De samenvatting is 197 bladzijden. Uiteraard nog steeds absurd veel, maar heb geprobeerd de belangrijkste punten eruit te halen. Sommige teksten heb ik niet samengevat of kon ik niet vinden (dat staat er dan ook bij). Met deze samenvatting ga ik mijn tentamen leren.
Samenvatting Openbaar Bestuur:
Bijeenkomst 1:
- Carla van Baalen en Alexander van Kessel:
Een terugblik op de kabinetsformatie van 2012 Rondom de Hofvijver; moest tot uiting brengen dat
alle instanties en instituten die betrokken waren bij kabinetsformaties rondom die Haagse vijver
waren gesitueerd. Het gaat daarbij om de koningin – in haar werkpaleis aan het Noordeinde -, de
Raad van State aan het Binnenhof en aan de Kneuterdijk, het kabinet van de Koningin aan de Korte
Vijverberg en de op het Binnenhof gevestigde instanties: de EK en TK, het ministerie van Algemene
Zaken en Rijksvoorlichtingsdienst.
Deze titel was echter niet toepasbaar op de formatieprocedure van 2012. Er waren immers vier van
de benoemde instituten geheel uit de procedure geschrapt.
De wijziging van haar Reglement van Orde van maart 2012 had tot gevolg dat de TK de
kabinetsvorming zo goed als volledig naar zich toetrok.
De koningin verloor haar rol als neutrale procesbegeleider die de (in)formateur(s)
aanwees en met opdrachten aan het werk zette. Slechts aan het einde van het traject
restte haar rol bij de benoeming en de beëdiging van de ministers en de
staatssecretarissen, voortvloeiend uit de artikel 43, 46 en 49 van de Grondwet. Daarmee
werd ook de rol van het Kabinet der Koningin, flink beperkt.
De bijdrage van de vicepresident van de Raad van State, als een van de vaste adviseurs
van het staatshoofd, kwam door de wijziging van het Reglement te vervallen.
Ten slotte verdween ook het zichtbare deel van de EK doordat haar gebouw na 20
september niet meer werd gebruikt als werkplek voor de informateur waar de
formatieonderhandelingen plaatsvonden.
Gang van zaken tijdens de formatie van 2012:
Op 13 september vergaderden alle nieuwe fractievoorzitters op de werkkamer van vertrekkend
Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet over de te volgen procedure. Deze bijeenkomst verving de
voorheen gebruikelijk consultaties door het staatshoofd, waarbij de fractievoorzitters een voor een
advies uitbrachten op paleis Noordeinde. Op voorstel van Mark Rutte werd diens partijgenoot en
demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Henk Kamp benoemd tot verkenner.
Kamp kreeg de opdracht om in een week tijd de mogelijkheden tot coalitievorming te verkennen. Hij
diende zijn werkzaamheden te hebben afgerond vóór het debat van de nieuwe Tweede Kamer over
de verkiezingsuitslag, dat gehouden zou worden op 20 september. het doel van dat debat was
volgens het nieuwe artikel 139a RvOTK immers ‘een of meer informateurs onderscheidenlijk
formateurs benoemen en de door hen uit te voeren opdracht vast te stellen’.
Kamp sprak in de dagen na zijn benoeming met alle fractievoorzitters, vervolgens nog eens met die
van de VDD en PvdA en ten slotte met de voorzitter van de EK. Op basis van de bij die gesprekken
ingewonnen standpunten schreef hij zijn eindverslag, dat hij aanbood aan de Kamervoorzitter. In dat
rapport stond de aanbeveling aan de TK om hemzelf en Wouter Bos te benoemen tot informateurs
van een kabinet bestaande uit VVD en PvdA.
Door het voorwerp van Kamp stond de uitkomst van het debat vooraf vast. De fracties van VVD en
PvdA steunden de voorstellen uit het eindverslag van Kamp. Dat gebeurde in de vorm van een door
Rutte ingediende motie, die zonder problemen werd aangenomen. Waarnemend Kamervoorzitter
Martin Bosma informeerde die avond koningin Beatrix over de gang van zaken; een dag later
overhandigde hij de opdracht aan de twee informateurs Kamp en Bos. Die gingen vervolgens aan het
werk waarbij zij facilitaire steun kregen van de directeur-generaal van de Rijksvoorlichtingsdienst en
twee door het departement van Algemene Zaken gedetacheerde raadsadviseurs.
,Werd voorheen de koningin door de informateur regelmatig tussentijds bijgepraat over de stand van
zaken in de besprekingen, onbekend is of Kamp en bos tijdens de formatie 2012 de Kamervoorzitter
op dezelfde wijze op de hoogte hebben gehouden. Terzijde: de ene keer dat de informateurs wel de
koningin bezochten, leidde dat meteen tot veel ophef in de TK.
Er was afgedwongen (door Alexander Pechtold) dat op geen enkele wijze gesproken mocht
worden over de inhoud en tijdpad van de formatie.
Tijdens de formatieonderhandelingen, die zo’n zes weken duurden, kwam het regeerakkoord tot
stand en werden de kandidaat-bewindslieden aangezocht. De fracties keurden op 29 oktober het
regeerakkoord goed; twee dagen later debatteerde de TK over het eindverslag van de informateurs.
Vanzelfsprekend onderschreef een Kamermeerderheid de conclusies van dat verslag, waarna per
motie besloten werd om Rutte tot formateur te benoemen. Op zaterdag 3 november gaf een speciaal
PvdA-congres zijn fiat aan kabinetsdeelname, waarna aan het begin van die avond het constituerend
beraad plaatsvond. Formateur Rutte stuurde na afloop hiervan zijn eindverslag naar de
Kamervoorzitter.
Op maandag 5 november beëdigde de Koningin op Huis ten Bosch de nieuwe ministers en de
staatssecretarissen – vanwege een afstemmingsfout tussen het paleis en de NOS tweemaal. Door de
aanwezigheid van een tv-camera kon het Nederlandse volk, voor het eerst in de geschiedenis,
daarvan getuige zijn. direct hierna volgde de traditionele bordesscène.
Met bordesscène wordt in Nederland in het algemeen de gebeurtenis bedoeld waarbij het
nieuwe kabinet zich na de benoeming en beëdiging door de koning(in), samen met haar of hem - als
hoofd van de regering - presenteert aan de verzamelde pers. Hoewel deze gebeurtenis bordesscène
wordt genoemd, vindt deze in werkelijkheid plaats op de trap die naar het bordes voert.
Op het eerste gezicht was de kabinetsformatie procedureel vlekkeloos verlopen: 54 dagen na de
verkiezingen stond het kabinet-Rutte II op het bordes. Het was de snelste formatie sinds 1982, toen
de vorming van kabinet-Lubbers II 52 dagen had geduurd. Onenigheid over de procedure was er
hoegenaamd niet geweest. Toch zijn er twee kanttekeningen op zijn plaats:
1) Een deel van de procedure werd pas gaandeweg uitgevonden; Op verkiezingsdag was voor
de buitenwacht nog volstrekt onduidelijk hoe er geformeerd zou gaan worden. Het nieuwe
RvOTK-artikel bepaalde weliswaar dat acht dagen na de verkiezingen een debat over de
uitslag zou plaatsvinden, maar geenszins was duidelijk wat er bijvoorbeeld in de
tussenliggende dagen zou gebeuren en wie welk initiatief zou nemen. Sceptische
waarnemers en politici verwezen naar het precedent van 1971, toen de TK tijdens het eerste
debat na de verkiezingen niet tot een meerderheidsbesluit over een aan te wijzen formateur
kon komen. De politici moesten toen met hangende pootjes weer terugvallen op de
gebruikelijke consultatiegang naar het staatshoofd. De verwachting was dat de kamer ook nu
niet door middel van een openbare en spontane beraadslaging tot een aanwijzing van een of
meer (in)formateurs zou komen. Enige regie was dus vereist.
Vervolgens werd de procedure pas gaandeweg ook zichtbaar overgenomen door de TK. In de
eerste week werkte Kamp als verkenner nog als vanouds in de ministerskamer van de EK. Om
toch duidelijk te maken dat de TK leidend was geworden, dienden de gesprekspartners van
Kamp – de fractievoorzitters- het gebouwencomplex binnen te gaan bij de ingang van de
oude TJ, waarna de politici via een ingewikkelde route de ministerskamer in het Eerste
Kamergedeelte bereikten. Pas na de benoeming van Kamp en Bos tot informateur was er een
kamer in het gebouw van de TK beschikbaar, waar zich het vervolg van de formatie
afspeelde.
2) Een tweede kanttekening betreft het decorum. Tijdens de eerste persconferentie van
verkenner Kamp, op 13 september, had hij zich opgesteld, in een van de commissiezalen van
, de Kamer, voor een foto van de plenaire vergaderzaal van de TK. Op de foto waren plastic
bekertjes, suikerzakjes etc. te zien. > dit oogde rommelig. Bij de overhandiging van zijn
eindverslag aan de TKvoorzitter, vijf dagen later, begeleidde Kamp zijn dank voor het in hem
gestelde vertrouwen met zoenen voor Verbeet. Er werd geschreven in de Volkskrant:
natuurlijk is het prachtig dat de TK het nou eens zelf probeert, zo’n formatie. Geen
geheimzinnig gefluister over ‘het geheim van Noordeinde’, gewoon even een klusje voor
Henk Kamp, de nuchtere Twent, maar toch.. ergens ook jammer. We missen bepaalde
facetten: rode traploper Huis ten Bosch, betrapte telelenzen, worsten meegebracht voor de
koningin etc.
Parlementarisering, politisering, oligarchisering:
Tijdens de kabinetsformatie van 2012 manifesteerden zich bij nadere beschouwing drie
ontwikkelingen, te vatten onder de noemers parlementarisering, politisering, oligarchisering.
Parlementarisering het proces waarbij de TK na de invoering van de ministeriële
verantwoordelijkheid in 1848 stapsgewijs haar greep op het proces van kabinetsvorming versterkte
ten koste van die van het staatshoofd, werd zo goed als voltooid. Zagen de koningin Willem I en II het
benoemen en ontslaan van ministers nog als het prerogatief van de vorst, koning Willem III diende al
in toenemende mate rekening te houden met de krachtsverhoudingen in de
volksvertegenwoordiging. Vanaf 1890 betrokken de achtereenvolgende koninginnen Emma,
Wilhelmina en Juliana de Kamer alsmaar meer bij het formeren onder meer door zich steeds
uitgebreider te laten adviseren door de voornaamste parlementariërs.
De Kamer op haar beurt maakte in 1939 duidelijk dat geen kabinet zou kunnen bestaan dat haar
vertrouwen niet heeft. Vanaf 1963 werden kabinet en coalitiemeerderheid steviger aan elkaar
verbonden door middel van steeds gedetailleerder wordende regeerakkoorden. Door
bewegingsvrijheid van het staatshoofd raakte in 1971 verder beperkt doordat sindsdien de adviezen
van de fractievoorzitters in de TK direct publiek gemaakt werden. Een volgende stap, het zelf
aanwijzen van de (in)formateur, kostte de TK nogal wat bedenktijd. Met de aanvaarding van de
motie-Kolfschoten, eveneens in 1971, creëerde de TK de mogelijkheid om zelf in een openbare
beraadslaging te onderzoeken of een meerderheidsoordeel kan worden uitgesproken omtrent een
door het staatshoofd te benoemen kabinetsformateur. In het debat over de uitslag van de
daaropvolgende verkiezingen, in mei 1071, slaagde zij er echter niet in tot een dergelijke voordracht
te komen. Bijna veertig jaar later, bij het reglementswijziging van maart 2012, legde de TK zichzelf de
aanwijzing van de (in)formateur dwingend op.
De nieuwe formulering van het RvOTK, artikel 139a, bepaalde dat de nieuwe TK na
verkiezingen beraadslaagt… over de verkiezingsuitslag. Het doel van de beraadslaging is een of meer
informateurs onderscheidenlijk formateurs te benoemen en de door hen uit te voeren opdracht vast
te stellen. Daarmee trok zij het hele proces naar zich toe.
Stapsgewijs heeft de TK de formatie dus naar zich toegetrokken. Bij de nieuwe procedure van
2012 zijn de rollen respectievelijk de Koning, diens belangrijkste adviseur de vicepresident van de RvS
en de voorzitter van de EK goeddeels uitgespeeld. Koning en vicepresident speelden voorheen
vooral een rol bij de overgangsmomenten in de formatie: bij benoemingen van informateurs en bij
formuleringen van hun opdrachten – al moet aangetekend worden dat ook toen al niets kon
plaatsvinden zonder goedkeuring van een meerderheid van de TK. Voor de Koning resteert nog
slechts de benoeming van de bewindspersonen, zoals beschreven in artikel 43 van de Grondwet.
De EK had in meerdere opzichten een rol in het formatieproces. Haar voorzitter was altijd
een van de drie vaste adviseurs van het staatshoofd; bovendien werd de EK steevast vermeld in de
opdrachtomschrijving van informateurs. In die opdrachten was doorgaans de formulering
opgenomen dat een kabinet moest worden gevormd dat vruchtbaar kon samenwerken met de
, Staten-Generaal. In de opdrachtomschrijving aan de informateurs Bos en Kamp was geen verwijzing
naar de EK opgenomen.
Politisering de formatie van najaar 2012 liet ook een verdere politisering van de kabinetsformatie
zien. Hadden eerder nog personen zonder politiek profiel of met een zwak politiek profiel een
inbreng in de formatieprocedure, nu speelden uitsluitend nog uitgesproken partijvertegenwoordigers
een rol; Bos en Kamp, Rutte en Stef Blok, Diederik Samson en Jeroen Dijsselbloem. De informateurs
kregen hun opdracht ook niet van het onpartijdige staatshoofd, maar van de Kamer – een politiek
orgaan. De enige uitzondering is wellicht de voorzitter van de TK, die een nogal prominente rol in de
nieuwe procedure heeft gekregen. Weliswaar is de Kamervoorzitter lid van een fractie en van een
partij, maar hij of zij wordt uit hoofde van de functie toch geacht boven de partijen te staan.
Een voordeel van de toegenomen politisering is de grotere duidelijkheid: kabinetsvorming is nu
eenmaal een politiek proces – het gaat om machtsvorming; in het verlengde daarvan is het niet
onlogisch dat ook de procedure een zaak van gekozen politici is. Bovendien wordt door het
terugbrengen van de rol van het staatshoofd elke onduidelijkheid, controverse of mythevorming
rond diens inbreng vermeden. Een nadeel van deze politisering manifesteert zich mogelijk bij
gecompliceerde formatieprocessen, bv. als een onderzochte coalitie toch onhaalbaar blijkt en er
breuken ontstaan. Er kan behoefte ontstaan aan een onafhankelijke scheidsrechter die het proces
weer op gang brengt.
Oligarchisering (is de macht in handen van een kleine groep mensen.) Er leek tijdens de formatie
van 2012 tevens een zekere oligarchisering waarneembaar. De machtsvorming was in handen van
een zeer select gezelschap van in totaal slechts zes heren (twee informateurs, twee fractievoorzitters
en twee secondanten) die in een betrekkelijk isolement vrij snel tot overeenstemming kwamen. De
formatieonderhandelingen waren nu een zaak van de zes politici. Overigens waren al tijdens de
formaties van 2007 en 2010 minder personen betrokken bij de onderhandelingen: de nieuwe
formatieprocedure had hier dus geen aanwijsbaar effect. Door de wijziging van het RvOTK in 2012 is
wel het aantal bij de formatieonderhandelingen betrokken instituten teruggebracht. Zo werd het
staatshoofd, dat voorheen op gezette tijden door de informateur op de hoogte gebracht werd over
het onderhandelingsproces, dit keer pas na afloop geïnformeerd.
De nieuwe procedure geëvalueerd:
Er lijkt genoeg reden om de eerste uitvoering van de kabinetsformatie volgens de nieuwe procedure
te evalueren. Dat is nog niet gedaan door het Parlement en Kabinet. Rutte had op een VVD-
partijcongres gezegd terug te verlangen naar de oude procedure, waarin de koningin een rol had als
procesbegeleider. De formatie vond plaats op basis van het gewijzigde regelement van de TK.
Daarom nam het kabinet ook geen standpunt daarover in.
Om andere redenen dienen ook wetenschappelijke buitenstaanders zich in hun oordeelsvorming
enigszins terughoudend op te stellen. Het betreft hier immers slechts één casus, waaruit moeilijke
conclusies met algemene geldigheid getrokken kunnen worden. Er zijn wel een paar observaties waar
te nemen, waarbij de doelstellingen (transparantie, democratie en meer snelheid) als toetsstenen
fungeren.
Ten aanzien van de beoogde transparantie kan het oordeel niet eenduidig zijn. enerzijds
waren bv het aanbieden van de eindverslagen van de verkenner en de informateurs openbaar,
anderzijds was het Kamerdebat van 20 september volledig voorgekookt in de niet-openbare
gesprekken van de verkenner met de fractievoorzitters.
Of het democratisch gehalte van de formatie is toegenomen, hangt sterk af van wat
daaronder verstaan wordt. Voorheen kregen alle fracties de gelegenheid om tijdens de
consultatieronde de eigen gezichtspunten naar voren te brengen. Identieke gesprekken werden na
de verkiezingen van 2012 gevoerd door verkennen kamp. Veel verschil met de oude gang van zaken
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller hsanne. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.17. You're not tied to anything after your purchase.
