Summary
Samenvatting Inleiding staats- en bestuursrecht: Probleem 1
- Course
- Institution
- Book
Probleem 1 gaat in op de beginselen van de democratische rechtsstaat. De uitwerking sluit af met de bijpassende jurisprudentie.
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Follow
tax-student
Reviews received
Content preview
Wat zijn de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat?Er zijn een aantal grondregels voor een democratische staatsorganisatie geformuleerd. Deze regels
behoren zelf niet tot het positieve recht; het zijn ongeschreven rechtsbeginselen.
1. Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet
Ook wel het legaliteitsbeginsel genoemd. Het bestuur (de uitvoerende macht) heeft door
bevelen zeggenschap over het dwangapparaat van de staat: leger en politie. De rechterlijke
macht heeft ook over dit dwangapparaat zeggenschap, door middel van vonnissen. Om
machtsmisbruik door deze organen te voorkomen is in de eerste grondregel neergelegd dat
rechter en bestuur beide die bevoegdheid slechts mogen gebruiken, voor zover de Grondwet
of de wet dat uitdrukkelijk toestaat. De wetgevende macht (de volksvertegenwoordiging en
de regering gezamenlijk) bepaalt zo de grenzen waarbinnen bevoegdheden worden
uitgeoefend. Hierbij is dus belangrijk dat zonder voorafgaande autorisatie van de
volksvertegenwoordiging, de overheid geen dwangmaatregelen kan nemen. Alle
bevoegdheden van rechterlijke en uitvoerende macht moeten berusten op een wettelijke
grondslag.
Daarnaast vloeit uit deze grondregel voort dat het optreden van de overheid niet alleen op
de wet moet berusten, maar er ook inhoudelijk mee in overeenstemming moet zijn. Dwang
door organen van het Rijk tegen andere (lagere) openbare lichamen, zoals de organen van
provincies of gemeenten, kan alleen plaatsvinden op grondslag van grondwettelijke of
wettelijke regels.
Het legaliteitsbeginsel wordt dikwijls slechts in formele zin nageleefd. De wetten in formele
zin bevatten vaak nauwelijks inhoudelijke regels, maar delegeren de bevoegdheid deze
inhoudelijk vast te stellen aan lagere instanties, zoals de regering.
2. Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te zijn of zonder
dat op die uitoefening controle bestaat
De eerste grondregel beperkte iedere bevoegdheid binnen door de wet te stellen grenzen.
De tweede grondregel vult dit verder aan: ook over de uitoefening van een bevoegdheid
binnen de wettelijke perken moet verantwoording worden afgelegd. Het handelend orgaan
moet rekenschap kunnen afleggen waarom het zijn bevoegdheid al dan niet heeft
uitgeoefend en waarom juist op de wijze als het heeft gedaan en niet anders. Hier zijn een
aantal concrete voorbeelden van vormen van verantwoordingsplicht en controle:
a. Politieke verantwoordingsplicht
Bestuurlijke organen (van de uitvoerende macht) behoren verantwoording af te
leggen aan de vertegenwoordigende organen. Dit houdt in dat het bestuurlijke
orgaan inlichtingen moet verstrekken, een debat met de volksvertegenwoordiging
niet mag ontwijken, en bij verlies van vertrouwen in beginsel moet opstappen. Deze
plicht strekt zich ook uit tot het functioneren van ambtelijke diensten die aan het
bestuursorgaan ondergeschikt zijn.
b. Ambtelijke ondergeschiktheid
Ambtenaren die bepaalde bevoegdheden hebben, zijn verantwoording schuldig aan
hun meerdere. Zij moeten verantwoording aan hun meerdere afleggen, en zij zijn op
hun beurt weer verantwoordelijk voor de instructies die zij al dan niet aan de
ongeschikte ambtenaren hebben gegeven.
, c. Bestuurlijk toezicht
Een bestuursorgaan wordt vaak gecontroleerd door een hoger bestuursorgaan.
Hierbij is nog het onderscheid te maken tussen preventief en repressief toezicht.
o Preventief toezicht | een lager bestuursorgaan moet vóór een bepaalde
handeling goedkeuring vragen aan een hoger orgaan.
o Repressief toezicht | een hoger bestuursorgaan kan een beslissing van een
lager orgaan achteraf ongedaan maken.
d. Strafrechtelijke verantwoordelijkheid
Een gezagdrager kan strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor zijn daden. Dit is alleen
mogelijk wanneer een strafbepaling die specifieke gedragingen strafbaar stelt. Dit is
dus een controle door de rechter op de uitvoerende macht. De controle richt zich
tegen de ambtenaar persoonlijk en de sanctie treft hem ook persoonlijk.
e. Beroep
De meeste besluiten van bestuursorganen zijn vatbaar voor beroep.
Belanghebbenden kunnen aan de beroepsinstantie (de rechter) vragen besluiten van
een bestuursorgaan te vernietigen en soms te vervangen. Om het beroep in te
stellen, moet er meestal eerst bij het betrokken bestuursorgaan bezwaar worden
gemaakt tegen het besluit.
f. Burgerlijke rechter
De burgerlijke rechter kan ambtshandelingen toetsen aan art. 6:162 BW. Hij
beschouwt bepaalde overheidshandelingen dan als onrechtmatig, en kan het
bestuursorgaan dan ook tot schadevergoeding verplichten.
g. Rechterlijke toetsing van wetgeving
De rechter mag wetten in formele zin niet toetsen aan de Grondwet (art. 120 Gw),
maar hij mag deze wel toetsen aan internationale verdragen (art. 94 Gw). Daarnaast
mag lagere wetgeving wel worden getoetst aan de Grondwet.
Democratie en rechtsstaat
Democratie: een staatsvorm die de gelijkwaardigheid van mensen als uitgangspunt neemt, zowel wat
betreft hun invloed op het staatsbestuur als wat betreft hun bescherming tegen de staat.
Rechtsstaat: een staat waarvan de organisatie erop gericht is dat burger beschermd zijn tegen
machtsmisbruik door de staat. Kenmerkend hiervoor is dat staatsorganen zijn onderworpen aan het
recht.
Waarborgen tegen machtsmisbruik door staatsorganen:
1. De staat erkent dat individuen en particuliere instellingen een staatsvrije sfeer toekomt
d.m.v. grondrechten. Ook een door het volk gekozen parlement moet deze grondrechten
respecteren. Op deze manier worden minderheden beschermd tegen een tirannieke
meerderheid.
2. Optreden van het bestuur dient te berusten op een wettelijke regeling die de bevoegdheid
van het betreffende orgaan omschrijft. Dit bevordert de rechtszekerheid en voorkomt dat
burgers in vergelijkbare gevallen ongelijk worden behandeld.
3. De regels waarin de bevoegdheden van een staatsorgaan zijn omschreven, moeten zijn
vastgesteld door een ander orgaan.
4. Geschillen tussen de burger en de staat moeten worden beslecht door een onafhankelijke en
onpartijdige rechter.
Artikel: De functies van het staatsrecht
De term rechtsstaat heeft betrekking op grenzen gesteld aan het optreden van de overheid. Het kan
worden afgezet tegen twee andere begrippen, te weten de politiestaat en de totalitaire staat.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller tax-student. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.21. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67474 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now