Summary
Samenvatting filosofie - criminologie
- Course
- Institution
Samenvatting filosofie slider + notities
[Show more]
Seller
Follow
criminologiestudent03
Reviews received
Content preview
,INHOUDSOPGAVEInleidende sessie .............................................................................................................................................. 3
Leerdoelen ........................................................................................................................................................... 3
inhoud en opbouw............................................................................................................................................... 4
studietips ............................................................................................................................................................. 4
studiemateriaal ................................................................................................................................................... 4
evaluatie .............................................................................................................................................................. 4
maatschappelijke relevantie ............................................................................................................................... 4
deel I – de lotgevallen van de filosofische rationaliteit ..................................................................................... 5
preliminaria (theoretisch) .................................................................................................................................... 5
Plato’s grot ...................................................................................................................................................... 5
filosofie en ideologie ....................................................................................................................................... 6
historiciteit van de filosofie ............................................................................................................................. 6
Wereldbeelden................................................................................................................................................ 6
• oudheid........................................................................................................................................................ 7
van mythos naar logos .................................................................................................................................... 7
natuurfilosofen (Heraclitus & Parmenides) .................................................................................................... 8
°ethiek (sofisten en Socrates) ......................................................................................................................... 8
systeembouwers (Plato & Aristoteles) .......................................................................................................... 12
late oudheid (stoa, epicurisme, neoplatonisme) .......................................................................................... 22
• middeleeuwen ........................................................................................................................................... 24
Augustinus..................................................................................................................................................... 24
herontdekking Aristoteles ............................................................................................................................. 25
aristotelische conflictstof .............................................................................................................................. 26
moderniteit........................................................................................................................................................ 29
godsdienstenoorlogen .................................................................................................................................. 29
nieuwe wetenschap (BAcon) ......................................................................................................................... 29
opmars van het subject ................................................................................................................................. 32
wijsbegeerte ten dienste van wetenschap & subject ................................................................................... 33
einde van de moderniteit? ................................................................................................................................ 52
revolutie, grenzen geloof in wetenschap & onttroning subject .................................................................... 52
hedendaagse continentale wijsbegeerte ...................................................................................................... 56
hedendaagse analystische wijsbegeerte ....................................................................................................... 72
caput selectum I: wetenschapsfilosofie ............................................................................................................. 77
neopositivisme (Wiener Kreis) ...................................................................................................................... 77
falsificatiebeginsel (popper) .............................................................................. Error! Bookmark not defined.
paradigmaleer (kuhn) .................................................................................................................................... 80
epistèmèleer (foucault) ................................................................................................................................. 81
caput selectum ii: psychoanalyse ...................................................................................................................... 83
sigmund freud ............................................................................................................................................... 83
jacques lacan ................................................................................................................................................. 88
,deel II: wijsbegeerte als historisch-hermeneutische wetenschap ................................................................... 91
ontstaan van de hermeneutiek als wetenschap ................................................................................................ 91
historische context ........................................................................................................................................ 91
reproducerende hermeneutiek (schleiermacher) ............................................. Error! Bookmark not defined.
historische verstaan in de geesteswetenschapen ............................................................................................. 97
Dilthey ........................................................................................................................................................... 97
heidegger ...................................................................................................................................................... 97
gadamer ........................................................................................................................................................ 98
kritiek op gadamer (betti, habermas, derrida) .............................................................................................. 99
uit-leiding: is dit het einde? .......................................................................................................................... 101
postmodernisme.............................................................................................................................................. 101
einde van de geschiedenis? ............................................................................................................................. 101
INLEIDENDE SESSIE
LEERDOELEN
• algemeen-vormende functie
• oordeels- en reflectievermogen ontwikkelen
• kennismaking wijsgerige denkmethodiek
• fundamentele vragen en antwoorden
• kritische reflectie, abstraheren en conceptualiseren
• basis voor verdere uitdieping
• zie ECTS-fiche
,INHOUD EN OPBOUW
• 7 delen
o oudheid (week 1 tot 3)
o middeleeuwse filosofie (week 3 en 4)
o moderniteit (week 4 tot 7)
o einde moderniteit (week 7 tot 11)
o wetenschapsfilosofie (week 11)
o antropologie (week 12) – ‘psychoanalyse’
o hermeneutiek (week 12 en 13)
inleidingfilo@outlook.be
STUDIETIPS
• woon de colleges bij
• stel vragen
• neem notities
• begrijp wat je leert
• verbind en contextualiseer
STUDIEMATERIAAL
• G. Van Riel (m.m.v. G. Claessens), Wijsbegeerte. Een historische inleiding, derde druk (Leuven:
Universitaire Pers Leuven, 2015).
• slides (beschikbaar op Toledo) + addenda
EVALUATIE
• schriftelijk examen (open vragen):
o kennis (terminologie, cf. index) 2 vragen met telkens 2 punten – wat is het – wie is het – wat
doet deze persoon
o inzicht (vergelijking, verbanden, …) – vergelijking tussen 2 filosofen
MAATSCHAPPELIJKE RELEVANTIE
• actuele debatten met filosofische relevantie:
o zijn mensenrechten universeel of historisch bepaald?
o euthanasiewet (minderjarigheid)
o vrije wil en juridische verantwoordelijkheid
, o utilitarisme i.v.m. Covid19
o religieuze symbolen
o vb. Kant (uit: Verplaetse & Delmotte, Beginselen van samenleven)
▪ Luftsicherheitsgesetz, 2004
▪ renegade vliegtuigen neerhalen?
▪ ongrondwettelijk: door het doden van mensen om andere mensen te beschermen
beschouw je hen louter als objecten
DEEL I – DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT
PRELIMINARIA (THEORETISCH)
PLATO’S GROT
Plato's grot is een allegorie bedacht door de oude Griekse filosoof Plato in zijn werk "De Republiek". Het
beschrijft een scenario waarin gevangenen vastzitten in een grot, geketend en alleen in staat om naar een
muur te kijken waarop schaduwen worden geprojecteerd door een vuur achter hen. Ze nemen deze
schaduwen waar als de werkelijkheid, omdat ze geen kennis hebben van de echte wereld buiten de grot.
Wanneer een gevangene bevrijd wordt en buiten de grot komt, ervaart hij voor het eerst de echte wereld en
realiseert hij zich de illusie van de schaduwen. Dit staat symbool voor de zoektocht naar ware kennis en de
ontdekking van de waarheid achter de illusies van de zintuiglijke wereld.
o filosofie vertrekt vanuit de verwondering – wat van zelfsprekend was, is het niet meer. We
kunnen het bekijken als een moment van betekenisverlies. Op reis naar een ver land en je ziet
andere gewoontes en vind deze eigenlijk beter
o actief en passief – het is niet enkel iets dat je overkomt maar je wil ook actief de
verwondering te hanteren.
o voorwerp van verwondering = alles – domein van de filosoof is heel breed, niets is off limits
▪ symbolische realiteit – mensen worden niet geboren in de realiteit (Real), de
werkelijkheid waarin we terechtkomen is een ordening die daarover is aangebracht
(Symbolic). Voor je in de wereld terechtkwam was er al een werkelijkheid (taal,
naam,). We worden ergens in geworpen, maar dat is niet de realiteit, het is een
sluier.
o wereld is vooraf geordende structuur – iets dat voor ons, door andere gekozen is, elk woord
dat wordt gezegd is iets dat niet door jezelf is uitgevonden. We hebben onze eige taal niet
gekozen. De bedoeling van de filosofie is kijken naar de symbolische orde.
o ‘tweede natuur’ wordt het voorwerp van kritische reflectie
o “waarom?” “daarom!” vs. de blik van het kind – een kind creërt en bouwt en kan er afstand
van nemen, volwassenen bouwen en vergeten dat het een bouwsel is, we gaan het
beschermen. Perspectief van het kind in 3 fase.
▪ Geboren als een kameel – lastdier, sleept zich voort
▪ Leeuw worden – een leeuw brult, maar creërt niet, hij creërt afstand (waaromvraag)
▪ Kind – een kind kan scheppen, creëren en er afstand van nemen
,FILOSOFIE EN IDEOLOGIE
o filosofie = wetenschap
▪ argumentatie – denk werk, de verwondering alleen is niet genoeg – verwondering
keert steeds terug. Alleen waar de verworven inzichten altijd opnieuw worden
aangevochten, kan er sprake zijn van filosofie
▪ technisch vocabularium (een nieuwe taal leren)
▪ stelling poneren
o verwondering blijft in het spel
▪ filosofie stelt zich open
▪ ruimte voor kritiek en vragen
o vs. Ideologie (= een geheel van definitieve zekerheden die het bestaan ordenen)
o ‘verfijning’
HISTORICITEIT VAN DE FILOSOFIE
o spatio-temporele context - de gevoeligheid voor de ervaringen die de filosofie wil uitleggen is
cultureel bepaald en verschilt in tijd en ruimte (wat ik nu betekenisvol vind, zal niet hetzelfde
zijn als wat een Amazone-indiaan vindt of wat ik over 40 jaar betekenisvol zal vinden)
▪ vragen en antwoorden veranderen voortdurend – deze zijn altijd de
uitdrukking van een welbepaalde tijdsgeest
o filosofie is wezenlijk historisch
▪ Hegel: “Die Philosophie ist ihre Zeit in Gedanken erfasst.”
o ook de interpretatie is historisch bepaald - de betekenis van een object verandert doorheen
de tijd (de manier waarop men nu naar de oudheid kijkt, is niet de manier waarop men in de
19de eeuw naar de oudheid keek)
o historisch object én subject
▪ geen objectieve maatstaf
WERELDBEELDEN
o bestaanshorizon waarin we zijn ‘geworpen’
o voor ons gekozen – we kozen niet voor onze ouders, we kozen niet om in België geboren te
worden
o slechts gedeeltelijk expliciteerbaar
o veranderlijk:
▪ revoluties
▪ avant-garde – mensen die voor zijn op hun tijd
▪ breuken – ‘deze tijd veranderd van die tijd’
, o wijsbegeerte vs. wereldbeeld
▪ conservatief-legitimerend
▪ kritisch-progressief
Samengevat
mythos → logos
→ bepaalde factoren die daar hebben aan bijgedragen: orale naar schriftelijke boodschappen, de kritiek op
de mythe, de desclasarisering en de notie van theoria, beschouwen van de werkelijkheid.
• OUDHEID
VAN MYTHOS NAAR LOGOS
▪ mythos, verhaal Mythe = eenmalige, grondleggende
gebeurtenis, die ergens in het duistere
▪ grond-leggende gebeurtenis
verleden, of buiten de tijd, plaatsvond
▪ niet kritisch
Logos = universele geldigheid, objectieve
▪ normatief & legitimerend inzichtelijkheid en systematische ordening
▪ cultuurschok 6de eeuw
▪ contact vreemde volkeren (antropomorfisme)
▪ mondelinge naar schriftelijke cultuur – teksten kregen objectieve status
▪ kritiek op mythe
▪ logos, rede, uit-leg – een soort rationele verklaring
▪ mythos -> mytho-logie -> logos
▪ mythologie: er heeft al een eerste rationaliserin gplaatsgevonden (tussenfase)
▪ Desacralisering natuur - goden verliezen hun plaats in wereld (vb. de bliksem is geen god, maar
X is de god v/d bliksem), en de Olympos wordt opgevat als symbool voor een ‘bovennatuurlijke’
plaats, vanwaar zij met de natuur, met de mensen en met elkaar in interactie treden -> natuur
wordt daardoor gescheiden v/h sacrale, waardoor de wereld haar betovering verliest en klaar
is voor de objectiverende blik van de rede
▪ Men gaat kijken naar de natuur als iets dat vanuit zichzelf groeit
▪ Voortaan zoekt de mens de verklaring v/d wereld niet meer in de kracht van de goden,
maar in de universaliteit van de rede
▪ theoria, beschouwing, onderzoek – theorie = vanop een afstand naar iets kijken, ‘kennis
omwille van de kennis’
▪ ‘Griekse wonder’ – ligt in de overgang van mythos naar logos en in het
doordenken van de consenquensies ervan voor mens en maatschappij: de
kritiek op de mythe en het omhelzen van de logos is zonder meer het begin
van de filosofie
,NATUURFILOSOFEN (HERACLITUS & PARMENIDES)
▪ filosofie ontstaat als natuurfilosofie – belangrijkste taken door declarisering: natuurverklaring
en kosmologie
▪ gedesacraliseerde natuur als phusis (griekse benaming voor de natuur)
▪ natuur = organisme
▪ kosmos, sieraad, opsmuk -> kosmo-logie (schoonheid)
▪ arché = beginsel, het eerste element
▪ materialisme: oer-stof
Realisme → idealisme
°ETHIEK (SOFISTEN EN SOCRATES)
Heraclitus (°ca. 543 v.C.) – Rafaël, Scuola di Atene (1509-10)
→
School van Athene, Plato naar boven wijzend, Hera
→ er zijn geen
Cy Twombly – School of Athens (1964) – abstracte kunst
FILOSOFIE AAN HET WORDEN
• “Alles vloeit, niets blijft.” – constante stroom der dingen, verandering. De veranderingen zijn wel
permanent, alles blijft veranderen.
▪ permanente flux
▪ eenheid der tegengestelde – theorie van heraclitus
▪ complementair – zonder licht geen donker
, ▪ overgang – wat warm is wordt koud, wat jong is wordt oud
▪ ambiguiteit – wat voor de ene levendgevend is, is voor de ander de dood
→ de strijd tussen deze tegengestelde is wat de cosmos, de cosmos maakt. Dit is
geen chaos.
• Bíos = leven
• Biós = boog → stok = hard, touw = gespannen – orde komt pas wanneer de boog gespannen staat
• “Oorlog is de vader van alle dingen.” – de strijd van de tegengestelde onderling die van de cosmos de
cosmos maken
• conflict = constitutief
aforisme = spreuken, de originele tekst hebben we niet
we hebben nog aantal fragmenten waarmee we zullen werken
FRAGMENT 1 (VERT. VERHOEVEN)
“Voor deze gedachtegang, ofschoon die altijd geldig is, blijken de mensen steeds weer vol onbegrip, zowel
voordat zij ervan hebben gehoord als wanneer ze die voor het eerst horen. Want al verloopt ook alles volgens
deze gedachtegang, toch lijken ze op onervarenen, ook al hebben zij ervaring met zulke woorden en werken,
zoals ik die hier uiteenzet, waarbij ik elk ding naar zijn aard ontleed en te kennen geef hoe het is. Maar het
ontgaat de andere mensen wat zij allemaal doen wanneer zij wakker zijn, zoals zij ook alles vergeten wat zij in
hun slaap doen.”
→ gedachtegang (logos) – er is een rationaliteit dei in staat is de werkelijkheid de begrijpen en bloot te leggen
Je kan het ene niet beschrijven zonder het andere – geboorte zonder dood
FRAGMENT 30 & 53 (VERT. VERHOEVEN)
“Deze ordening, dezelfde voor alle wezens, is niet gemaakt door iemand van de goden (desclasarisering) of van
de mensen, maar zij was er altijd, is er en zal er zijn, een eeuwig levend vuur dat volgens zijn maten ontbrandt
en dooft.”
→ ordening (cosmos) – voor elke Griek is de cosmos zonder begin en zonder einde, hij was er altijd en zal er
ook altijd zijn
“Oorlog is de vader van alles, de koning van alles.” – de constituieve strijd
Parmenides (ca. 515-ca. 440 v.C.)
FRAGMENT B2
, “Goed. Luister jij naar mijn verhaal, ga er goed mee om, dan zal ik je vertellen over de wegen die als enige
wegen van zoeken te denken zijn. De ene weg, dat het is en dat niet is niet te zijn (de juiste weg), is een gang
van overtuigd zijn, want waarheid volgt daarop. En de andere weg, dat het niet is en dat het noodzakelijk is niet
te zijn, die weg is een paadje, laat ik je zien, waarvan helemaal niets te vernemen valt, want het in feite niet
zijnde kun je niet kennen, want dat is onbereikbaar, noch uitspreken.”
→ goddin aan het woord, mythos zal altijd in de filosofie blijven.
Is (het) of is (het) niet? → ik ben tegelijkertijd, maar ook niet.
Optie 1: Je kan niet tegelijkertijd wel en niet in 2024 zijn bijvoorbeeld. De weg van de dubbelhoofden valt weg.
Je kan niet tegelijkertijd door en niet dood zijn.
Optie 2: de dingen waarover ik kan spreken en waarover ik kan denken niet bestaan, je kan er aan denken dus
het bestaat. Wat niet bestaat, kan niet gedacht worden en kan niet over gesproken worden. Het feit dat je
erover kan spreken betekent dat het er op ene of andere manier is en dat het dus bestaat.
FILOSOFIE VAN HET ZIJN
• “Dat het is, en dat het onmogelijk is dat het niet is.”
• “Het zijnde is, het niet-zijnde is niet.” – uitgangspunt
• Zijnde is…
▪ niet ontstaan – je kan niet zeggen dat het zijnde ontstaan is, want dan betekent dat, dat het
er ooit niet was. Het kan dus ook niet vergaan.
▪ Ondeelbaar – er is geen gradatie. Alles is.
▪ Onbeweeglijk – het kan niet bewegen, want het kan niet bewegen naar iets dat er niet is.
▪ Begrensd – het is duidelijk gedefinieerd, het probleem is dat wij denken aan de andere kant
van de grend, maar daar is niets
▪ Volmaakt – er is geen element van het niet zijnde aanwezig, conclusie: het zijnde is volmaakt
▪ Bolvormig – in alle punten identiek, de perfecte meetkundige figuur.
Atomisten (geloven in leegte) en pluralisten (aarde, water, licht en vuur)
°ETHIEK
• Filosofie valt uit elkaar in twee delen:
▪ Theoretische filosofie – metafysica, epistemologie, wetenschapsfilosofie & logica
▪ Praktische filosofie – ethiek, politieke en sociale filosofie & kunstfilosofie
• kritiek mythe en desacralisering (het goddelijke verdwijnt uit de natuur en dus gaan we er anders naar
kijken)
• physis, natuur vs. nomos, wet, cultuur – zijn bepaalde zaken zo van nature, of zijn het gewoon
afspraken? Want dan kunnen we erover discussiëren
▪ democratie – prille vorm, andere staatavorm die niet meer op het religieuze is gebaseerd
▪ bloedwraak (draco, zorgt ervoor dat het wordt afgeschaft, hij introduceert ook het verschil
tussen moord en doodslag)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller criminologiestudent03. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $10.90. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
81113 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now