Summary
Samenvatting internationale politiek van 1815 tot heden
- Course
- Institution
samenvatting lessen en ppts, op examen door in eerste zit met 15/20
[Show more]
1 review
By: williamlejeune • 4 months ago
Seller
Follow
donnaverbrug
Reviews received
Content preview
INTERNATIONALE POLITIEK VAN 1815 TOT HEDENDe rode draad doorheen de cursus is hoe men vrede tussen staten in Europa kan organiseren, hoe gaat men
"menselijk" met elkaar om, etc. (veiligheidsarchitectuur). De geschiedenis die hier gepresenteerd wordt is een
geschiedenis van de witte Europese man, aangezien deze de wereld beheerste.
Verder kent deze geschiedenis vijf wereldordes :
1. Weense orde (1815-1870) ;
2. Berlijnse orde (1871-1914) ;
3. Orde van Versailles (1919-1940) ;
4. Orde van Jalta (1945-1989) ;
5. Periode na de Koude Oorlog (1989- ).
Deze verschillende ordes zijn er gekomen na belangrijke conflicten, waarbij men dan afspraken maakt om
zulke conflicten te vermijden, maar telkens wanneer er een nieuwe wereldorde komt betekent dit een nieuw
grootschalig conflict en dus ultiem het falen van de gemaakte afspraken. De wereldordes worden bovendien
gekenmerkt door gewijzigde machtsverhoudingen tussen de grootmachten.
Er zijn enorme verschillen tussen 1815 en vandaag de dag, zowel economisch en technologisch, op vlak van
(de)kolonisatie als op breder maatschappelijk vlak. Zoals we zullen zien maakt de Conferentie van Berlijn
(1856) een einde aan de macht van de “westerse” mannen, in zekere mate, aangezien je bv. zal zien dat er
Turkse vertegenwoordigers, weliswaar zonder veel macht, aanwezig mogen zijn bij belangrijke vergaderingen.
Vandaag zie je bovendien dat er geleidelijk aan meer vrouwen en niet witte (Europese) personen aan macht
winnen, wat ook een fundamentele verandering van het systeem inhoudt.
Turkse en Ottomaanse Rijk worden gebruikt als synoniemen, net zoals Oostenrijk, het Habsburgse Rijk,
Oostenrijk-Hongarije en de Dubbelmonarchie.
DE WEENSE ORDE (1815-1870)
Congres van Wenen (1814-’15)
Het Congres was bijeen gekomen omwille van de situatie na Napoleon en zijn Napoleontische oorlogen. Het
was bij deze bijeenkomst dat men het statensysteem, zoals vandaag, vorm gaf met als doel een evenwicht in
Europa qua machten te bekomen.
Rond 1780 was in Europa Frankrijk de enigste echte grote centrale staat, waardoor deze bijgevolg ook de
machtigste was. Groot-Brittannië was reeds de grootste zee- en handelsmacht, terwijl Ierland onderdrukt werd.
Het Russische Rijk stond ook sterk en daarnaast had je dan nog het Poolse rijk en de Habsburgse monarchie.
Maar zeker in centraal Europa ging het om vele kleine volkeren die als het ware het best beschreven konden
worden als een soort lappendeken, maar zag je wel reeds de Pruisen in het Noorden van Duitsland, wat
aantoont dat deze een relatief laat opgekomen grootmacht waren/zijn.
Het machtsevenwicht in de 18de E, was het idee dat er een bepaalde verdeling tussen de grote
spelers/landen moest zijn qua macht. Dit zodat geen enkele van de groot spelers een overgewicht heeft tov.
andere. De 5 grote spelers waarover het in deze tijd ging waren: Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Pruisen,
Rusland en Oostenrijk. Wat men zag was dus dat men het idee van “monarchie universelle” (1 groot
wereld/keizerrijk) ging verwerpen, Keizer Karel was van zo’n monarchie het prototype, ten voordele van de
aparte grootmachten. Eind de 18de E zal je echter zien dat door de obsessie met het machtsevenwicht er
verschillende oorlogen zullen worden uitgevochten in onze contreien oa. die rondom de Poolse deling. Polen
is nl. driemaal, in naam van het machtsevenwicht, opgedeeld geweest, waarbij men ervan uitging dat het beter
was om het verzwakkende land te verdelen, dan dat één iemand alles zou claimen.
Bovenop dit nieuw machtsevenwichtsdenken kwam dan ook nog eens de Franse Revolutie, waarbij men
streed voor “liberté, égalité et fraternité”, of maw. niet langer een onderscheid te maken tussen standen maar
gelijkheid voor iedereen. Dit zorgde voor een enorm trauma bij de Europese elite, die nl. vreesde voor hun
leven en hun bezit. De Franse Revolutie wou dus maw. de Franse monarchie omverwerpen dmv.
revolutionaire terreur en revolutionaire en napoleontische expansies gingen hiermee gepaard. Het gevolg was
,dus een bedreiging van de positie en het leven van de vorsten en adel en een verbreking van het
machtsevenwicht.
Napoleon kon echter dankzij de revolutie, en meer bepaald de chaos die deze met zich meebracht, carrière
maken. Hij stabiliseert Frankrijk na de revolutie, maar gaat tegelijk nieuwe gebieden gaan veroveren
(tegenstrijdig). Tegen 1812 had hij/Frankrijk zo goed als volledig Europa in handen of was in zijn/hun
invloedssfeer. De enige twee uitzonderingen hierop waren Rusland (door zijn afgang met de Russische winter)
en het VK (door zijn afgang op zee).
Het Congres van Wenen werd dan georganiseerd als reactie op deze veroveringstochten van Napoleon die
hiermee het Europese machtsevenwicht verstoorde. Men wou dus maw. wederom een vredevol evenwicht
gaan creëren, maar daarnaast vreesde men ook voor een al te grote Russische macht en wou men dit zo ook
rechttrekken. Vaak zal je zien dat als tegenmacht voor deze Russische macht er een Brits-Oostenrijkse coalitie
op poten wordt gezet; dit omdat de Britten beseffen dat Rusland machtig is en Oostenrijk grenst aan Rusland.
Er is dus maw. nood aan samenwerking en overleg.
Het Congres zelf is gestoeld op het idee van herstel van het oude en dus niet het revolutionaire en men
maakte bovendien gebruik van oa. Burke als inspiratiebron (conservatieve Brit). Burke zei dat de samenleving
organisch moest/zou groeien en het revolutionaire geweld van de Franse Revolutie dit tegenhield. Daarnaast
benadrukte hij nog het belang van religie en de monarchie (conservatief legitimisme + principe van
dynastische legitimiteit). Ondanks het feit dat de legitimering conservatief was en zich vasthield aan het
principe van dynastische legitimiteit zag je dat de vredesplannen zelf echter wel gestoeld waren op
revolutionaire ideeën. Zo had je het idee van Kant van de federatie van democratische staten die ingang
kreeg. Waarbij men dus wegging van het rauwe machts- en evenwichtsdenken en men stelde dat het
eigenbelang moest overstegen worden, met concepten zoals algemene mensenrechten (mannerechten) en de
kantiaanse driehoek, waarbij men moet streven naar vrijhandel, internationale organisaties en democratische
vrede en het dus maw. noodzakelijk was om samen te werken, waarbij de grootmachten en centrale rol kregen
toebedeeld.
Het topoverleg dat gevoerd werd tussen de spelers van de grootmachten, zijnde Metternich van Oostenrijk,
Castlereagh van GB, Hardenberg van Pruisen, Alexander van Rusland en de Tayllerand van Frankrijk, wat
zorgde voor een soort van nieuw groepsgevoel en wederzijds begrip wat vervolgens de overgang betekende
naar een respectvolle samenwerking, zij het in zekere mate en tot op een zekere hoogte. Ondanks dat
iedereen wel welkom was tijdens dit overleg, zag je wel duidelijk een verschil tussen de grootmachten en de
kleinere staten. Dit intens diplomatiek topoverleg was nieuw, waarbij sommigen zoals Schroeder het zullen
hebben over “transformation of European Politics".
Tijdens het Congres had men twee duidelijke doelen nl. de restauratie (van het Europese wereldsysteem en
dit zowel binnenlands (dynastische legitimiteit) als internationaal (machtsevenwicht)) met het Verenigd
Koninkrijk der Nederlanden als soort van bufferstaat en men wou ook zorgen voor een compensatie van
gronden in Italië. Het tweede punt was de afschaffing en het samenvoegen van de kleine staten in het huidige
Duitsland, zoals Napoleon reeds gerealiseerd had en dit omdat het praktisch was, maar ook de Code
Napoleon en de grondwetten van de individuele staten worden behouden.
Het Verlichtingsdenken had een grote invloed op de politieke ontwikkelingen in Europa in de periode na
Napoleon. Eén van de belangrijkste ideeën die hieruit voortkomen, was het streven naar het vermijden van
oorlogen. Na de jarenlange en uitputtende conflicten van de Napoleontische oorlogen waren veel Europese
staten oorlogsmoe geworden en zochten ze naar manieren om toekomstige conflicten te voorkomen. Een
voorbeeld hiervan is te vinden in de ideeën van tsaar Alexander van Rusland. Al in 1804 presenteerde hij
plannen voor de reorganisatie van Europa op nationale, liberale en constitutionele basis. Hij pleitte voor de
oprichting van een Europese confederatie en andere vormen van samenwerking tussen Europese staten om
toekomstige oorlogen te voorkomen. Ook de Britse politicus Pitt had in zijn State Papers van 1804 ideeën over
hoe Europa na de Napoleontische oorlogen georganiseerd moest worden. Hij pleitte voor een territoriaal
machtsevenwicht tussen de verschillende Europese staten en voor de oprichting van een 'concert van
grootmachten' om samen te werken en conflicten te voorkomen. Hierbij lag de nadruk echter meer op het
herstellen van het machtsevenwicht tussen staten dan op het streven naar grote samenwerking tussen
Europese landen.
,Groot-Brittannië en Rusland waren de twee machtigste staten in Europa na de Napoleontische oorlogen.
Waardoor ze werden gezien als de flanknaties (staten die grenzen aan een machtige staat of staten en
daardoor een belangrijke positie hebben in de geopolitiek) en hun belangen zwaarder doorwogen in de
Europese politiek. Groot-Brittannië was de grootste zeemacht en financier van de oorlog. Het breidde zijn
koloniaal rijk aanzienlijk uit en wilde het machtsevenwicht in Europa herstellen om zich zo te kunnen
concentreren op handel en hun kolonies (alsook de franse kolonies die men na Napoleon wou inpalmen
vanwege hun strategisch belang), waarbij je zag dat het Verenigd Koninkrijk in een zeker mate van
isolationisme was. Rusland daarentegen had de grootste landmacht en grootste troepenmacht en wilde een
leidende rol in Europa spelen. Alexander I was ambitieus en idealistisch. Hij droomde van een relatief
democratisch Polen en een vredessysteem in Europa. Rusland had ook territoriale ambities en wilde baten
consolideren, zoals Finland, Bessarabië en Polen. Tijdens het Congres van Wenen maakte tsaar Alexander
duidelijk dat hij Polen wilde verwerven om het democratisch te organiseren, maar nadat hij uiteindelijk Polen
had verkregen, veranderde de situatie snel. Na de dood van Alexander werd Polen relatief snel een
ondemocratisch land, wat niet was wat de tsaar voor ogen had gehad.
Naast Groot-Brittannië en Rusland waren er ook drie kleinere spelers die een belangrijke rol speelden in de
Europese politiek na de Napoleontische oorlogen. Eén daarvan was Oostenrijk, een land dat zowel intern als
extern kwetsbaar was vanwege de multi-etnische samenstelling en de centrale ligging. Oostenrijk vreesde
vooral de opkomende macht van Rusland en was beducht voor hun democratische ontwikkelingen. Het land
rivaliseerde met Pruisen over het leiderschap in de Duitse gebieden en hechtte algemeen tijdens het congres
veel waarde aan het behoud van het machtsevenwicht en dynastieke legitimiteit, met voornamelijk een focus
op het behoud van de status quo.
De tweede kleinere speler was Pruisen, die uitermate zwak was en daardoor kwetsbaar was voor zowel
Frankrijk als Rusland. De Pruisen vreesden met name de Franse expansiedrift doordat men zelf, maar ook de
Duitsers, algemeen verzwakt waren. Pruisen wilde gebiedsuitbreiding ten koste van kleine Duitse
vorstendommen en Frankrijk en rivaliserende daarbij met Oostenrijk in Duitsland. Maar doordat Pruisen zo
zwak was had het tijdens het Congres nauwelijks iets te zeggen.
Er was echter een dilemma in de Duitse gebieden: een te zwak Duitsland zou gevaar lopen voor Franse
expansie, terwijl een te sterk verenigd Duitsland gevaar zou opleveren voor het machtsevenwicht in Europa.
Dit lag met name moeilijk voor Oostenrijk, dat een veelvolkerenstaat was en daarom niet gebaat was bij een
sterk verenigd Duitsland. De Oostenrijkse kanselier Metternich wilde dan ook geen sterk verenigd Duitsland,
waardoor je zag dat het eerste Duitse nationalisme zich afzette tegen de Oostenrijkse belangen. Dit leidde
uiteindelijk tot de oprichting van de Duitse Bond, een koepelorganisatie boven alle Duitse staten, waarbij zowel
Oostenrijk als Pruisen het finale woord hadden. De Duitse Bond had voornamelijk een defensieve functie ten
opzichte van Frankrijk en was bedoeld om het machtsevenwicht in Europa te behouden. Het compromis van
de Duitse Bond zorgde voor een situatie waarin zowel zwak als sterk Duitsland naast elkaar konden bestaan,
waardoor Oostenrijk en Pruisen samen verder konden werken aan hun belangen en macht.
Frankrijk had na de Napoleontische oorlogen echter verschillende doelstellingen in de Europese politiek.
Enerzijds wilde het land opnieuw een erkende rol spelen in Europa en het machtsevenwicht herstellen.
Anderzijds was Frankrijk ook bezorgd over de opkomst van Pruisen, dat mogelijk te machtig zou worden. Er
werd daarom veel belang gehecht aan dynastieke legitimiteit en de grenzen van Frankrijk moesten zo breed
mogelijk zijn. Daarnaast wilde Frankrijk ook invloed uitoefenen in Italië, waar het in concurrentie was met
Oostenrijk, en in Spanje, waar het botste met Groot-Brittannië. Het streven naar invloed in deze landen was
echter niet alleen ingegeven door politieke overwegingen, maar ook door economische motieven. Zo waren de
Franse elites geïnteresseerd in de natuurlijke hulpbronnen van deze gebieden en wilden ze hun handel in
deze regio's uitbreiden. In de Europese politiek was Frankrijk dus voornamelijk bezig met het beschermen van
zijn eigen belangen en het terugwinnen van zijn positie als machtige speler op het continent en het dus van
zich afwerpen van zijn Napoleontische erfenis.
Tijdens het Congres van Wenen zelf waren er reeds veel beslissingen vooraf genomen met betrekking tot
bijvoorbeeld de Franse grenzen. De belangrijke beslissingen werden dan echter wel genomen door de
, zogenaamde 'grote vijf' tijdens dit congres, terwijl de overige deelnemers bezig werden gehouden of in
specifieke commissies werden gezet. De grootmachten eigende dus maw. het recht op om de
eindbeslissingen te nemen. Er ontstonden vooral spanningen rond de Pools-Saksische kwestie, wat zelfs
dreigde uit te monden in oorlog. De tegenstellingen waren voornamelijk tussen het Verenigd Koninkrijk,
Frankrijk en het Oosten enerzijds, en Rusland en Pruisen anderzijds. Uiteindelijk zou alles dan worden
vastgelegd in vijf verdragen, het Verdrag van Chaumont dat werd ondertekend op 9 maart 1814, het Eerste
Verdrag van Parijs dat werd ondertekend op 30 mei 1814, de Slotakte van Wenen die werd ondertekend op 9
juni 1815, de Heilige Alliantie die werd ondertekend op 15 september 1815, en tot slot het Tweede Verdrag
van Parijs en de Viervoudige Alliantie, beide ondertekend op 20 november 1815. Hoewel de conferentie van
Wenen zelf niet alles heeft beslist, aangezien er veel al voorafgaand aan de conferentie was besproken,
werden er nog steeds belangrijke tegenstellingen besproken, zoals de kwestie van Polen. Dit was een zeer
zware discussie, omdat de Britten niet wilden dat de Russen te machtig zouden worden. Uiteindelijk werden
de beslissingen en afspraken vastgelegd in de vijf verdragen van de Weense Regeling.
Het congres van Wenen zelf bestond dan uit twee grote regelingen nl. de territoriale regeling en de organisatie
van het concert, wat ging over de uitwerking van het overleg en de samenwerking.
Inzake de territoriale regeling krijg je een reorganisatie van Europa met de oprichting van de Duitse bond (niet
te sterk, niet te zwak Duitsland), het Russische Rijk dat een deel van het Oude koninkrijk van Polen weet in te
palmen, maar ook Pruisen krijgt een deel. De Poolse kwestie tijdens het Congres van Wenen was een zware
discussie geweest, maar ook een zeer belangrijke, waarbij de toekomst van Polen centraal stond. Rusland
had in de jaren daarvoor grote delen van Polen bezet en er werd gediscussieerd over hoe het land moest
worden verdeeld. De Britten waren tegen een te machtig Rusland en wilden daarom voorkomen dat Rusland
te veel invloed kreeg in Polen. Uiteindelijk werd Polen verdeeld tussen Rusland, Pruisen en Oostenrijk,
waardoor Polen als onafhankelijke staat ophield te bestaan. In Italië heb je ook een aantal staten die
verschillende mensen op de troon zetten, die zelf familie zijn van de Oostenrijkse koning, waardoor Oostenrijk
de dominante macht was in Italië. Dit zou uiteindelijk uitmonden in 19de in een Frans Oostenrijks gevecht om
de invloed in Italië krijgen. Tegelijkertijd worden er dus ook verschillende buffers gecreëerd tegen Frankrijk, nl.
het Koninkrijk der Nederlanden, Pruisen die grote terreinwinst krijgen in het Rijnland, Piëmont-Sardinië (was
bedoeld om de Oostenrijkse invloed in Noord-Italië te versterken en om te voorkomen dat Frankrijk zich
opnieuw zou uitbreiden in de regio) gestoeld op het idee dat ze Frankrijk in toom zouden houden. Frankrijk zelf
was wederom het Frankrijk van voor de revolutie, waarbij men ook in de kaarten van de Franse koningen
speelde en dat men Frankrijk zeer mild behandelde om zo te pogen de nieuwe machthebbers het niet moeilijk
te maken.
Inzake de regeling van het concert, moet wederom worden opgemerkt dat het voortkwam uit het idee dat men
moest samenwerken om de stabiliteit in Europa te behouden. In september 1815 werd de Heilige Alliantie
opgericht, een initiatief van Alexander I om vrede en welzijn tussen de volkeren en de vorsten te behouden
(combinatie van liberale en christelijke invloed). Echter, onder invloed van Metternich veranderde dit in een
conservatieve alliantie van gekroonde hoofden tegen liberalisme en nationalisme, en veranderde Metternich
het hele initiatief van de dromerige, zweverige Alexander. Groot-Brittannië nam hier niet aan deel, en
beschreef de alliantie als "a piece of sublime mysticism and nonsense", maar dit had geen invloed op de
ontwikkelingen. Maar ook de sultan deed hier niet aan mee vanwege het christelijke aspect en de paus van
Rome was er ook niet voor.
Belangrijker dan de Heilige Alliantie was op 20 november 1815 de oprichting van de Viervoudige Alliantie,
bestaande uit Groot-Brittannië, Rusland, Pruisen en Oostenrijk, met als doel de terugkeer van Franse agressie
en Bonapartisme te voorkomen. Het vooruitzicht op toekomstige samenwerking om vrede te bewaren was
vastgelegd in artikel VI van het Verdrag (!). De Viervoudige Alliantie, voornamelijk Art. 6, vormde de basis voor
het Concert, ondanks ideologische verschillen tussen de grootmachten (Groot-Brittannië en Frankrijk versus
Rusland, Oostenrijk en Pruisen). Het machtsevenwicht moest meer zijn dan een louter mechanisch
machtsevenwicht en was gebaseerd op samenwerking. Europese problemen moesten gezamenlijk worden
opgelost en er moest terughoudendheid worden betracht om stabiliteit te waarborgen. Dit nieuwe
machtsevenwicht was gebaseerd op waarden, waarbij de grootmachten niet alleen speciale privileges hadden,
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller donnaverbrug. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.88. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
53022 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now