en 'Publiek geheim', afgerond.
Istvan twijfelt of hij Clara's film mee zal nemen, en of hij wel zal terugkeren van zijn reis naar
New York. Hij overweegt om in Amerika te blijven.
Istvan haalt de film niet op bij Clara. Op de dag van zijn vertrek gaan Clara en Judith naar het
vliegveld. Het is hun laatste kans om de film het land uit te krijgen, maar het mislukt. Istvan
vertrekt zonder film.
's Avonds wordt 'Het onvolledige landschap' op televisie vertoond. De titel van de film
verwijst naar een gelijknamig boek van Szass van na de oorlog, waarin hij het communisme
sterk propageert. Later verwerpt Szass dit boek omdat het te veel in dienst staat van de
ideologie. De film gaat eigenlijk niet over het leven van de schrijver, maar over de
geschiedenis en de rol van de partij, waarbinnen Szass een 'dienstbaar' auteur was.
Clara en Judith bekijken de film vol afgrijzen. Vervolgens bekijken ze hun eigen film en
besluiten die in eigen land te gaan vertonen, in kleine groepjes. Ze bedenken dat het maar
goed is dat hun film niet naar Amerika gegaan is; daar had men er niets van begrepen.
, Thematiek
Het oeuvre van Bernlef is zeer omvangrijk. Zijn werk vertoont echter wel een grote
thematische eenheid. In die thematiek spelen drie factoren een belangrijke rol: De
waarnemende mens, de werkelijkheid en de taal.
In een ideale situatie is een mens in staat om elementen uit de werkelijkheid waar te nemen
en daarover te communiceren met andere mensen, deze situatie komt in Bernlefs teksten
echter zelden voor: het communiceren over de werkelijkheid mislukt vaak. Dit kan vanwege
verschillende redenen. In Publiek geheim draait het vooral om de bedrieglijkheid van (met
name historische) verhalen. Dit komt naar voren in het volgende citaat:
‘Bér: ‘Betekent dat dat de werkelijkheid eigenlijk niet te beschrijven valt?’ Szass: ‘ Het
betekent dat er op het niveau van de taal, van het spreken, meer werkelijkheden zijn.
En dan heb ik het nog niet eens over de lezer.’’ (p. 98)
In historische teksten verdwijnt de werkelijkheid achter de verschillende verhalen die erover
verteld worden. Vandaar ook het motto van het boek:
De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars. Voor de mondelinge
overlevering zorgt het volk. De schrijvers fantaseren. Zeker is alleen de dood.
- Danilo Kiš
Danilo Kiš was een Joegoslavisch schrijver en dichter en de zoon van een Hongaarse Jood en
een Montenegrijnse moeder en was daarmee, net als Szass, een schrijver die leed onder de
censuur. Dit motto laat zien dat de overheid bepaalt welke waarheid naar buiten komt,
ondanks dat het hele volk spreekt over een publiek geheim.
Dit komt ook terug in het boek wanneer gekeken wordt naar de twee verschillende films die
worden gemaakt; enerzijds die van Istvan Bér, die wordt gecontroleerd en gemanipuleerd
door de overheid. Anderzijds de film van Clara Kessler, die zelfstandig en zonder enige
ingreep wordt gemaakt. Op die manier worden in de roman verschillende verhalen over één
(historische) gebeurtenis tegen elkaar uitgespeeld. Uiteindelijk wordt ook de absolute macht
van de censuur benadrukt, doordat alleen de gemanipuleerde film van Bér aan het publiek
getoond wordt. De film is hiermee ook een belangrijk motief in het boek.
Een kwestie waarover Bernlef verschillende malen schrijft, is die van de mogelijkheid van
literatuur om politiek te zijn. Voor een dichter of schrijver die leeft in een politiek complex
land, zoals in een Oostblokland, ligt deze mogelijkheid erg voor de hand. In Bernlefs romans
komt dan ook vaak het balanceren tussen engagement en esthetiek terug.
Zo ook voor de hoofpersoon in Publiek Geheim, Istvan Bér. Hij ziet zichzelf graag als een
buitenstaander, maar wordt tegen wil in het verhaal getrokken dat hij eigenlijk van bovenaf
had willen vertellen. Uit de twijfelende Istvan Bér kan worden opgemaakt dat hij pendelt
tussen het officiële, maar gecorrumpeerde verhaal en officieuze, maar authentieke film. Dit
komt naar voren, wanneer hij zijn commentaar voor de film moet aanpassen van de
Overheid, maar hij probeert zo ver mogelijk te gaan om de waarheid te vertellen:
5
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller mblonk3008. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.82. You're not tied to anything after your purchase.
