Dit is een samenvatting van de historische context Verlichting uit het boek Feniks Geschiedenis 4/5/6 VWO. De dikgedrukte woorden zijn begrippen die bij de methode horen. Met deze samenvatting heb je de lange teksten uit het boek nu beknopt op papier staan. Deze historische context is onder andere ...
Paragraaf 1 ~ Verlichte ideeën over een betere samenleving
KA: Het streven van vorsten naar absolute macht
KA: De wetenschappelijke revolutie
KA: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen
van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
KA: Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur
op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)
Vooruitgang van de wetenschap
De wetenschap ging in de 17e eeuw ver vooruit, kwam door 3 oorzaken:
1) Humanisten hadden belangstelling voor teksten uit de klassieke oudheid.
Niet meer God en hiernamaals centraal maar individu en leven op aarde.
Stimuleerden nieuwe wetenschappelijke belangstelling. Lazen ook
natuurwetenschappelijke werken.
2) Ontdekkingsreizen leidden tot buitenlandse handelscontacten. Meer
kennis over rest van de wereld en andere culturen en volken. Keken op een
andere manier naar zichzelf en de wereld. Stimuleerde ook nieuwe schepen
en navigatie instrumenten.
3) Vooruitgang van de ambachtelijke techniek. Nieuwe schepen, molens,
verdedigingslinies, telescopen etc zorgde voor nieuwe wiskundige en
natuurkundige inzichten. Hierdoor ook weer wetenschap gestimuleerd
door nieuwe technieken.
Rationalisme en empirisme
Er was een wetenschappelijke revolutie en nieuwe visie op wetenschap: niet
maar alleen onderzoek doen maar ook kijken naar hoe je dat moet doen. Twee
voornaamste onderzoeksmethoden waren rationalisme en empirisme.
- Rationalisme = grondlegger was Descartes. Mens kan wereld niet
begrijpen met zintuiglijke waarnemingen. Mensen moeten vanuit
aangeboren, zekere ideeën en via logisch en intuïtief redenen tot kennis
komen. Ratio belangrijk.
- Empirisme = grondlegger was Locke. Zintuiglijke waarneming juist wel
nuttig. Waarnemingen vergelijken en combineren leidt tot inzichten en
betrouwbare kennis.
Natuurwetten en God
In praktijk empirisme en rationalisme lastig te scheiden. Zo had je Newton die
experimenten en logica combineerde als onderzoeksmethode. Hoge mannen in
, de kerk waren tegen het idee dat er natuurwetten waren waar planeten en leven
op aarde aan moest gehoorzamen. Het leek geen ruimte te laten voor God die
bestuurde. Het zou de Bijbel onjuist laten lijken. Veel filosofen zeiden dat ze niet
tegen God waren maar juist zijn grootsheid wilden benadrukken. God had
natuurwetten ingesteld bij schepping en daarna geen invloed meer (deïsme).
Godsdienst steeds meer op persoonlijk vlak. Vorst verloor invloed op religieus vlak.
Rationeel optimisme
Steeds meer vertrouwen in menselijk verstand, mens ontwikkelde zich steeds
verder en beheerst de natuur steeds beter. Verlichte denkers dachten dat de
menselijke samenleving ook onderworpen was aan natuurwetten. Door die
patronen te ontdekken een betere samenleving creeëren. Rationeel optimisme =
door de rede te gebruiken ziektes maar ook oorlog, armoede en honger
tegengaan. Met verstand alle maatschappelijke, economische en politieke
problemen oplossen. Kritische houding tegenover gezagsverhoudingen en
religieuze praktijken (macht door traditie en geloof in twijfel getrokken).
Opvoeding en grenzen aan de rede
Volgens verlichte denkers was een goede opvoeding en onderwijs van heel groot
belang. Beschaving en kennis maakt iemand tot een evenwichtig en deugdzaam
persoon. Iemand kan rationeel denken door vooroordelen, bijgeloof en heftige
emoties tegen te gaan. Veel waarde gehecht aan de verspreiding van kennis en
verlichte ideeën (zoals de Encyclopédie). Soms toch twijfel aan menselijk verstand
zoals Immanuel Kant. Mens kan geen objectieve kennis van de werkelijkheid
hebben. Ook kan de moraal in het geding komen.
Locke en Montesquieu
Ook speelden bij verlichte denkers de natuurlijke rechten een rol. Ieder mens
heeft deze sinds de geboorte. Volgens Locke was dat recht op leven, vrijheid en
eigendom. Om dat te beschermen een politieke gemeenschap vormen. De
meerderheid neemt beslissingen en kan kiezen de macht af te staan aan een
vorst of deze juist af te zetten. Sociaal contract is de afspraak om een politieke
gemeenschap te vormen. Mensen leveren deel van hun vrijheid in in ruil voor
bescherming van leven en eigendommen. Montesquieu bouwde hier op voort.
Voorstander van monarchie maar wel instanties met macht. De macht moest
verdeeld worden in de uitvoerende, wetgevende en rechtsprekende macht, de
trias politica of machtenscheiding.
Het sociaal contract volgens Rousseau
Rousseau ging verder dan andere verlichte filosofen. Anderen dachten alleen aan
de bourgeoisie wanneer het ging om meer vrijheid en inspraak. Rousseau keek
naar de hele bevolking en de armeren. Het gewone volk was van nature geneigd
tot het goede en vertegenwoordigt dus het beste de algemene wil die gericht is
op gemeenschappelijk belang. Elk mens was vrij geboren, enige gezag is de
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller db6. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.30. You're not tied to anything after your purchase.
