Summary
Bestuursrecht: volledige samenvatting
- Course
- Institution
Bestuursrecht: volledige samenvatting van het boek Bestuursrecht door Prof. dr. Steven Lierman
[Show more]
Seller
Follow
deliisilann
Reviews received
Content preview
I. Publiekrecht in perspectiefHoofdstuk 1 Basisbegrippen en centrale thema’s van het publiekrecht
1 Inleiding: publiekrecht in een geslaagde rechtsorde
Publiekrecht Privaatrecht
Het recht over de organisatie en het optreden van de Het recht over de organisatie van relaties tussen
overheid. leden van de samenleving.
Het regelt de verhouding tussen de burgers en de Het regelt de onderlinge verhouding tussen alle
overheid. personen.
Het grondwettelijk recht, het bestuursrecht, het
fiscaal recht, het procesrecht, het strafrecht.
2 De grondwet
2.1 Betekenis en functies van de grondwet
De grondwet vormt het studieobject van het grondwettelijk recht.
United States, Declaration of Independence, 4 Juli 1776
We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal, that they are endowed by their Creator
with certain unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness. That to secure
these rights, Governments are instituted among Men, deriving their just powers from the consent of the
governed, That whenever any Form of Government becomes destructive of these ends, it is the Right of the
People to alter or to abolish it, and to institute new Government, laying its foundation on such principles and
organizing its powers in such form, as to them shall seem most likely to effect their Safety and Happiness.
Déclaration des droits de l’homme et du citoyen, 1789
Artikel 16
Toute Société dans laquelle la garantie des Droits n’est pas assurée, ni la séparation des Pouvoirs déterminée,
n’a point de Constitution.
Het eerste citaat is een passage uit de onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten. Het tweede
citaat is het artikel 16 van de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger.
De Amerikaanse en de Franse revoluties, en de grondwetten die zij hebben voortgebracht, hebben een
belangrijke invloed uitgeoefend op de Belgische Grondwet en de Europese constitutionele verdragen.
Die beïnvloeding was geen eenrichtingsverkeer. De Anglo-Amerikaanse en de Franse constitutionele teksten
zijn geïnspireerd op de charters en keuren die tijdens het Ancien Régime werden gesloten. Deze historische
parallellen zijn niet de belangrijkste reden.
De verschillende functies van de grondwet
= het organiseren en beperken van de overheidsmacht
1
, I. Publiekrecht in perspectief
A. Eerste functie: democratische organisatie van de overheidsmacht
De eerste functie van een grondwet is het organiseren van de democratische machtsuitoefening
van de overheid over haar onderdanen. Dit wordt ook wel omschreven als het ‘instellen van een
regering, die zijn rechtmatige bevoegdheden ontleent aan de instemming van de geregeerden’,
om Jefferson te parafraseren. Deze eerste grondwetsfunctie is een positieve functie: de grondwet
brengt de overheid tot stand.
De grondwet zorgt ervoor dat een overheid (bijvoorbeeld een staat) zichzelf vorm geeft of
‘constitueert’, vandaar ook de termen ‘constitutie’ en ‘constitutioneel’ recht. De grondwet vervult
deze rol door een regering te creëren en de bevoegdheden van de verschillende
overheidsorganen vast te leggen. Als gevolg daarvan is de grondwet ook de primaire rechtsbron
van het rechtssysteem: zij bevat de regels over de totstandkoming en de geldigheid van de overige
rechtsnormen.
De grondwet ‘verrechtelijkt’ als het ware de overheidsmacht. Zij transformeert feitelijke macht in
juridisch gelegitimeerde macht, in rechtsmacht of bevoegdheid. Met andere woorden: door het
aannemen van een grondwet constitueert een politieke gemeenschap zich tot een
rechtsgemeenschap.
Het is echter belangrijk om op te merken dat niet elke staat met een grondwet een democratische
staat is. Er zijn voorbeelden van landen, zoals de Islamitische Republiek Iran, die een grondwet
hebben, maar die we bezwaarlijk een democratie kunnen noemen. Ook in Nazi-Duitsland en de
voormalige Sovjetrepublieken waren grondwetten van kracht die de bevoegdheden van de
verschillende staatsorganen omschreven, maar opnieuw was van democratische inspraak weinig
sprake.
Het moderne grondwetsconcept, en dat blijkt wederom uit de tekst van Jefferson, vertrekt
daarentegen vanuit de idee dat de organisatie van de staat op democratische principes moet
berusten, op de “instemming” (consent) van de geregeerden. De Amerikaanse en Franse
verklaringen zijn dan ook gebaseerd op de idee van de volkssoevereiniteit. De hoogste macht berust
niet bij de vorst maar bij het volk.
Aangezien ‘het volk’ zichzelf echter niet rechtstreeks kan besturen – voor elke collectieve beslissing
zijn er immers procedures nodig – is er nood aan een overheid. Om die overheid te organiseren
hebben we de grondwet. Vanuit de hier geschetste optiek en de associatie van grondwet met
democratie, worden niet-democratische grondwetten wel eens als façadegrondwetten
omschreven. Zij maskeren de ware aard van het regime.
B. Tweede functie: beperken van de overheidsmacht
De tweede functie van een grondwet is het beperken van de overheidsmacht. Dit is een cruciaal
aspect van het constitutioneel recht, dat niet alleen tot doel heeft het democratisch overheidsgezag te
organiseren, maar ook om datzelfde gezag aan banden te leggen. Deze tweede functie heeft een
eerder negatief karakter, omdat het bedoeld is om de macht van de overheid in te perken.
2
, I. Publiekrecht in perspectief
De moderne, liberale grondwetsidee is nauw verbonden met het principe van gematigd bestuur en het
bestrijden van willekeur. De grondwet moet machtsmisbruik door de overheid en haar organen
tegengaan en zo de vrijheid van de burgers beschermen. Dit is een fundamenteel aspect van de
grondwet, dat bedoeld is om de rechten en vrijheden van de burgers te waarborgen.
Het grondwettelijk recht hanteert twee technieken om de overheidsmacht te beperken:
• Het verdelen van de overheidsmacht tussen diverse ambten, instellingen of organen. Dit
betekent dat de macht niet geconcentreerd is in één instantie, maar verdeeld is over
verschillende entiteiten. Dit helpt om een evenwicht te creëren en te voorkomen dat één
entiteit te veel macht krijgt
• Het inperken van de overheidsmacht door het verankeren van fundamentele rechten en
vrijheden. Dit betekent dat de grondwet bepaalde rechten en vrijheden garandeert die de
overheid niet mag schenden. Dit helpt om de rechten van de burgers te beschermen en te
voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt
De tweede grondwetsfunctie is geïnspireerd door de denkbeelden van de filosofen John Locke
en Charles de Montesquieu, twee geestelijke vaders van het moderne grondwetsbegrip. Hoewel
beide auteurs voortbouwen op een lange filosofische traditie (die minstens teruggaat tot de Griekse
oudheid), zijn veel van hun inzichten niet volledig origineel. Ze hebben echter een belangrijke
bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het moderne begrip van een grondwet en de rol die het
speelt in het beperken van de overheidsmacht.
a. Machtenscheiding
Een eerste techniek om de macht van de overheid te begrenzen is die macht te spreiden over
verschillende entiteiten en organen. Dit kan op twee manieren gebeuren:
1) Functionele of Horizontale Machtenscheiding: Hierbij worden de verschillende taken en
bevoegdheden van de overheid binnen één en hetzelfde overheidsverband aan
verschillende ambten of organen toebedeeld. Dit betekent dat de macht wordt verdeeld
over verschillende organen binnen dezelfde regering, zoals de uitvoerende, wetgevende en
rechterlijke macht. Elk orgaan heeft zijn eigen specifieke taken en bevoegdheden, en kan
de anderen controleren en in evenwicht houden
2) Territoriale of Verticale Machtenscheiding: Hierbij worden de bevoegdheden van de
overheid gespreid over verschillende territoriaal omschreven overheidsverbanden. Dit kan
bijvoorbeeld de unie, de staat, de deelstaten, de lokale besturen zijn. Dit betekent dat de
macht wordt verdeeld over verschillende niveaus van de overheid, elk met zijn eigen
specifieke taken en bevoegdheden
De meeste grondwetten combineren deze beide technieken om een evenwichtige en effectieve
verdeling van de macht te bereiken. Dit helpt om machtsmisbruik te voorkomen en zorgt voor een
evenwichtige en democratische regeringsstructuur. Het is een fundamenteel principe van de
rechtsstaat en een essentieel onderdeel van een democratisch systeem.
3
, I. Publiekrecht in perspectief
i. Horizontale machtenscheiding
Het voorkomen van machtsmisbruik kan worden bereikt door de verschillende taken van
de overheid horizontaal te verdelen tussen meerdere instellingen binnen diezelfde
overheid. Traditioneel worden hierbij drie overheidsfuncties onderscheiden, bekend als
de trias politica: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke functie.
• Trias Politica:
o De wetgevende taak omvat het opstellen van algemene regels
o De uitvoerende functie beoogt die regels te doen naleven
o De rechterlijke functie behelst het beslechten van geschillen omtrent de
toepassing van die regels
• Absolute Machtenscheiding: Volgens deze these kunnen de drie
overheidsfuncties zuiver worden afgebakend en moeten zij elk afzonderlijk aan drie
volledig onafhankelijke organen worden toebedeeld
• Evenwicht tussen de Machten: Volgens een tweede versie beoogt het principe
niet zozeer een scherpe scheiding maar eerder een evenwicht tussen de machten
tot stand te brengen. Dit doel kan het beste worden gerealiseerd door een systeem
waarbij de verschillende machten elkaar onderling controleren of waarbij zij
wederzijds participeren in de uitoefening van elkaars functies. Dit staat bekend als
het systeem van ‘checks and balances’
• Amerikaanse Model: Het Amerikaanse model is interessant vanwege de wijze
waarop het de scheiding als de samenwerking van de machten organiseert.
Enerzijds kent de Verenigde Staten een ver doorgedreven systeem van
machtenscheiding. Anderzijds zijn de vormen van onderlinge controle en
samenwerking tussen de instellingen legio
• Franse Model: Een historisch voorbeeld van een zuiver systeem van
machtenscheiding treffen we aan in de Franse Grondwet van 1791. De Franse
revolutionairen toonden zich strikt in de leer en sloten elke wisselwerking tussen
de machten, en daarmee ook elke wederzijdse controle, uit
• Arbeidsverdeling en Functionele Specialisatie: Een belangrijk voordeel van de
machtenspreiding is dat zij arbeidsverdeling en functionele specialisatie mogelijk
maakt. Zij laat toe om bepaalde overheidstaken af te schermen van politieke
interventie en over te laten aan ‘professionals’ die vanwege hun expertise en
onafhankelijkheid beter geplaatst zijn om bepaalde opdrachten uit te voeren
In conclusie, de spreiding van taken over verschillende organen is primair bedoeld om de
overheidsmacht aan banden te leggen en machtsmisbruik tegen te gaan om zo de vrijheid
van de burger te waarborgen. Daarnaast kan het ook ingegeven zijn door meer praktische
overwegingen, zoals het mogelijk maken van arbeidsverdeling en functionele specialisatie.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller deliisilann. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $16.91. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
84251 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now