Volledige samenvatting van slides + uitgebreide lesnotities, !!BEHALVE de leerstof in verband met poëzie (dit schreef ik bij de gedichten in de gedichtenbundel)!! Vak gegeven door Professor Remco Sleiderink in academiejaar '23-'24.
2. draag je dan geen kroon misschien, zwartsa6jnen reisgezel?
Hee8 gewoon iemand geschreven langs de zijkant van de
weg.
3. chaque ma6n elle a tout oublié
Kunstwerk Lieven Segers (2016): hee8 een kunstenaar
gemaakt op de zijkant van een gebouw.
Zinnen 1, 2 en 3 zijn vormen van straatpoëzie = poëzie in de openbare ruimte, je komt het
tegen zonder dat je erom gevraagd hebt (door een bedrijf, kunstenaar, ...).
4. als ik dit schrijf komen krassen in geluk
Het is een zin uit ‘het
gouden ei’ van Tim
Krabbé.
1
, 5. als onze vleugels niet
opgerold onder onze
schouderbladen waren gebleven
zouden we nu zweven
Dit is Instagrampoëzie van Adriana Ivanova
@hartkamers.
Poëzie vindt je niet enkel terug in een gedichtenbundel. Er zijn heel wat andere
manieren om met poëzie in contact te komen (straatpoëzie, sociale media,
geboorte- en ster8ekaartjes, huisdecorabe, ...).
Wat maakt iets tot (goede) poëzie? Wat zijn kenmerken van (goede) poëzie? Wat is
noodzakelijk om van (goede) poëzie te spreken? Gelaagdheid, het onzegbare, zet aan tot
nadenken en tot emobes, taalspel, maatschappelijke relevant, herkenbaarheid (je voelt je
gehoord), het resoneert met mensen, enz. MAAR er is niet echt eensgezindheid...
HOE HERKENNEN WE POËZIE?
Bv. er wordt gespeeld met taal, er zit een ritme in, de bladspiegel, rijm, beeldspraak
(metaforen), genreaanduiding (‘gedichten’), ...
Voorbeeld:
• Opmaak
o Genreaanduiding (het staat in een boek genaamd ‘verzamelde gedichten’)
o Witregels verdelen de tekst in strofen
o Titel (hier: de zeer oude zingt?)
o Regelaereking doordat de dichter zelf hee8 beslist om over te gaan naar de
volgende regel ontstaan er verzen (ó in een roman wordt dit gewoon beslist
omdat het blad vol is)
o Afwijkende interpuncbe (weinig hoofdlefers en leestekens)
o Sbjlfiguren
2
, § Eindrijm (bv. wordt van aanraakbaarheid rijk / en aan alles gelijk.)
§ Alliterabe of leferrijm = gebruik van gelijke beginmedeklinkers
(bv. wat wordt wordt willoos)
§ Assonanbe = alleen de klinkers rijmen (bv. en blij8 ijlings)
§ Herhaling (bv. als het hart van de bjd / als het hart van de bjd)
§ Homofonie = woorden die hetzelfde klinken maar niet per sé dezelfde
spelling hebben (bv. noch is er minder / nog is onzeker wat er was)
§ Woordspelingen (bv. het herinnert zich heilloos; herinneren roept het
woord ‘feilloos’ op, maar men gebruikt hier het woord heilloos)
o Beeldspraak
§ Vergelijkingen (met verbindingswoord) (bv. als het hart van de bjd)
§ Metafoor = iets omschrijven door het impliciet te vergelijken met iets
anders (bv. wordt van aanraakbaarheid rijk)
• Inhoud: ‘to be or not to be’, het gaat om het zijn, om het ‘dit moment’.
Gewone teksten zijn te presenteren als poëzie
Voorbeeld:
dordrecht 25 november 1963
l.s.
wegens de gebeurtenissen in amerika
gaat de ouderavond vandaag niet door
de avond wordt nu gehouden
op maandag 9 december (over veer6en dagen)
ook weer in de meerpaal
om acht uur
de oudercommissie
3
,Readymade door C. Buddingh’. Het is eigenlijk een tekst die echt is verspreid door de
oudercommissie na de moord op Kennedy, maar Buddingh hee8 het omgezet naar een
gedicht door de opmaak aan te passen: hij hee8 er de interpuncbe uitgehaald en de datum
als btel genomen. Daarnaast zou je ook kunnen zeggen dat er beeldspraak wordt gebruikt,
meer specifiek metaforen (bv. ook weer in de meerpaal; dit is echt de naam van de plaats
maar men kan het ook lezen als een wil om door te gaan en terug samen te komen na de
erge gebeurtenissen want een meerpaal is een plaats voor schepen om aan te meren).
Zoeken naar het poë;sche in gewone taal
‘wij zijn niet groot, rij ons niet dood’
WAT IS POËZIE? WANNEER ERKENNEN WE POËZIE?
• ‘Poëzie = een tekst die is gepubliceerd in een dichtbundel’
• ‘Poëzie = een tekst die emobe overbrengt’
• ‘Poëzie = taal die een bijzondere gedachte overbrengt’
• ‘Poëzie = een compacte tekst gebonden aan vormelijke regels’
• ‘Poëzie = taal die ont-regelt’
‘Er is wel eens gezegd dat poëzie net als onkruid is: er
bestaan geen intrinsieke biologische kenmerken die
onkruid onderscheiden van niet-onkruid. Zo zijn er
ook geen intrinsieke eigenschappen die een tekst
tot poëzie maken. A@ankelijk van de culturele,
historische, sociale en ins;tu;onele context van een
tekst besluit een gemeenschap of die tekst poëzie is
of niet’ (Kila van der Starre op www.straatpoezie.nl)
® Hangt af van poëbca = literatuuropvalngen
Wie mag namens de gemeenschap oordelen? Wie schrijQ nu de beste literatuur ter wereld?
Voorbeeld: de Nobelprijs voor literatuur
2023: Jon Fosse (Noorwegen, °1959)
4
,Nobelprijs en diversiteit?
• 120 keer uitgereikt sinds 1901
• Wie nomineert? Wie beslist? Svenka Akademien
• Wie wordt gekozen? Nabonaliteit, taal, gender?
• Uit welk land komen de meeste winnaars? Frankrijk (16)
• Welke talen zijn het meest gebruikt door de winnaars? Engels (30), Frans (16), Duits
(15), Spaans (11)
• Genderdiversiteit? 17 vrouwen = 14% (wel sprake van verbetering!)
Een literaire canon = een lijst van belangrijke boeken en auteurs.
• Descripbef (beschrijvend, als sociale werkelijkheid)
o Beschrij8 wat de belangrijke werken en auteurs zijn
o Wat kent iedereen (binnen een bepaalde groep)?
o Wat hee8 veel invloed?
• Prescripbef (voorschrijvend, als wens of verplichbng)
o Zegt wat de belangrijkste werken en auterus zouden moeten zijn
o Wat zou iedereen moeten kennen?
o Wat is waardevol (volgens autoriteiten)?
• Vaak ergens tussen descripbef en prescripbef
VOORBEELDEN: NEDERLANDSTALIGE LITERAIRE CANON
• De literaire canon van de KANTL (2015 en 2020)
o Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Leferen
o Opgesteld door commissie van de KANTL: veel wife mannen
o Elke 5 jaar vernieuwd en plaats voor één blinde vlek: 50 + 1 (eigen keuze)
o Wat staat erin? www.literairecanon.be
5
, • De literaire canon op basis van de
canonenquête (2022): De
Nederlandstalige literaire canon in
honderd werken
o Genoeg diversiteit?
o Descripbef of prescripbef?
DE CANON VAN DE WERELDLITERATUUR
• In 2002 is er een lijst opgesteld op basis van top-10 van honderd schrijvers uit 54
landen: 69 mannen, 31 vrouwen, veel Nobelprijswinnaars
• Wat zal daar op staan?
o Hoeveel werken (van de 100) van voor het jaar 0? 10%
o Hoeveel werken uit 20ste eeuw? 46%
o Hoeveel Europese werken? 70%
o Welk werelddeel? Amerika 14% (USA: 9/14), Azië 12%, Afrika nog geen 4%
o Hoeveel werken geschreven door vrouwen? 10-25%
o Welke vrouwen? UK: Jane Austen, Emily Brontë, George Eliot, Doris Lessing,
Virginia Woolf (2); USA: Toni Morrison; Zweden: Astrid Lindgren; Italië: Elsa
Morante; Frankrijk: Marguerite Yourcenar; Japan: Murasaki Shikibu (ca. 1000)
6
, LES 2
LITERATUURWETENSCHAP
Literatuurwetenschap: wat houdt dat in?
• Historisch bepaald (en cultureel, sociaal, insbtuboneel…)
• Hier en nu:
o Liever descrip;ef (beschrijvend) dan norma;ef (regelgevend)
§ Anderzijds: belang van keuze van onderwerpen (vgl. canon)
§ Anderzijds: ook literatuurwetenschappers in jury’s van literaire prijzen
o Liever objec;ef dan subjec;ef
§ Spreken over teksten en literatuur op controleerbare manier
(falsifieerbaar, reproduceerbaar)
§ Vandaar: belang van eensgezindheid rond terminologie (metataal =
een taal om over de taal te spreken)
§ Anderzijds: niet vanzelfsprekend door het studieobject (ambiguïteit)
o Zowel tekst- als literatuurgericht
TEKSTGERICHTE LITERATUURWETENSCHAP
Tekstgericht = gericht op één tekst
• Literaire analyse (= literair ontleden)
o Teksbntern (louter binnen de tekst, je blij8 in de tekst, je houdt geen rekening
met de buitenwereld: structuralisme)
o Tekstextern (tekst in relabe tot de buitenwereld, je kijkt naar de wisselwerking
van de tekst met de wereld erbuiten, bv. polibek)
o N.B. onderscheid niet albjd goed te maken (bijv. verklarende commentaar bij
oudere teksten)
• Belangrijk onderscheid:
o Primaire tekst/literatuur (= literaire tekst, studieobject)
o Secundaire teksten/literatuur (= teksten over literaire tekst)
• Doel: van literaire analyse naar interpretabe (= synthese op basis van literaire analyse:
betekenisgeving die rekening houdt met vorm en inhoud van het literaire werk).
o Samenspel van tekst én lezer (én auteur?)
o Geen exacte wetenschap (vanwege ambiguïteit en ontbreken van een
ijkpunt): overtuigend of niet? Maar voor het overtuigende moet je wel op een
wetenschappelijke manier beargumenteren...
LITERATUURGERICHTE LITERATUURWETENSCHAP
Literatuurgericht = gericht op meerdere teksten (literatuur als verzameling van teksten)
7
, • Bijv. historische ontwikkelingen (tekst & context), bv. geschiedenis van de
Nederlandse literatuur of van de wereldliteratuur.
• Bijv. studie van (veranderende) poë;ca’s (literatuuropvalngen)
o Diachroon (door de bjd heen)
o Synchroon (op een bepaald moment)
o vgl. onderzoek naar stromingen (= dominante poëbca’s op een bepaald
moment), zoals realisme en postmodernisme.
o Belang van vorm? soepel, welluidend, mooi, technisch volmaakt, complex
o Belang van originaliteit? creabef, intelligent, geniaal, visionair
o Belang van ficbonaliteit? Ficbe / non-ficbe (N.B. ficbe is relabef recent literair
dominant geworden).
• Bijv. studie van literaire dynamiek (ook sociologisch)
o Bv. gender en literatuur
o Bv. recepbe van literatuur (= uitgevers, literatuurgerichte kribek,... zie verder).
Maar: niet van één tekst want dat is ‘tekstexterne tekstgerichte
literatuurwetenschap’.
HET GOUDEN EI VIA METHODE VAN CLOSE READING
Genre: thriller of (psychologische) novelle (= korte roman met een verhaallijn)?
Wat is volgens jou het thema? Verbondenheid, eenzaamheid, wanhoop (de angst om
iemand te zien verdwijnen), obsessie, ...
Methode van close reading = heel precies lezen van een tekst, van begin tot eind.
(ó distant reading: term uit de digital humanibes waarbij met behulp van computer heel
veel werken tegelijk worden ‘gelezen’ en geanalyseerd).
• Nauwkeurig lezen, grotendeels zonder rekening te houden met buitenwereld
(teksbntern: de tekst als autonoom object, als iets dat op zichzelf kan staan)
• Vanaf begin van de tekst: btel en openingszin
• Analyse en interpretabe geleidelijk bijstellen (beeld aanpassen bjdens het lezen).
• Vaardigheid om aan te leren
• Gebruik van de terminologie van tradibonele (structuralisbsche) narratologie
(verhaalanalyse): wat is het perspecbef, de ruimte, de bjd, ...
OPMAAK
Helpt vaak om structuur van een literaire tekst te herkennen: het bouwwerk en de
bouwstenen (de structuur wordt zichtbaar gemaakt door de opmaak). Door de opmaak kan
je zien of er belangrijke vernaderingen zijn, bijvoorbeeld verandering van chronologie
(bjdsprongen), verhaallijn (ander personage), perspecbef, ...
8
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller AnoniemUA. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $13.43. You're not tied to anything after your purchase.
