Uitgebreide samenvatting van het vak leraar SBO in VO1A (VLV1A).
De samenvatting is gemaakt aan de hand van de hoorcolleges, tutorgroepen en werkcolleges van de ALO op de HAN Nijmegen en het boek Psychologie van de adolescentie (2019, 26e druk).
Achterin vind je 23 voorbeeldvragen en 4 tentamenvr...
Samenvatting Psychologie van de
adolescentie
Hoorcolleges en zelfstudieopdrachten ALO HAN Nijmegen met meer dan 20
voorbeeldvragen
Week 1 – Introductie psychologie en adolescentie (H1)
Psychologie
Definitie psychologie
“Wetenschap van het menselijk gedrag” (gedrag begrijpen en verklaren)
“Wetenschap van de gedragingen en de ervaringen van het menselijk individu”
“Wetenschap die gericht is op het bestuderen van de aard en oorzaken van gevoelens,
opvattingen, wensen en gedragingen van mensen”
Deelgebieden van de psychologie (Alblas)
- Klinische psychologie afwijkend gedrag: mentale- en gedragsproblemen
- Ontwikkelingspsychologie lichamelijke en geestelijke ontwikkeling
- Sociale psychologie beïnvloeding van sociale omgeving op gedrag
- Arbeids- en organisatiepsychologie gedrag van mensen in organisaties en beïnvloeding van
kernmerken van het werk en de werksituatie
- Testpsychologie meten en vergelijken van tests (bijv. IQ)
- Functieleer kenmerken en vermogens van mensen op het gebied van hun denken, voelen,
bewegen, waarnemen, leren, geheugen en aandacht
- Gezondheidspsychologie beïnvloeding van geestelijke en lichamelijke gezondheid op gedrag
Gedrag
= uiterlijk waarneembaar gedrag (extern)
= gevoelens, gewaarwordingen en gedachten die het gedrag aansturen (intern)
Gedragspositie: persoonlijkheidskenmerk dat stabiel is, iemand is in staat om bepaald soort
gedrag in bepaalde situaties te vertonen.
= individuele verschillen in gedrag
Oorzaken van gedrag
Omgevingsfactoren (nurture) invloed van omgeving: opvoeding en sociale omgeving
Biologische factoren (nature) erfelijke invloed: hormonale stelsel en zenuwstelsel
Biosociale factoren (nature-nurture) zowel biologische als omgevingsinvloeden worden
actief door de persoon verwerkt
Gedrag basisschool leerling – leerling VO
Primair Onderwijs Voortgezet Onderwijs
Inzet = bekwaamheid Inzet ≠ bekwaamheid
Taak is moeilijk, als je onzeker bent over Taak is moeilijk, wanneer weinig mensen
succes het kunnen
Voor moeilijke taak moet je meer moeite Je bent goed als je voor een moeilijke taak
doen weinig moeite hoeft te doen
Hoge bekwaamheid = grote inzet Hoge bekwaamheid = hetzelfde resultaat
met minste inzet
,Adolescentie en puberteit
Definitie adolescentie: “de periode tussen de kinderjaren en de volwassenheid”.
Overgang naar eigen identiteit. Verhoogde kwetsbaarheid. Biologisch rijpingsproces dat zowel de
hormoonhuishouding als de hersenen betreft.
De relatie met de ouders krijgt een andere kwaliteit en door de psychoseksuele ontwikkeling krijgt
het leven er nieuwe dimensies bij.
Definitie puberteit: “het proces van geslachtsrijp worden, inclusief de hormonale ontwikkeling die de
geslachtsrijping en tal van andere rijpings- en ontwikkelingsprocessen aanstuurt”.
Gevolg: verandering in gedrag en stemmingen: het puberen.
Verschil met adolescentie
De adolescentie is de fase waarin de jongeren de veranderingen gaan integreren die zich ten gevolge
van rijping en ontwikkeling voordoen.
Engelse term ‘puberty’: het proces van geslachtsrijp worden.
‘adolescence’: het geheel aan veranderingen die plaatsvinden tijdens de groei naar
de volwassenheid.
Adolescentieduur
De adolescentie begint in de biologie en eindigt in de cultuur.
Het begin van de adolescentie wordt afgemeten aan objectief waarneembare biologische
verschijnselen, maar er is meer dan alleen een biologisch begin:
1. Hormonale veranderingen beginnen vroeger
2. Het psychisch ontwikkelingsproces loopt niet altijd synchroon met de lichamelijke rijping
3. Aan het begin van de adolescentieperiode zien we ook al belangrijke veranderingen die
sociaal en cultureel zijn bepaald
Het einde van de adolescentie wordt meestal getypeerd als het bereiken van de volwassenheid,
waarin weer nieuwe taken centraal staan: het aangaan van persoonlijke, intieme relaties en de zorg
voor de volgende generatie.
Er zijn verschillende afrondingen van de adolescentie denkbaar, omdat er bij volwassenen (zelfs tot
aan de laatste levensfasen) sprake is van een voortdurend ontwikkelingsproces, waarbij het steeds
weer gaat om een optimale afstemming van de eigen mogelijkheden en wensen op de condities die
de omgeving en de levensfase stelt.
Sociale en culturele aspecten bepalen in grote mate hoe de adolescentie wordt afgebakend, de
verschijningsvorm van de adolescentie verschilt per tijdperk en per cultuur. Ook sekseverschillen zijn
van invloed.
Ontwikkelingstaken
De centrale ontwikkelingstaak (Erikson, 1968) in de adolescentie is het ontwikkelen van eigen
identiteit. Heroriëntatie. Ontdekken van mogelijkheden en beperkingen. Mensen in omgeving spelen
een belangrijke rol hierbij. Besef van identiteit: zichzelf beleven als iemand met een eigen
herkenbare levensstijl die, ondanks allerlei veranderingen, consistent is en voor de mensen om hen
heen als zodanig herkenbaar is.
Identiteit
In onze westerse samenleving denken we bij identiteit aan eigenheid en autonomie.
In andere culturen vormt het zekere gevoel om deel uit te maken van een groep, een breed vertakte
familie of een stam een belangrijker aspect van identiteit.
,Emerging adulthood of verlengde adolescentie
Verlengde adolescentie of ‘emerging adulthood’ (Arnett): jongeren gaan later volwassen rollen op
zich nemen (langer deelnemen aan onderwijs, later werken, langer thuis wonen, later vaste relatie of
huwelijk aangaan). Volgens Arnett vinden jonge twintigers dit niet onprettig, het geeft ruimte om nog
te experimenteren, voordat er keuzes m.b.t. liefde en werk gemaakt worden.
De verlengde adolescentie geldt echter zeker niet voor alle jongeren. Sommigen beginnen al eerder
met experimenteren/een baan > jongeren die opgroeien onder risicovolle omstandigheden of in
justitiële instellingen, armoede of laag opleidingsniveau kunnen geen verlengde adolescentie
veroorloven.
Vroege, midden en late adolescentie
- Adolescentieleeftijd: 10 – 22 jaar. ‘Emerging adulthood’ tot 25 e jaar.
Vroege adolescentie: 10 – 13 jaar lichamelijke rijping, psychoseksuele ontwikkeling en
proces van losmaking van ouders
Middenadolescentie: 14 – 18 jaar experimenteren met gedrag, peergroup zeer belangrijk
Late adolescentie: 19 – 22 jaar verplichtingen aangaan m.b.t. maatschappelijke positie en
persoonlijke relaties
Adolescentie en probleemgedrag
Er is een discrepantie (tegenstrijdigheid) tussen enerzijds geacht worden al vroeg zelfstandig te zijn,
maar anderzijds pas laat echt de middelen hiervoor te hebben.
Sommige theoretici (Moffit) veronderstellen dat dit tot probleemgedrag leidt.
Gedrag in adolescentieperiode
Hormonale veranderingen leiden tot ander gedrag, dit gedrag kan vervolgens weer aanleiding zijn tot
veranderingen in de hormoonhuishouding. Het is een cyclisch proces dat tot ver in de adolescentie
en zelfs tot de jongvolwassenheid kan duren.
‘Grote emotionele beroering en opstandigheid’/’De moeilijke leeftijd’. Periode van opstandigheid:
vrij oppervlakkige uitingen van non-conformisme. Het lijkt een meer opstandige periode dan het is.
Massamedia, literatuur en film: deze hebben de neiging jongeren als opstandig en onberekenbaar te
laten zien. Maar dit zijn ten onrechte generaliserende conclusies.
Stemmingswisselingen
De adolescentie is een periode van snelle stemmingswisselingen, met hoge toppen en diepe dalen.
Dit is (net als experimenteergedrag) niet noodzakelijkerwijs gekoppeld aan ingrijpende en langdurige
emotionele problematiek, zoals die bij een depressie of bij een eetstoornis hoort.
Het nieuwe idee van de ‘emerging adulthood’ heeft geleid tot het formuleren van een nieuwe crisis,
de ‘quarterlife crisis’ waarin jongeren van die leeftijd moeilijkheden ervaren bij het vinden van een
plaats in de volwassen wereld. Het meeste onderzoek spreekt het bestaan van zo’n crisis tegen: met
de meeste jongeren gaat het prima tijdens deze periode en neemt het welzijn zelfs toe.
Spanningen – stoornissen
Bij sommige jongeren komen wel degelijk ernstige problemen of gedragsstoornissen voor.
Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen:
- Spanningen en de daarmee gepaard gaande onevenwichtigheden die jongeren in het algemeen
ervaren wanneer zij voor nieuwe taken worden gesteld.
- Spanningen die we moeten beschouwen als signalen dat de ontwikkeling gestoord dreigt te
raken.
Overgangsperiode
, De adolescentie is de overgangsperiode tussen de kinderjaren en de volwassenheid.
Veel van de problemen gaan tijdens de adolescentie weer over, zonder directe consequenties voor
het verdere functioneren. Bij de jongeren bij wie dit niet het geval is, blijkt vaak ook de periode vóór
de adolescentie al enige problematiek met zich mee te hebben gebracht.
In diverse theorieën over antisociaal gedrag tijdens de adolescentie (bijv. Moffitt 1993) wordt een
onderscheid gemaakt tussen:
- ‘Life-course-persistent’-antisocialen: jongeren die al gedurende hun hele leven antisociaal of
problematisch gedrag vertonen.
- ‘Adolescence-limited’-antisocialen: jongeren bij wie het antisociaal gedrag beperkt blijft tot de
adolescentie en bij wie voordien geen problemen waren.
Een ontwikkelingspsychologische oriëntatie is gewenst omdat de voorgeschiedenis van een kind
veel zegt over hoe de problemen tijdens de adolescentie moeten worden ingeschat.
Conclusie: Ingrijpende, emotionele onrust of ernstig probleemgedrag is bijna nooit het directe of
logische gevolg van de veranderingen tijdens de adolescentie. Als er een jongere wél ernstige
problemen ervaart of vertoont, is het waarschijnlijk dat er ook echt iets fout gaat in zijn ontwikkeling.
Ontwikkelingspsychologie is gericht op:
Intra-individuele veranderingen: veranderingen die zich binnen de persoon in het verloop van de tijd
voltrekken.
Inter-individuele verschillen: verschillen die zich in het verloop van de ontwikkeling tussen
onderscheiden individuen voordoen.
Longitudinaal onderzoek: een vergelijking van verschillende individuen met zichzelf op verschillende
momenten van de leven sloop door individuen te volgen over de tijd.
3 invalshoeken van een ontwikkelingspsychologische benadering
van de adolescentieperiode:
1. De adolescentie als een karakteristieke ontwikkelingsperiode, met
daaraan verbonden specifieke ontwikkelingstaken
Vast patroon, verklaarbaarheid, voorspelbaarheid, nature
Fasentheorie
Het begrip fase veronderstelt dat er gedragswijzen en attituden zijn die typerend zijn voor een
bepaald niveau van psychische ontwikkeling en dat deze karakteristieken ontstaan in de loop van een
proces dat een vaste volgorde vertoont.
Het karakteristieke functioneren in een fase hangt samen met structurele veranderingen en de
structuur van het denken.
Overgangen tussen fasen zijn duidelijk waarneembaar (bijv. tijdelijk toegenomen
onevenwichtigheid).
Karakteristiek voor fase van adolescentie:
Vormen van eigen identiteit en bereiken van autonomie t.o.v. de ouders.
Manieren van omgaan met bepaalde innerlijk beleefde conflicten.
Bepaald niveau van cognitief functioneren.
Het is zinvol kwalitatief verschillende ontwikkelingsniveaus te onderscheiden, met als
kanttekening dat niet iedereen van dezelfde leeftijd in dezelfde fase zit.
Ontwikkelingstaken zijn kenmerkend voor een bepaalde fase. Het zijn de eisen en verwachtingen die
binnen een bepaalde cultuur voor een bepaalde leeftijdsgroep gelden. Het vervullen van een taak
wordt als een belangrijke voorwaarde gezien voor een goed verloop van verder ontwikkeling.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lindabroeksteeg. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.36. You're not tied to anything after your purchase.
