SAMENVATTING
ONTWIKKELINGSPSYCHO
LOGIE
[Ondertitel van document]
ACADEMIEJAAR 2023-2024
SOCIALE READAPTATIEWETENSCHAPPEN
UCLL
,HOOFDSTUK 1: TERREINVERKENNING.........................................5
1.1 Een korte historiek................................................................................................................................... 5
1.1.1 De verre voorgeschiedenis...........................................................................................................................5
1.1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie..........................................................................................................5
1.1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie............................................................................................6
1.1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie..................................................................................7
1.2 De indeling in fasen:................................................................................................................................. 8
1.2.1 Continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling.......................................................................................8
1.2.2 Het trapmodel..............................................................................................................................................8
1.2.3 Het gelaagd model.......................................................................................................................................8
1.2.4 Lijnmodel......................................................................................................................................................9
1.3 Factoren die de ontwikkeling sturen......................................................................................................... 9
1.3.1 Rol van de erfelijkheid..................................................................................................................................9
1.3.2 Invloeden vanuit het milieu:......................................................................................................................10
1.3.3 Interacties tussen erfelijkheid en milieu:...................................................................................................11
1.3.3.1 Naar het relatieve gewicht van erfelijkheid en milieu........................................................................11
1.3.3.2 Invloed van de erfelijkheid op het milieu...........................................................................................11
1.3.3.3 Invloed van het milieu op de erfelijkheid...........................................................................................11
1.4 Ontwikkelingsdomeinen en -opgaven..................................................................................................... 11
1.5 Van theorieën tot modellen.................................................................................................................... 11
1.6 Overzicht van modellen: (Dit staat niet in het handboek, maar moet wel gekend zijn!)............................13
1.6.1 Rijpingsmodel (NATURE)............................................................................................................................13
1.6.2 Millieumodel (NURTURE)...........................................................................................................................13
1.6.3 Interactionistisch model.............................................................................................................................14
1.6.4 Cultureel model.........................................................................................................................................14
1.6.5 Deficitmodel...............................................................................................................................................15
1.6.6 Veerkrachtmodel........................................................................................................................................15
1.7 Ontwikkelingspsychologie binnen de SRW-opleiding...............................................................................15
1.8 Belangrijk:.............................................................................................................................................. 16
HOOFDSTUK 2: TWEE FUNDAMENTELE ONTWIKKELINGSTHEORIEËN
.............................................................................................. 17
2.1 De psychosociale identiteitstheorie van Erikson......................................................................................17
2.1.1 Situering ten opzichte van Freud...............................................................................................................17
2.1.1.1 De constructieve rol van het ego (freudiaanse ICH)...........................................................................17
2.1.1.2 Het belang van de sociale omgeving..................................................................................................17
2.1.1.3 De positieve betekenis van crisissen..................................................................................................18
2.1.1.4 Een levenslang ontwikkelingsproces..................................................................................................18
2.1.2 Eriksons Theorie.........................................................................................................................................18
2.1.2.1 Evaluatietheorie..................................................................................................................................20
2.2 De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget.......................................................................................20
2.2.1 Enkele Begrippen.......................................................................................................................................21
2.2.1.1 Inhoud en functie van de intelligentie................................................................................................21
2.2.1.2 De cognitieve structuren....................................................................................................................21
2.2.1.3 Adaptatie via assimilatie en accommodatie.......................................................................................22
1
, 2.2.1.4 Equilibratie en organisatie..................................................................................................................22
2.2.2 De eigenlijke ontwikkeling.........................................................................................................................23
2.2.2.1 Sensomotorische periode (0-2jaar)....................................................................................................23
2.2.2.2 Preoperationele periode (2-7jaar)......................................................................................................23
2.2.2.3 Concreet-operationele periode (7-12jaar).........................................................................................24
2.2.2.4 Formeel-operationele periode (12-16jaar)........................................................................................24
HOOFDSTUK 3: DE PRENATALE ONTWIKKELING (ENKEL HET
LAATSTE STUKJE OVER DE GEBOORTE.)......................................25
3.4 De geboorte........................................................................................................................................... 25
3.4.1 Het geboorteproces...................................................................................................................................25
3.4.1.1 Het tijdstip van de geboorte...............................................................................................................25
3.4.1.2 De eigenlijke geboorte........................................................................................................................25
3.4.1.3 Nazorg van moeder en kind................................................................................................................26
3.4.2 De ervaringen van het kind........................................................................................................................27
3.4.2.1 Impact van prematuriteit...................................................................................................................27
3.4.2.2 Ervaringen van het pasgeboren kind..................................................................................................27
HOOFDSTUK 4: DE BABYTIJD.....................................................28
4.1 Uitrusting van de pasgeborene............................................................................................................... 28
4.1.1 Motorische reacties...................................................................................................................................28
4.1.2 Waarneming en cognitie............................................................................................................................29
4.1.2.1 De verschillende zintuigen..................................................................................................................29
4.1.2.2 Elementaire leerprocessen.................................................................................................................29
4.1.3 Sociale gerichtheid en emoties..................................................................................................................29
4.1.3.1 De pasgeborene als asociaal wezen...................................................................................................29
4.1.3.2 De beperkte gevoelswereld van de pasgeborene..............................................................................29
4.2 De verdere motorische ontwikkeling...................................................................................................... 30
4.2.1 Verschillende stadia:..................................................................................................................................30
4.2.1.1 Het kijkstadium (0-3 maanden)..........................................................................................................30
4.2.1.2 Het grijpstadium (3-6 maanden)........................................................................................................31
4.2.1.3 Het zitstadium (6-9 maanden)............................................................................................................31
4.2.1.4 Het kruip- en optrekstadium (9-12 maanden)...................................................................................31
4.2.1.5 Het loopstadium (12-15 maanden)....................................................................................................31
4.3 Ontwikkelingen in de waarneming en cognitie........................................................................................31
4.3.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode (Piaget).................................................................................31
4.3.2 Bespeking van enkele afzonderlijke processen..........................................................................................32
4.3.2.1 Leren en geheugen.............................................................................................................................32
4.4 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling.................................................................................................32
4.4.1 Hechting.....................................................................................................................................................32
4.4.1.1 Historiek hechtigsgedrag:...................................................................................................................32
4.4.1.2 Twee grondleggers.............................................................................................................................34
4.4.1.3 Vier soorten gehechtheid...................................................................................................................34
4.4.1.4 Mentaliseren staat niet in het handboek...........................................................................................34
4.4.1.5 Hechtingsproblemen: levenlang?.......................................................................................................35
4.4.2 Dynamisch- affectieve ontwikkeling..........................................................................................................35
HOOFDSTUK 5: DE PEUTERJAREN..............................................36
5.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling................................................................................................ 36
2
, 5.1.1 Gebruik van skeletspieren..........................................................................................................................36
5.1.2 De zindelijkheidstraining............................................................................................................................36
5.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren.............................................................36
5.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling.................................................................................................37
5.3.1 Sociale ontwikkeling...................................................................................................................................37
5.3.1.1 Hechting..............................................................................................................................................37
5.3.1.2 Peers...................................................................................................................................................37
5.3.1.3 Het ontstaan van het zelfbewustzijn..................................................................................................37
5.3.1.3 De “peuterpuberteit”.........................................................................................................................38
5.3.2 Dynamische-affectieve ontwikkeling.........................................................................................................38
5.3.2.1 Nieuwe gevoelens en emoties............................................................................................................38
5.3.2.2 Het kernconflict van de peutertijd......................................................................................................38
HOOFDSTUK 6: DE KLEUTERJAREN............................................39
6.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling................................................................................................ 39
6.1.1 Lichamelijke veranderingen.......................................................................................................................39
6.1.2 Motorische ontwikkeling...........................................................................................................................39
6.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren.............................................................39
6.2.1 Het preoperationele denken van kleuters (Piaget)....................................................................................39
6.2.1.1 Het einde van het preconceptueel denken (2 – 4 jaar)......................................................................40
6.2.1.2 Het intuïtieve denken (4-6 à 7 jaar)....................................................................................................41
6.2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen........................................................................................41
6.2.2.1 De waarneming..................................................................................................................................41
6.2.2.2 Het geheugen.....................................................................................................................................41
6.2.2.3 Denken................................................................................................................................................42
6.2.2.4 De fantasie..........................................................................................................................................42
6.2.2.5 De taalontwikkeling............................................................................................................................42
6.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling.................................................................................................43
6.3.1 Sociale ontwikkeling...................................................................................................................................43
6.3.1.1 De relatie met leeftijdgenoten...........................................................................................................43
6.3.1.2 Ontluikend zelfconcept.......................................................................................................................43
6.3.1.3 Het ontwikkelen van de genderidentiteit (basis)...............................................................................43
6.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling...........................................................................................................44
6.3.2.1 Ontstaan van een moreel besef.........................................................................................................44
6.3.2.2 Taakgerichtheid..................................................................................................................................44
6.3.2.3 Gevoelens en emoties........................................................................................................................44
6.3.2.4 Het kernconflict van de kleuterperiode (Erikson)..............................................................................45
HOODSTUK 7: DE SCHOOLPERIODE...........................................46
7.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling................................................................................................ 46
7.1.1 Lichamelijke veranderingen.......................................................................................................................46
7.1.2 Motorische ontwikkeling...........................................................................................................................46
7.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren.............................................................47
7.2.1 Het concreet-operationele denken (7 – 11 jaar)........................................................................................47
7.2.1.1 Op weg naar een nieuw evenwicht....................................................................................................47
7.2.1.2 Conservatie.........................................................................................................................................47
7.2.1.3 Classificatie.........................................................................................................................................47
7.2.1.4 Seriatie................................................................................................................................................47
7.2.1.5 De klassen- en relatielogica................................................................................................................48
3
ONTWIKKELINGSPSYCHO
LOGIE
[Ondertitel van document]
ACADEMIEJAAR 2023-2024
SOCIALE READAPTATIEWETENSCHAPPEN
UCLL
,HOOFDSTUK 1: TERREINVERKENNING.........................................5
1.1 Een korte historiek................................................................................................................................... 5
1.1.1 De verre voorgeschiedenis...........................................................................................................................5
1.1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie..........................................................................................................5
1.1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie............................................................................................6
1.1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie..................................................................................7
1.2 De indeling in fasen:................................................................................................................................. 8
1.2.1 Continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling.......................................................................................8
1.2.2 Het trapmodel..............................................................................................................................................8
1.2.3 Het gelaagd model.......................................................................................................................................8
1.2.4 Lijnmodel......................................................................................................................................................9
1.3 Factoren die de ontwikkeling sturen......................................................................................................... 9
1.3.1 Rol van de erfelijkheid..................................................................................................................................9
1.3.2 Invloeden vanuit het milieu:......................................................................................................................10
1.3.3 Interacties tussen erfelijkheid en milieu:...................................................................................................11
1.3.3.1 Naar het relatieve gewicht van erfelijkheid en milieu........................................................................11
1.3.3.2 Invloed van de erfelijkheid op het milieu...........................................................................................11
1.3.3.3 Invloed van het milieu op de erfelijkheid...........................................................................................11
1.4 Ontwikkelingsdomeinen en -opgaven..................................................................................................... 11
1.5 Van theorieën tot modellen.................................................................................................................... 11
1.6 Overzicht van modellen: (Dit staat niet in het handboek, maar moet wel gekend zijn!)............................13
1.6.1 Rijpingsmodel (NATURE)............................................................................................................................13
1.6.2 Millieumodel (NURTURE)...........................................................................................................................13
1.6.3 Interactionistisch model.............................................................................................................................14
1.6.4 Cultureel model.........................................................................................................................................14
1.6.5 Deficitmodel...............................................................................................................................................15
1.6.6 Veerkrachtmodel........................................................................................................................................15
1.7 Ontwikkelingspsychologie binnen de SRW-opleiding...............................................................................15
1.8 Belangrijk:.............................................................................................................................................. 16
HOOFDSTUK 2: TWEE FUNDAMENTELE ONTWIKKELINGSTHEORIEËN
.............................................................................................. 17
2.1 De psychosociale identiteitstheorie van Erikson......................................................................................17
2.1.1 Situering ten opzichte van Freud...............................................................................................................17
2.1.1.1 De constructieve rol van het ego (freudiaanse ICH)...........................................................................17
2.1.1.2 Het belang van de sociale omgeving..................................................................................................17
2.1.1.3 De positieve betekenis van crisissen..................................................................................................18
2.1.1.4 Een levenslang ontwikkelingsproces..................................................................................................18
2.1.2 Eriksons Theorie.........................................................................................................................................18
2.1.2.1 Evaluatietheorie..................................................................................................................................20
2.2 De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget.......................................................................................20
2.2.1 Enkele Begrippen.......................................................................................................................................21
2.2.1.1 Inhoud en functie van de intelligentie................................................................................................21
2.2.1.2 De cognitieve structuren....................................................................................................................21
2.2.1.3 Adaptatie via assimilatie en accommodatie.......................................................................................22
1
, 2.2.1.4 Equilibratie en organisatie..................................................................................................................22
2.2.2 De eigenlijke ontwikkeling.........................................................................................................................23
2.2.2.1 Sensomotorische periode (0-2jaar)....................................................................................................23
2.2.2.2 Preoperationele periode (2-7jaar)......................................................................................................23
2.2.2.3 Concreet-operationele periode (7-12jaar).........................................................................................24
2.2.2.4 Formeel-operationele periode (12-16jaar)........................................................................................24
HOOFDSTUK 3: DE PRENATALE ONTWIKKELING (ENKEL HET
LAATSTE STUKJE OVER DE GEBOORTE.)......................................25
3.4 De geboorte........................................................................................................................................... 25
3.4.1 Het geboorteproces...................................................................................................................................25
3.4.1.1 Het tijdstip van de geboorte...............................................................................................................25
3.4.1.2 De eigenlijke geboorte........................................................................................................................25
3.4.1.3 Nazorg van moeder en kind................................................................................................................26
3.4.2 De ervaringen van het kind........................................................................................................................27
3.4.2.1 Impact van prematuriteit...................................................................................................................27
3.4.2.2 Ervaringen van het pasgeboren kind..................................................................................................27
HOOFDSTUK 4: DE BABYTIJD.....................................................28
4.1 Uitrusting van de pasgeborene............................................................................................................... 28
4.1.1 Motorische reacties...................................................................................................................................28
4.1.2 Waarneming en cognitie............................................................................................................................29
4.1.2.1 De verschillende zintuigen..................................................................................................................29
4.1.2.2 Elementaire leerprocessen.................................................................................................................29
4.1.3 Sociale gerichtheid en emoties..................................................................................................................29
4.1.3.1 De pasgeborene als asociaal wezen...................................................................................................29
4.1.3.2 De beperkte gevoelswereld van de pasgeborene..............................................................................29
4.2 De verdere motorische ontwikkeling...................................................................................................... 30
4.2.1 Verschillende stadia:..................................................................................................................................30
4.2.1.1 Het kijkstadium (0-3 maanden)..........................................................................................................30
4.2.1.2 Het grijpstadium (3-6 maanden)........................................................................................................31
4.2.1.3 Het zitstadium (6-9 maanden)............................................................................................................31
4.2.1.4 Het kruip- en optrekstadium (9-12 maanden)...................................................................................31
4.2.1.5 Het loopstadium (12-15 maanden)....................................................................................................31
4.3 Ontwikkelingen in de waarneming en cognitie........................................................................................31
4.3.1 De sensomotorische ontwikkelingsperiode (Piaget).................................................................................31
4.3.2 Bespeking van enkele afzonderlijke processen..........................................................................................32
4.3.2.1 Leren en geheugen.............................................................................................................................32
4.4 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling.................................................................................................32
4.4.1 Hechting.....................................................................................................................................................32
4.4.1.1 Historiek hechtigsgedrag:...................................................................................................................32
4.4.1.2 Twee grondleggers.............................................................................................................................34
4.4.1.3 Vier soorten gehechtheid...................................................................................................................34
4.4.1.4 Mentaliseren staat niet in het handboek...........................................................................................34
4.4.1.5 Hechtingsproblemen: levenlang?.......................................................................................................35
4.4.2 Dynamisch- affectieve ontwikkeling..........................................................................................................35
HOOFDSTUK 5: DE PEUTERJAREN..............................................36
5.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling................................................................................................ 36
2
, 5.1.1 Gebruik van skeletspieren..........................................................................................................................36
5.1.2 De zindelijkheidstraining............................................................................................................................36
5.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren.............................................................36
5.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling.................................................................................................37
5.3.1 Sociale ontwikkeling...................................................................................................................................37
5.3.1.1 Hechting..............................................................................................................................................37
5.3.1.2 Peers...................................................................................................................................................37
5.3.1.3 Het ontstaan van het zelfbewustzijn..................................................................................................37
5.3.1.3 De “peuterpuberteit”.........................................................................................................................38
5.3.2 Dynamische-affectieve ontwikkeling.........................................................................................................38
5.3.2.1 Nieuwe gevoelens en emoties............................................................................................................38
5.3.2.2 Het kernconflict van de peutertijd......................................................................................................38
HOOFDSTUK 6: DE KLEUTERJAREN............................................39
6.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling................................................................................................ 39
6.1.1 Lichamelijke veranderingen.......................................................................................................................39
6.1.2 Motorische ontwikkeling...........................................................................................................................39
6.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren.............................................................39
6.2.1 Het preoperationele denken van kleuters (Piaget)....................................................................................39
6.2.1.1 Het einde van het preconceptueel denken (2 – 4 jaar)......................................................................40
6.2.1.2 Het intuïtieve denken (4-6 à 7 jaar)....................................................................................................41
6.2.2 Bespreking van enkele afzonderlijke processen........................................................................................41
6.2.2.1 De waarneming..................................................................................................................................41
6.2.2.2 Het geheugen.....................................................................................................................................41
6.2.2.3 Denken................................................................................................................................................42
6.2.2.4 De fantasie..........................................................................................................................................42
6.2.2.5 De taalontwikkeling............................................................................................................................42
6.3 Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling.................................................................................................43
6.3.1 Sociale ontwikkeling...................................................................................................................................43
6.3.1.1 De relatie met leeftijdgenoten...........................................................................................................43
6.3.1.2 Ontluikend zelfconcept.......................................................................................................................43
6.3.1.3 Het ontwikkelen van de genderidentiteit (basis)...............................................................................43
6.3.2 Dynamisch-affectieve ontwikkeling...........................................................................................................44
6.3.2.1 Ontstaan van een moreel besef.........................................................................................................44
6.3.2.2 Taakgerichtheid..................................................................................................................................44
6.3.2.3 Gevoelens en emoties........................................................................................................................44
6.3.2.4 Het kernconflict van de kleuterperiode (Erikson)..............................................................................45
HOODSTUK 7: DE SCHOOLPERIODE...........................................46
7.1 Lichamelijke en motorische ontwikkeling................................................................................................ 46
7.1.1 Lichamelijke veranderingen.......................................................................................................................46
7.1.2 Motorische ontwikkeling...........................................................................................................................46
7.2 Ontwikkelingen in de waarneming en het mentaal functioneren.............................................................47
7.2.1 Het concreet-operationele denken (7 – 11 jaar)........................................................................................47
7.2.1.1 Op weg naar een nieuw evenwicht....................................................................................................47
7.2.1.2 Conservatie.........................................................................................................................................47
7.2.1.3 Classificatie.........................................................................................................................................47
7.2.1.4 Seriatie................................................................................................................................................47
7.2.1.5 De klassen- en relatielogica................................................................................................................48
3