Zeer uitgebreide samenvatting van Hoofdstuk 3 van Wijsbegeerte readerteksten en antwoorden zijn er ook in verwerkt. Dit maakt dit bestand tot het perfecte hulpmiddel ter voorbereiding van het tentamen.
Zelf vind ik Wijsbegeerte niet heel makkelijk weglezen, in mijn samenvattingen heb ik geprobee...
Moderne Tijd
Inhoudsopgave
Inleiding online..................................................................................................................................2
Wijsbegeerte – Hoofdstuk 3 – Pagina 75-82......................................................................................3
1. Inleiding.........................................................................................................................................3
1.1 Een nieuwe tijd breekt aan......................................................................................................3
De geboorte van een nieuwe tijd...............................................................................................................3
Renaissance en humanisme........................................................................................................................4
Verlichting...................................................................................................................................................4
1.2 Een nieuw type van weten.......................................................................................................6
Het succes van de wetenschap...................................................................................................................6
De dragende rol van het subject.................................................................................................................7
René Descartes – Het Rationalisme...................................................................................................9
Inleiding online...................................................................................................................................9
Wijsbegeerte – Hoofdstuk3 – Pagina 82-91.....................................................................................10
2. Het Rationalisme: René Descartes...............................................................................................10
2.1 Op zoek naar een nieuw en zeker uitgangspunt....................................................................10
2.2 De zekerheid van het cogito...................................................................................................11
2.3 Van het cogito naar de wereld...............................................................................................12
2.4 Slotbeschouwing: Is de zekerheid bereikt?............................................................................15
Vragen bij Tekst 10: Meditaties.......................................................................................................17
Locke en Hume – Het empirisme.....................................................................................................19
Inleiding online.................................................................................................................................20
Wijsbegeerte – Hoofdstuk 3 – Pagina 96-99....................................................................................20
4. Het empirisme: John Locker en David Hume................................................................................20
John Locke...................................................................................................................................20
David Hume.................................................................................................................................20
Vragen Hume (over tekst 11)...........................................................................................................20
Immanuel Kant – Het kritisch idealisme..........................................................................................21
Inleiding online.................................................................................................................................21
Wijsbegeerte – Hoofdstuk 3 – Pagina 100-108.................................................................................22
5. Het kritische idealisme: Immanuel Kant.......................................................................................22
5.1 Kants probleem......................................................................................................................22
Oordelen...................................................................................................................................................23
5.2 De analyse van het kenproces: de zintuiglijkheid...................................................................24
5.3 De analyse van het kenproces: het verstand..........................................................................26
5.4 De analyse van het kenproces: de rede.................................................................................29
Vragen bij tekst 12: Voorwoord tot de tweede druk – Kritiek van de zuivere rede...........................31
,Inleiding online
Onder de ‘moderne tijd’ verstaan we de periode vanaf de Renaissance (16 e eeuw) tot
ongeveer 1850. Renaissance betekent letterlijk ‘herleving’. Uniek aan deze term is dat de
term al werd gebruikt tijdens de periode zelf, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de
middeleeuwen en de verlichting welk hun naam pas later verkregen.
In de renaissance nam men zich voor om te leven in een tijd waarin de Griekse en Romeinse
cultuur opnieuw zou bloeien, men nam een afwijzende houding t.o.v. de middeleeuwen aan.
De term ‘middeleeuwen’ kreeg een negatief imago, wat nu nog steeds een beetje zo is.
In de zeventiende en achttiende eeuw komen we in de barok en de verlichting terecht. Veel
filosofiegeschiedenissen beginnen pas bij de filosofie van René Descartes. Andere filosofen
uit deze periode die we tegenkomen: Benedictus de Spinoza, David Hume en Immanuel
Kant.
Het handboek stelt, terecht, dat: de wijsbegeerte wordt in de moderne tijd sterk getekend
door het overdenken van de grote filosofische problemen in het licht van de zich sterk
ontwikkelende natuurwetenschap. In de zeventiende en achttiende eeuw waren filosofie en
wetenschap nog niet strikt gescheiden, dit is wel belangrijk om te onthouden.
De filosofen die in het boek aan bod komen:
- René Descartes
- John Locke
- David Hume
- Immanuel Kant
2
,Wijsbegeerte – Hoofdstuk 3 – Pagina 75-82
De wending naar het su(b)ject - De moderne tijd (16 d e – 19 d e eeuw)
1. Inleiding
1.1 Een nieuwe tijd breekt aan
De geboorte van een nieuwe tijd
Vanaf de zestiende eeuw vindt er een gigantische verandering plaats in de westerse cultuur,
er breekt een waar nieuw klimaat door. Op alle vlakken vindt transformatie plaats: kunst,
religie, economie, politiek, filosofie en de wetenschappen.
De aandacht verschoof naar de mens, ook in de filosofie. Die beweging noemen we ‘de
ontdekking van het subject’. De mens ontdekt zichzelf als een bewust denkend en handelend
‘ik’. De mens staat centraal in de wereld en van daaruit krijgen zijn projecten zin in betekenis.
Een mooi voorbeeld van dit veranderde mens- en wereldbeeld is Michelangelo’s fresco De
schepping (Sixtijnse kapel, 1508-1512). We zien hoe God Adam schept, maar God is niet iets
wat ver boven de ‘kleine’ mens staat. In plaats daarvan neemt Adam in de compositie een
even dominante plaats als God.
Ook het voorbeeld van Robinson Crusoe (1719) is typisch: een mens in een moeilijke situatie
die door gebruik van zijn denkkracht en praktische vaardigheid zijn eigen leven draagbaar
maakt.
Het is, zoals vaker met denkrichtingen, lastig te zeggen wanneer de ‘nieuwe tijd’ (Neuzeit)
precies begon. Vaak zeggen we dat deze van de zestiende tot en met halverwege de
negentiende eeuw loopt.
Zoals eerder gezegd: de mens zelf had al door dat men in een nieuwe tijd was beland. De
‘moderne tijd’ is geen uitvinding van hedendaagse wetenschappers die een bepaalde
afbakening hebben gevonden, mannen als Descartes en Bacon hadden (zonder enige
bescheidenheid) al door dat ze met iets nieuws bezig waren.
Aan de hand van de indrukwekkende wetenschappelijke ontwikkelingen vond men de tijd
rijp om af te stappen van het aristotelische wereldbeeld en het scholastieke denken. Het was
tijd om het ‘westerse denken’ op een nieuw spoor te zetten.
Door de opkomst van de nieuwe wetenschap werd de filosofie gedwongen zichzelf, na de
allesomvattende filosofieën van de middeleeuwen, te herdefiniëren: na de massieve
middeleeuwen met hun alles omvattende verklaring ontstaat de moderne wetenschap en die
dwingt de filosofie om zichzelf te herdenken.
Op dat moment was het natuurlijk nog niet duidelijk dat die ‘nieuwe wetenschap’
(Copernicus, Kepler, Galilei, Huygens, Pascal, Newton) eigenlijk iets anders is dan filosofie.
Newtons belangrijkste werk (De wiskundige principes van de natuurfilosofie, 1687) gaf hij de
naam van een ‘moderne filosofie’ (filosofie gebaseerd op wiskundige principes).
3
, Pas aan het eind van de achttiende eeuw (door o.a. Kant) zal duidelijk blijken dat de
wetenschap en de filosofie niet dezelfde doelstellingen hebben. De relatie tussen beide
vakgebieden is dus niet zonder problemen. Zo stelde de negentiende-eeuwse positivist
Comte: elke filosofie die nog iets anders doet dan het synthetiseren van de resultaten van de
wetenschap is achterhaald.
Renaissance en humanisme
In de eerste fase van de moderne tijd spreken we over renaissance en humanisme.
- Focus op loskomen van verstarde scholastieke denkwijze middeleeuwen.
- Aansluiting bij oudheid, terugkeer naar authentieke bronnen.
- Bekende humanisten: Desiderius Erasmus (ca. 1493-1536), Thomas Morus (1478-
1535), Juan Luis Vives (1493-1540) en Justus Lipsius (1547-1606).
Ook van groot belang: godsdienstige vernieuwingsbewegingen.
- De kritiek op de kerkelijke structuren, praktijken en instellingen die de reformatie
met zich meebracht zorgde voor een focus op een authentieke geloofsbeleving
waarin de relatie tussen God en de gelovige zelf (mens, subject) centraal staat.
- Maarten Luther (1483-1546) en Johannes Calvijn (1509-1564).
Vanaf de zeventiende eeuw komt de filosofische uitwerking van de rol van het subject
(individu) volop in de belangstelling. De aandacht voor het individu en de opkomst van de
nieuwe wetenschappen geven een nieuwe impuls aan de filosofie.
Dit had tot gevolg: filosofen gingen grote systemen bouwen, waarin God, de kosmos en de
mens een plaats toebedeeld kregen. Deze nieuwe synthese was op basis van de menselijke
rede. De aandacht gaat hier naar de mens en naar wat hij op theoretisch en praktisch vlak
allemaal kan. Wel blijft nadrukkelijk het besef aanwezig dat de mens onderdeel is van een
groter geheel.
Onder andere Descartes, Spinoza en Leibniz ontwikkelden zulke systemen.
Verlichting
Vanaf de achttiende eeuw en in het bijzonder in de Verlichting (Aufklärung, Enlightenment,
Siècle des Lumières) neem de focus op op de mens als subject toe.
In verschillende landen ligt de focus op verschillende dingen:
Frankrijk: politieke en maatschappelijke kant.
Duitsland: vooral focus op culturele en filosofische kant.
Overeenkomsten Verlichting in meerdere landen:
1. Kritisch karakter. Kritisch zijn en een kritische houding aannemen wordt het motto
(hoofdwerken van Kant hebben term ‘kritiek’ in titel). Alles wat niet rationeel
verklaard kan worden, moeten we als vooroordeel of bijgeloof verwerpen. Alles wat
niet rationeel is, moet betwijfeld worden. Het doel hiervan: tegen fanatisme ingaan
en bijdragen aan tolerantie.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller maartenadfockert. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.97. You're not tied to anything after your purchase.
