Class notes
Zeer uitgebreide uitwerking alle Hoorcolleges Publiekrechtelijke Rechtshandhaving 2018/2019
- Course
- Institution
Dit bestand bevat zeer uitgebreide uitwerkingen van alle hoorcolleges (6 stuks) van het vak.
[Show more]
Seller
Follow
bachelormastercriminologievu
Reviews received
Content preview
Hoorcollege 1: Handhaving – Clarissa Meerts2 april 2019
In het vak bestaat er overlap tussen bestuursrecht en strafrecht. De thema’s van werkcolleges zullen
laten zien dat er overlap is tussen deze rechtsgebieden. Dit wordt vooral gedaan op het gebied van
het sociaaleconomisch ordeningsrecht van het bedrijfsleven. In dit soort zaken is vaak sprake van
overlap, omdat het ingewikkelde zaken zijn waarbij je vanuit verschillende rechtsgebieden
verschillend kan reageren. Soms kan strafrecht beter worden ingezet dan bestuursrecht of
andersom.
Het vak heet publiekrechtelijke rechtshandhaving omdat het gaat over het publiekrecht (strafrecht
en bestuursrecht) en omdat het gedrag in de publieke ruimte betreft (verkeer).
Handhaving
De reguleringsketen:
“Alle handelingen die normconform gedrag bewerkstelligen” hoe ga je dat doen en hoe ga je
dat invullen? Dit is namelijk een vrij vage definitie. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden via de
reguleringsketen:
- Je begint met de normstelling: bepaald gedrag dat volgens jou moet worden vertoond of juist
niet; opnemen in wettelijke normering en daarmee wordt norm gesteld.
- Uitvoering: de wet moet worden uitgevoerd; mensen en bedrijven moeten zich gaan
gedragen naar de wet.
Deze bovenstaande twee horen binnen reguleringsdeel.
- Toezicht: op wat mensen en bedrijven doen.
- Sanctionering: als mensen of bedrijven zich niet houden aan de norm (en het dus mis gaat),
ga je sanctioneren: reageren op het feit dat iemand de norm overtreedt.
Deze laatste twee horen binnen handhavingsdeel.
Heeft handhaving wel zin, is het wel effectief? Hier hebben we ons lang niet om druk gemaakt;
we reageerden gewoon zonder er goed over na te denken. De laatste jaren gaan instanties en
handhavers zich bezig houden met de vraag of het wel effectief is wat zij doen. Wat is effectieve
handhaving? Definitie van Blomberg & Michiels (1997): “Zodanig gebruik van de
handhavingsmogelijkheden dat het beoogde handhavingsdoel wordt bereikt” Dus zorgen dat
mensen zich aan de regel houden die jij gesteld hebt. Dat betekent dat in deze definitie rekening
wordt gehouden met mogelijkheden die je hebt tot handhaving en ook met het doel. Stel je gaat
op bepaalde manier handhaven, maar je bereikt het doel niet, dan heb je geen effectieve
handhaving. Van belang is dan te bepalen wat het doel is van die handhaving, of het doel
haalbaar is en hoe het doel het beste bereikt kan worden.
Er is vaker geen effectieve handhaving dan wel.
1
, - Socioloog Max Weber hield zich erg bezig met het rationaliseringsproces: onze samenleving
wordt steeds rationeler, organisaties worden groter en gaan zich op bepaalde manier
gedragen. Ze gaan zo efficiënt mogelijk handelen en daar regels voor maken etc.
Bureaucratisering kan gezien worden als rationele en efficiënte manier van organisatie, maar
kan aan andere kant ook bedreiging zijn voor effectieve handhaving.
- Dit idee komt ook van Robert K. Merton (net als Weber een socioloog). Als je je als
organisatie erg gaat houden aan regels, kan je doelen niet bereiken; soms moet je namelijk
van regels afwijken om je doel te bereiken.
Grote organisaties zijn log en houden zich te veel aan hun eigen regels. Voorbeeld is filmpje
van de “Paarse krokodil” (meisje was knuffel vergeten, ze zagen de knuffel gewoon achter
het glas staan maar wegens rompslomp en gedoe werd het niet direct gegeven). Elke laag in
organisatie heeft eigen procedures en regels; iedereen houdt zich erg vast aan de regels en
dat zorgt voor inefficiënt werken. Zo werkt dat ook met handhaving; als er te strikt op regels
wordt gezeten, kan dat ervoor zorgen dat je je doelen niet gaat bereiken.
Handhavingsdoelen
Algemeen: over het algemeen is doel van handhaving het bereiken van normconform gedrag
dit bereiken door afschrikking en normbevestiging. Je wil dat organisaties en mensen zich aan
regels houden (dat is algemeen doel van handhaving).
Concreet kan dat bijvoorbeeld zijn:
- Voorkomen van overtreding dus zorgen dat het überhaupt niet plaatsvindt.
- Beëindigen van overtreding als het al aan het plaatsvinden is, zorg je er voor dat het zo
snel mogelijk ophoudt.
- Ongedaan maken van gevolgen het is gebeurd en het is gestopt (misschien), maar er zijn
wel gevolgen geweest en daar moet men wat mee. Dus eigenlijk situatie terugdraaien naar
hoe het was vóór overtreding plaatsvond.
- Bevorderen van regelnaleving het gaat dan vooral over toekomstig gedrag; zorgen dat
mensen geen regels gaan overtreden.
- Vergoeding eisen van veroorzaakte schade dit is niet hetzelfde als ongedaan maken van
veroorzaakte gevolgen (zit wel overlap), maar gevolgen hoeven niet per se in geld zijn uit te
drukken. Het kan een heel ander gevolg zijn, maar toch kan je veroorzaakte schade met geld
compenseren.
- Bestraffen van overtreding iemand heeft iets gedaan waarvan wij vinden dat het niet mag
en we reageren met straf.
Dit punt is puur strafrechtelijk als je kijkt naar achterliggende idee.
Bestuursrechtelijke handhaving zit vooral aan de bovenkant. Strafrechtelijke handhaving zit vooral in
de laatste 3. Het idee is dat bestuursrecht niet bedoeld is om te straffen en strafrecht wel. Klopt dit
wel in de praktijk? Is bestuursrecht louter reparatoir en strafrecht punitief? Nee, bestuursrecht kan
ook heel punitief en bestraffend zijn / voelen voor betrokkenen. Strafrecht hoeft niet per se punitief
uit te werken. Veel overlap in uitwerking van praktijk dus tussen deze rechtsgebieden.
Voorbeeld doelboom milieuhandhaving (zie slides; hoef je niet te kennen dit voorbeeld).
Het gaat er om dat je weet dat er concrete handeling/middel wordt gebruikt om uiteindelijke doel te
bereiken (dat is helemaal; het uiteindelijke einddoel). Middelen en tussendoelen lopen beetje door
elkaar; je kan iets als middel gebruiken, maar het is dan tegelijkertijd vaak een soort tussendoel.
Einddoel ga je proberen te bereiken met alles wat er onder zit in zo’n doelboom.
2
,Handhaving als probleem
Handhaving is niet per se altijd iets positiefs; het wordt soms opgevat als probleem. In geval van
ongelukken en rampen zegt men vaak dat er gebrek aan handhaving is geweest / men niet effectief
en goed heeft opgetreden wegens gebrek aan handhaving (bijv. ramp in Volendam, vuurwerkramp
Enschede, Brexit, Anne Faber, bouwfraude, Chemiepack; momenten waarop samenleving gaat
roepen dat er duidelijk wat mis is gegaan met de handhaving; handhaving heeft niet goed
opgetreden).
Dit alles komt door de risicosamenleving (Ulrich Beck): het proberen zo veel mogelijk uit te sluiten
van risico’s (eigenlijk zijn we inmiddels opgeschoven naar voorzorgsamenleving). Waar we vroeger
accepteerden dat dingen mis konden gaan, willen we dat nu zoveel mogelijk proberen uit te sluiten.
We kunnen met technologische mogelijkheden inmiddels natuurlijk veel meer dan vroeger. Deze
hebben er echter ook voor gezorgd dat er meer en / of grotere rampen kunnen ontstaan.
Natuurramp is tot op bepaalde hoogte te voorspellen met bepaalde systemen, maar we hebben
tegenwoordig met zijn allen allerlei andere risico’s gecreëerd. We kunnen niet goed voorzien wat
gevolgen zijn van bepaalde dingen (bijv. nucleaire ramp). Het is te onvoorspelbaar geworden, dat
vinden we eng en willen we niet en willen we dus uitsluiten. Sommige dingen kunnen we niet of
moeilijk voorkomen en daarom gaan we ons verzekeren. Zoveel mogelijk proberen te compenseren.
Bij handhaving als probleem wordt vaak de handhavingsreflex genoemd: reactie vanuit de
samenleving dat de handhaving heeft gefaald en er dus te weinig is gehandhaafd. Als reactie gaan we
meer regels maken, meer handhaven, etc. Als reflex op slechte situatie volgt meer handhaving; meer
is niet altijd beter, geeft niet aan dat je je doel daardoor bereikt.
Er zijn grenzen aan effectieve handhaving door:
- Praktische haalbaarheid doelen sommige doelen zijn gewoon niet haalbaar; dan kan je
handhaven wat je wil, maar zal je het niet bereiken.
- Financiën handhavende instantie iedereen heeft bepaald budget en je kan niet geld
blijven uitgeven.
- Handhavingsinstrumentarium wat mag een handhaver en wat kan hij? Hij moet wel
juridische mogelijkheden ergens toe hebben.
- Rechtsbeginselen van burgers zijn soms belemmering sommige dingen kun je niet doen,
omdat het bijv. niet proportioneel is om te doen. Je wil niet ingaan tegen rechtsbeginselen
van burgers. Soms is handhaving niet effectief, omdat het niet proportioneel is om te doen.
- Rechtsbescherming van burgers (normadressaten) is ook van belang het proces gaat veel
langzamer doordat mensen in beroep kunnen gaan etc. en dan wordt het vaak minder
effectief.
Gebrekkige effectiviteit: handhaving kan effectiviteit en geloofwaardigheid van overheidsbeleid
belemmeren. Mensen zullen zich dan ook minder aan regels houden. Dus het is probleem als
jouw handhaving niet effectief is.
Verschillende definities van handhavingstekort:
- Commissie Michiels (nadruk ligt op actie van handhaving) juridisch normatieve definitie:
“Wel willen, maar niet kunnen handhaven” = niet in staat om op goede manier te
handhaven
“Wel kunnen, maar niet willen handhaven”
- Algemene Rekenkamer (nadruk ligt vooral op uitkomst, de naleving):
“Norm wordt minder nageleefd dan beoogd”
“En dat zou kunnen worden verbeterd door meer handhaving”
- Ze zijn het er beide over eens dat er een handhavingstekort is.
3
, Algemene Rekenkamer: “Handhavers hebben te weinig inzicht in effecten van
handhavingsinspanningen. Ze handhaven, maar weten niet of het zinvol of misschien
contraproductief is”
- Handhavingstekort heeft ook met andere dingen te maken:
Wat moet handhaving, wat wil het, wat is taak van handhaving, wat kunnen ze? Welke
beleidsbeslissingen worden genomen (wat wil men)? Kunnen gaat over het
instrumentarium (wat juridisch gezien mogelijk is).
Wat is de norm? Wat willen we uiteindelijk? Het feit dat er over aantal normen helemaal
geen consensus is, zorgt ervoor dat het moeilijk te handhaven is. Norm is soms niet
(helemaal) duidelijk. Je kan niet verwachten dat mensen zich aan regel houden, want
iedereen heeft andere interpretatie, maar dan kan je daar eigenlijk ook niet op
handhaven.
Handhavers hebben discretionaire bevoegdheid: ze moeten zich aan bepaalde dingen
houden, maar binnen taakstelling hebben mensen in handhavingsinstantie ruimte om
zelf beslissingen te nemen. Dat zorgt ervoor dat niet iedereen op dezelfde manier werkt /
handhaaft.
Niet handhaven
Wanneer worden de doelen niet bereikt?
- Niet willen handhaven (terwijl het eigenlijk wel zou moeten en structureel beleid is; je
spreekt dan van gedogen. Bijv. Nederlandse coffeeshopbeleid. Regel is er dat het illegaal is,
maar we willen het niet handhaven, we gedogen het).
- Niet kunnen handhaven = handhavingstekorten.
Feitelijk nalevingsniveau: hoeveel er daadwerkelijk wordt nageleefd (in praktijk).
Beoogd nalevingsniveau: wat men zou willen dat er gebeurd. Dit is het niveau waarvan
beleidsmakers vinden dat ze dat moeten/willen bereiken.
Feitelijk niveau ligt vaak lager dan beoogd niveau.
Oorzaken handhavingstekort:
- Capaciteit te weinig mensen om goed te kunnen handhaven (waardoor bijv. consumenten
risico lopen, bijv. NVWA).
- Deskundigheid te weinig deskundigheid onder personeel om goed te kunnen handhaven.
- Instrumentarium kan ontoereikend zijn sommige handhavers mogen bepaalde dingen
niet, hebben bepaalde mogelijkheden niet om te onderzoeken of om optredend te
bestraffen.
- Registratie handhavers hebben vaak eigen registratiesystemen, maar die zijn anders dan
van andere handhavers gaten ontstaan in kennis die ze hebben etc. Soms wordt ook
gewoon niet goed geregistreerd; bepaalde geconstateerde overtredingen worden niet goed
geregistreerd dan ook lastig om er tegen op te treden.
- Strijdige regels als je bepaalde regel gaat handhaven, kan dat ervoor zorgen dat andere
regel wordt overtreden. Probleem in de regelgeving dus.
- Verhouding bestuursrechtelijke – strafrechtelijke handhaving bestuursrecht vindt dat dit
moet, strafrecht vindt dat iets anders moet, punitief, reparatoir, etc. Vanuit strafrecht kan
men denken dat het bestuursrechtelijk moet worden aangepakt en / of vice versa en dan
gebeurt er soms gewoon niks.
- (Rechtsbescherming) deze oorzaak staat tussen haakjes omdat het andere categorie is. Er
is niks fout mee (zoals bij de andere oorzaken is er wel sprake van een fout), maar het is een
achterliggende oorzaak voor waarom tekort kan ontstaan. Rechtsbescherming kan er
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller bachelormastercriminologievu. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.91. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67474 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now