Een samenvatting van het boek Actuele Criminologie voor het toelatingstentamen van Opsporingscriminologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Dit gaat over het onderdeel Criminologie.
Hoofdstuk 1: een terreinverkenning
1.1 De opdracht van de criminologie
De afgelopen jaren is er veel politiek debat gevoerd over de relatie tussen immigranten en misdaad.
Op basis van eigen ervaringen en/of mediaberichten hebben veel burgers een uitgesproken mening
over misdaad en straf. Maar hoezeer men ook van het gelijk is overtuigd, de meningen zijn verre van
eensluidend.
Veel Nederlanders zijn ervan overtuigd dat de criminaliteit alleen maar toeneemt. Driekwart van de
Nederlanders vindt dat er harder en vaker moet worden opgetreden tegen misdadigers (meestal:
PVV, GroenLinks en D66). Nog steeds 40% is voor de invoering van de doodstraf (PVV). Een kwart van
de bevolking gelooft dat daders van delicten vaak uit disfunctionele gezinnen komen, met weinig
kansen in de maatschappij. Zij vinden dat de overheid meer moet doen aan preventie en
hulpverlening bij risicogroepen en resocialisatie van gedetineerden (CDA, ChristenUnie en linkse
partijen).
Neerwaartse vergelijking = de aantrekkelijkheid van criminele horrorverhalen berust op het
aangename gevoel dat men er zelf beter aan toe is dan het slachtoffer.
Dit verklaart de grote populariteit van berichten over sensationele misdrijven en rechtszaken in
ochtendbladen, op gespecialiseerde websites en bij reality-tv.
De door criminaliteit opgewekte emoties kunnen ook een positieve, sociaal opbouwende uitwerking
hebben. De Franse socioloog Durkheim heeft erop gewezen dat criminaliteit juist door het oproepen
van negatieve emoties een positieve sociale functie vervult. Door hun gevoelens van morele
verontwaardiging met elkaar te delen, bevestigen de leden van een gemeenschap zichzelf en elkaar
in hun normbesef. Gezamenlijke afwijzing van de zondaar veroorzaakt dus samenhorigheid.
Ontsporingen ontstaan door mensen die graag zelf willen handelen tegen de dader, hier is de
overheid erg terughoudend over. Ernstige misdrijven leiden niet altijd bij iedereen tot gevoelens van
angst en boosheid op de daders, maar soms ontstaan er ook heimelijke gevoelens van leedvermaak
ten opzichte van anonieme slachtoffers van gruwelijke misdrijven waarover de media berichten.
Misdaadverhalen kunnen ook leiden tot heimelijke identificatie met de dader(s) (denk aan rappers
die rappen over criminelen).
Deze gevoelens roepen ook weer schuldgevoelens op, dat leidt tot een roep op een strenge
bestraffing van de dader. Op die manier corrigeert men de eigen, deels onbewuste, criminele
impulsen. Men reageert zich soms ook af op de politieagenten, door middel van rellen of
terroristische aanslagen.
1.1.1 Het koele oog
Een criminoloog is iemand die zich beroepshalve toelegt op de bestudering van misdaad en straf,
maar daarbij, net als de rechter, juist wanneer de emoties hoog oplopen, het hoofd koel probeert te
houden. Hij of zij streeft bij zijn of haar oordeel naar een zo groot mogelijke mate van objectiviteit.
Pas als alle relevante feiten, inzichten en argumenten grondig in beschouwing zijn genomen, komt de
criminoloog toe aan zijn eigen, al dan niet emotionele of politiek gekleurde, oordeel.
1.2 Wat is criminologie?
1.2.1 Criminologie als praktijkgerichte wetenschap
De criminologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard en
achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en van de
wijze waarop de overheid en de overige maatschappij daarop reageert.
1.2.2 It’s in the name
Door de jaren heen veranderde de manier waarop mensen crimineel gedrag omschreven. De
verschuiving in woordkeuze hangt samen met de grotere ernst van de tegenwoordig door de
,jeugdrechters behandelde zaken, maar stellig ook met de eerdergenoemde verharding van de
publieke opinie over misdaad en straf.
1.2.3 De relativiteit van het begrip criminaliteit
Of een daad als strafbaar wordt beschouwd, verandert over de tijd. Er verdwijnen niet slechts
strafbepalingen, maar er worden ook nieuwe strafbepalingen aan het Wetboek van Strafrecht of aan
bijzondere wetten toegevoegd. Criminologen spreken bij de invoering van nieuwe wettelijke
bepalingen waardoor op bepaalde gedragingen strafsancties worden gesteld over de ‘criminalisering’
van dergelijk gedrag en bij het schrappen van bestaande strafbepalingen van ‘decriminalisering’. Ook
per land verschilt het of een bepaalde daad als een strafbaar feit wordt gezien of niet.
1.3 De geschiedenis van de criminologie
1.3.1 Van klassieke oudheid tot de middeleeuwen
Codex Hammurabi (1750 voor Christus) is een van de oudste bekende geschriften over misdaad en
straf, die werd opgesteld door koning Hammurabi van Mesopotamië. Deze Codex Hammurabi bevat
naast regels over familierecht en handel ook bepalingen over onder andere diefstal, heling, moord en
geweldpleging. Op overtredingen stonden ook draconische straffen en schadevergoeding aan
slachtoffers.
De Staat (380 voor Christus) werd gemaakt door filosoof Plato. Hij onderscheidde drie soorten
mensen op basis van hun ‘zielsdeel’. De hoogste klasse zijn wijsgeren. De laagste klasse wordt
gedreven door begeerte en genot.
De Griekse cultuur had een sterke invloed op de cultuur in het Romeinse Rijk (tweede eeuw voor
Christus, tot de vijfde eeuw na Christus). Het huidige recht is in belangrijke mate gebaseerd op het
oude Romeinse recht, maar het Romeinse strafrecht was beperkt tot misdrijven tegen de staat of de
openbare orde.
Later, in het Germaanse rijk, werd door Karel de Grote het feodale stelsel ontwikkeld, waarmee hij
zijn grote rijk bestuurde. Hij stelde daarbij leenmannen aan die delen van het gebied (lenen) voor
hem bestuurde. Zij begonnen hun leen als eigendom te zien. Daardoor werden criminele gedragingen
zoals diefstal en geweld beschouwd als inbreuken op de rechten van de leenheer en werden om die
reden bestraft.
In de middeleeuwen en ook daarna werd crimineel gedrag niet gezien als een conflict tussen burgers,
maar als manifestatie van ‘het kwade’ en ‘de zondige mens’ die volgens het Christelijke geloof in ons
allen zit.
In het Europese continent verschoof het strafproces van een accusatoir naar een inquisitoir systeem.
1.3.2 Van Renaissance naar Verlichting
Nieuwe denkbeelden over misdaad en straf. Een belangrijke Nederlandse denker was Coornhert.
Volgens hem was de doodstraf niet afschrikwekkend genoeg, omdat een ellendig voorleven nog altijd
minder aangenaam is dan een snelle dood. Hij pleitte dus voor werkstraffen. Ook pleitte hij voor de
bouw van gevangenissen, om misdrijfplegers tijdens detentie een ambacht te leren en nuttig werk te
laten doen in plaats van dood- of lijfstraffen. Zo werd de eerste gevangenis, het rasphuis in
Amsterdam, geopend.
1.3.3 De klassieke school
De Verlichting: de mens is in staat door rede (het gezond menselijke verstand) de wereld te begrijpen
en te verbeteren.
Beccaria: Criminaliteit was volgens hem een overtreding van een contract dat burgers vrijwillig zijn
aangegaan, en zou ook alleen in de mate van de inbreuk op het contract moeten worden bestraft,
het zogenoemde proportionaliteitsbeginsel. Bovendien zou wreed en overmatig zwaar straffen in
strijd met het utilitarische principe. Daarmee verzette hij zich tegen het inquisitoire strafproces
(marteling). Strafzekerheid was dus belangrijk, maar de straf moest wel op maat zijn
(gelijkheidsbeginsel), op basis van duidelijk opgelegde wetten (legaliteitsbeginsel) en niet willekeurig!
,1.3.4 De positieve school
Het denken over misdaad werd nu sterk beïnvloedt door natuurwetenschappen in plaats van
geesteswetenschappen (door ontwikkeling in de technologie). Menselijk gedrag werd bepaald door
factoren waarop die mens zelf weinig invloed heeft, dus ook criminaliteit gedetermineerd gedrag.
Het woord ‘positief’ wordt gebruikt omdat waarneembare feiten werden bestudeerd. Positivisten
bestreden het verlichte idee van gelijk straffen, omdat dit verschillen tussen daders veronachtzaamt.
Het gevangenzetten aan misdadigers zou niet gericht moeten zijn op leedtoevoeging, maar op het
behandelen en voorkomen van herhaling.
1.3.5 De Italiaanse antropologieschool
Deze stroming zocht de oorzaken van crimineel gedrag in de mens zelf en was sterk beïnvloed door
de medische wetenschap.
Lombroso: criminelen hadden specifieke uiterlijke kenmerken, zoals een laag voorhoofd, brede
kaken, zware, vaak doorlopende wenkbrauwen, scheven neus en grote oren. Ook was dit terug te
vinden in de voorliefde voor bijvoorbeeld tatoeages. De stroming heette criminele antropologie en
was populair, maar in de loop van de twintigste eeuw kwam men erachter dat steekproeven van de
onderzochte controlegroepen en misdadigers waren niet op een verantwoorde wijze tot stand waren
gekomen. Toch is dit idee tijdens de Tweede Wereldoorlog nog een belangrijk gedachtengoed
geweest.
1.3.6 De Franse milieuschool
De tweede stroming binnen de positivistische is ontstaan door de ontwikkeling van de sociologie en
de statistiek.
Quetelet: hij stelde vast dat de aantallen gepleegde misdrijven in een gebied betrekkelijk stabiel
waren. Hij veronderstelde hiermee dat niet de vrije wilsbesluiten van individuen, maar
maatschappelijke wetmatigheden criminaliteit veroorzaakten (zoals armoede). Tegenovergestelde
van Lombroso, want het is de sociale omgeving die iemand tot criminaliteit brengt en niet de
persoon zelf.
1.3.7 Socialistische criminologie
De strijd binnen de positivistische criminologie tussen de antropologieschool en de milieuschool
leidde tot studies die inzichten uit beide richtingen integreerden. De bekendste is de criminele
sociologie van Ferri. Deze denkbeelden leek aanvankelijk veel op die van de voormalige aanhanger
van de Italiaanse antropologieschool, Garofalo. Maar er kwam een sterke discussie waarin Ferri
socialistisch was en Garofalo anti-socialistisch.
Bongers: legde nadruk op de relatie tussen de ontwikkeling van criminaliteit en economische
condities (hoe minder geld, hoe groter de kans op criminaliteit).
Marx en Engels: communistische denkers, waarbij criminaliteit zou verdwijnen binnen een
samenleving met een grote sociale gelijkheid en een minder onderdrukkend justitieel
overheidsapparaat.
1.3.8 Nieuwe Richting en kritische criminologie.
Nieuwe Richting: Voortbordurend op de criminele antropologie en de criminele sociologie ontstond
rond 1900 in Nederland de zogenaamde ‘Nieuwe Richting’. De invloed van de Nieuwe Richting was zo
groot dat die leidde tot diverse hervormingen in het strafrecht, waaronder introductie van de
criminalistiek bij opsporing en reclassering van strafexecutie.
Utrechtse school (Pompe, Kempe en Baan): de dader werd verantwoordelijk gehouden voor zijn
gedrag, maar ook hield men oog voor de omstandigheden die hem tot zijn daad hebben gebracht. De
Utrechtse school had een sterke invloed op de strafrechtpleging in het naoorlogse Nederland.
, Kritische criminologie: marxisme leefde weer op, met als sleutelbegrippen machtsongelijkheid,
labeling of stigmatisering van delinquenten, en secundaire deviantie. Er werd gefocust op de
criminaliseringsprocessen (zoals hoe strafrechtpleging werd aangepakt)
1.3.9 Veramerikanisering van de criminologie
Chicago-school: criminaliteit kwam vooral voor in oudere buurten met vervallen en goedkope huizen,
waar de armsten van de stad woonden.
Merton (anomie- of straintheorie): toegenomen misdaad kwam voort uit de American dream
(vrijheid en gelijkheid voor iedereen) waarbij er geringe kansen waren voor migranten en zwarten in
achterstandswijken.
In de jaren zeventig lag de Amerikaanse criminologie vooral op de oververtegenwoordiging van Afro-
Amerikanen in gevangenissen en ter dood veroordeelden.
De Amerikaanse criminologie met zijn sociologische oriëntatie heeft een sterke invloed gehad op de
criminologie in Europa.
1.3.10 Nieuwe zakelijkheid
Met de wederopbouw van de economie na de Tweede Wereldoorlog en de stijging van de welvaart,
gingen de criminaliteitscijfers stijgen. Een van de nieuwe speerpunten was om de
criminaliteitsproblemen in kaart te brengen, door middel van enquêtes.
1.3.11 Conclusie
Criminologie is duidelijk steeds beïnvloed geweest door ontwikkelingen in andere disciplines. Voor de
schade die door criminaliteit werd veroorzaakt, is weinig aandacht geweest. De rechten van
slachtoffers werd pas na 1990 een groot thema. Hoewel criminaliteit is gedaald, wordt het nog
steeds als een groot en acuut maatschappelijk probleem gezien.
1.4 Aandachtsgebieden binnen de criminologie
A. Beschrijvende criminologie/criminografie: Dit behelst de statistische verdeling van criminaliteit in
tijd en ruimte (bijvoorbeeld of de criminaliteit is gestegen, of dat die verschilt tussen landen). Tevens
behoren de beelden die de bevolking heeft van de criminaliteit en de oordelen die men heeft over de
politie en strafrechtpleging als onderwerp binnen de beschrijvende criminologie.
B. Oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit: de etiologie houdt zich bezig met het onderzoek
naar de oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit. Twee hoofdstromingen: de psychologische
criminologie zoekt naar oorzaken van crimineel gedrag, de sociologische richting probeert het niveau
en de beweging van de criminaliteit als maatschappelijk verschijnsel te verklaren.
C. Reacties op criminaliteit: penologie
Formele reacties: van het politiële en justitiële apparaat
Informele reacties: van slachtoffers en potentiële slachtoffers van delicten en van omstanders.
D. Criminaliteitspreventie: Uit veel onderzoek bleek dat voorkomen beter is dan genezen, daarom
wordt er veel onderzoek gedaan naar mogelijkheden voor criminaliteitspreventie. Door criminologen
wordt dit onderzocht door middel van praktijkexperimenten.
E. Victimologie: Van oudsher is strafecht dadergericht. Sinds de afgelopen jaren wordt er meer op het
slachtoffer gericht.
F. Niet-commune criminaliteit: bijvoorbeeld internationale misdrijven, terrorisme, georganiseerde
misdaad en wittenboordencriminaliteit.
Hoofdstuk 2: Beschrijvende criminologie
2.1 Inleiding
De eerste opdracht van de criminoloog is om het waarheidsgehalte van dergelijke beweringen zo
objectief mogelijk te toetsen. In veel landen staat criminaliteit onder etnische minderheidsgroepen
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller sophievanzaalen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.57. You're not tied to anything after your purchase.
