Hoi allemaal,
In dit document heb ik voor jullie de colleges, het boek, de artikelen, en de quizes samengevat.
Het is een uitgebreide samenvatting met alles erin wat je moet weten.
Veel succes met studeren!
Complete samenvatting Psychotherapie. Van theorie tot praktijk.
All for this textbook (1)
Written for
Universiteit van Amsterdam (UvA)
Pedagogische Wetenschappen
Psychotherapeutische Stromingen (70120320DY)
All documents for this subject (32)
Seller
Follow
fennahoefnagel
Content preview
Psychotherapeutische stromingen
Leerdoelen
Aan het eind van de cursus Psychotherapeutische Stromingen kan je…
1. beschrijven wat de fundamentele psychotherapeutische stromingen zijn;
2. de psychotherapeutische stromingen in historisch perspectief plaatsen;
3. uitleggen welk mensbeeld onderliggend is aan elke stroming;
4. uitleggen wat de theoretische principes zijn achter elke stroming;
5. de therapeutische werkwijze beschrijven van elke stroming (duur,
geactiveerde veranderingsmechanismen, therapeutische stijl en relatie, rol
therapeut en cliënt)
6. de behandeltechnieken beschrijven die bij elke stroming horen;
7. behandeltechnieken uit verschillende stromingen identificeren binnen
bestaande interventies;
8. behandeltechnieken uit verschillende stromingen demonstreren in een
rollenspel met een medestudent;
9. uitleggen hoe psychotherapeutische behandeling aansluit op diagnostisch
onderzoek, en dit plaatsen binnen de NVO richtlijnen;
10. uitleggen hoe de stromingen overeenkomen en verschillen betreft het
mensbeeld, de theoretische principes, de gebruikte behandeltechnieken en de
werkwijze;
11. beargumenteren wat de mogelijke voor- en nadelen zijn van de verschillende
psychotherapeutische stromingen;
12. beoordelen wat de kwaliteit en betekenis is van onderzoek naar therapie-
effecten;
13. uitleggen wat behandelmotivatie is en hoe je daar als therapeut mee omgaat;
14. uitleggen waarom en wanneer therapie ook nadelige effecten kan hebben en
hoe therapie misbruikt kan worden door de therapeut of cliënt;
15. beargumenteren wat de mogelijke voor- en nadelen zijn van het medische
model voor psychische problemen (de DSM, psychofarmaca)
16. beargumenteren wat de mogelijke voor- en nadelen zijn van geprotocolleerd
werken;
17. inschatten welke psychotherapeutische stromingen bij jou aansluiten en
welke motieven en valkuilen jij als therapeut zou herkennen.
1
,Hoorcollege 1 gedragstherapie
Gedragstherapie theorie
Waarom vertoont iemand bepaald gedrag (ondanks de nadelen die hij ervan
ondervindt)?
Watson, klassieke conditionering
- Little Albert experiment
- Hoe leert little albert? Hoe heeft hij zijn angst aangeleerd? door
associaties te leggen
- De angst die hij voelt bij het horen van een hard geluid heeft hij
geassocieerd met de rat. En nu voelt hij angst bij alleen de rat, ook zonder
het harde geluid. Hij gaat huilen bij de rat.
- Generalisatie: bang voor alles wat pluizig is
- Discriminatie: niet bang voor bewegend speelgoed
- Voor Mickey geldt dat hij de angst die hij voelde door het pesten is gaan
associeren met school. Nu voelt hij ook angst bij school als hij niet wordt
gepest. Hij zegt dat hij buikpijn heeft.
- Generalisatie: ook angst bij de buitenschoolse opvang
- Discriminatie: geen angst bij het buitenspelen
- Dus waarom vertoont iemand bepaald gedrag? dat is aangeleerd via
associatie
Skinner, operante conditionering
- De consequenties van iemands gedrag zorgen ervoor dat iemands gedrag
toe of afneemt. Consequenties kunnen belonend of straffend zijn.
- Positieve beloning: er wordt iets leuks toegevoegd (voer) (gedrag neemt
toe)
- Negatieve beloning: er wordt iets vervelends weggehaald (vervelend
piepgeluid als je je gorden nog niet om gedaan hebt in de auto) (gedrag
neemt toe)
- Positieve straf: er komt iets vervelends bij (stroomstoot) (gedrag neemt af)
- Negatieve straf: er wordt iets leuks weggehaald (geen tv als je nu niet je
bord leeg eet) (gedrag neemt af)
- Mickey zegt steeds dat hij buikpijn heeft als hij naar school moet. Een
positieve beloning voor dit gedrag is dan dat hij aandacht krijgt thuis en tv
mag kijken (gedrag neemt toe). Dat zijn angst die hij voelde toen hij nog
wel naar school moest is verdwenen omdat hij nu niet meer naar school
hoeft (negatieve beloning) (gedrag neemt toe). Een positieve straf is dat
hij nu naar de dokter moet (gedrag neemt af), en een negatieve straf is dat
hij nu niet buiten mag spelen (gedrag neemt af)
- Dus waarom vertoont iemand bepaald gedrag? dat is aangeleerd via de
consequenties die op dat gedrag volgen
Mowrer, klassieke en operante conditionering kunnen samenwerken: de twee-
factoren theorie verklaart vermijdingsgedrag
- Eerst heb je de angst die via pesten wordt geassocieerd met school
(klassieke conditionering). Daarna zeg je dat je buikpijn hebt dus hoef je
2
, niet naar school dus gaat dat angstgevoel weg (negatieve beloning) en dit
houdt de angst in stand (operante conditionering)
Bandura, model-leren
- Mensen zien een model (bijvoorbeeld het slaan van een bobo pop leidt tot
plezier) en dus gaan ze dit model volgen/nadoen
- Mickey ziet bijvoorbeeld thuis dat zijn moeder niet naar haar werk gaat en
dat ze zich daarna opgelucht voelt.
- Dus waarom vertoont iemand bepaald gedrag? dat is aangeleerd via
observatie
Gedragstherapie mensbeeld
Nurture, mens is gedetermineerd, en de mens is maakbaar
En niet: nature, mens heeft vrije wil, en de mens staat vast
- Met gedetermineerd wordt bedoeld dat als je van tevoren zou kunnen
weten wat een mens allemaal gaat zien en meemaken in het leven
(omgeving), je perfect zou kunnen voorspellen hoe hij zich gaat gedragen,
wat hij gaat doen. Je kan mensen volledig voorspellen als je weet hebt van
de omgeving, want alles hangt af van de omgeving.
3
, - Met maakbaar wordt bedoeld dat de omgeving een mens kan vormen. De
therapeut is de omgeving. Mens kan veranderen als je de omgeving
verandert. Een optimistisch mensbeeld.
- Maar: ethisch debat
Watson: “give me a dozen healthy infants, well-formed, and my own specified
world to bring them up in and I’ll guarantee to take any one at random and train
him to become any type of specialist I might select – doctor, lawyer, artist,
merchant-chief and, yes, even beggar-man and thief, regardless of his talents,
penchants, tendencies, abilities, vocations, and race of his ancestors”.
Etisch debat: het hangt volgens de docent af van de intenties die je hebt. In
therapie ben je heel duidelijk over wat je gaat doen. Gokmachines werken op
operante conditionering en reclames op klassieke conditionering, maar dat gaat
vooral stiekem.
Gedragstherapie therapie
Klassieke conditionering, exposure
- Blootstelling
- Flooding werkt het best, maar in stapjes is vaak acceptabeler voor de
client dus is dat de meest gebruikte methode
- Doel: nieuwe associaties opbouwen (spinnen zijn oke, school is best leuk)
Operant conditioneren, gewenst gedrag belonen
- Consequenties veranderen dan verandert gedrag
- Naar school gaan belonen bijvoorbeeld
Model leren, gewenst gedrag voordoen
Al deze dingen zitten in heel veel bestaande interventies voor kinderen
(bijvoorbeeld your skills)
- Nieuwe skill voordoen: model leren
- Oefenen: exposure aan lastige situaties en deze proberen te associëren
met he ik kan dit wel aan + het leren van een nieuwe skill associëren met
plezier
- Beloning: gewenst gedrag belonen
Beoordeling gedragstherapie
Pluspunten:
- Heel inzichtelijk
- Biedt concrete handvatten
- Laagdrempelig voor cliënten
- Effectief voor veel klachten
Nadelen:
4
, - Negeert gedachten
- Negeert subjectieve beleving
- Slechts symptoombestrijding? Achterliggende probleem blijft?
Gedragstherapie checklist
Theoretische insteek. Op welk aspect van de mens ligt de nadruk?
Het onbewuste
De sociale context
De cognitie!
Het gedrag
De subjectieve belevingswereld
Theoretische insteek. Waar richt de therapie zich vooral op?uist!
Klachtvermindering
Persoonsontwikkeling
Theoretische insteek. Waar richt de therapie zich vooral op?
Het nu
Het verleden
Werkwijze. Via welk mechanisme wordt er verandering betracht?
Vooral door inzicht en begrip
Dit wisselt per therapeut en cliëntst!
Vooral door te oefenen
Vooral door ervaren en voelen
Werkwijze. Hoe lang is doorgaans een behandelingist!
Kortdurend
Dit wisselt per therapeut en cliënt
5
,Langdurend
Werkwijze. Leent deze therapie zich voor protocollaire behandeling?
Nee, de behandeling moet gevormd worden rond de individuele cliënt
Ja, hetzelfde soort klachten kan bij iedereen op eenzelfde manier behandeld
worden
Werkwijze. Wat is de rol van de therapeut?
Gelijkwaardige
Bemiddelaar
Deskundige
Werkwijze. Wat is de rol van de cliënt?
Expert
Samenwerkingspartner
Lid van een systeemtwoordde
Patiënt
Werkwijze. Wat voor stijl hanteert de therapeut?t!
Sturend
Eerst sturend, later meegaand
Meegaand
Werkwijze. Welke functie heeft de therapeutische relatie vooral?
Dit wisselt per therapeut en cliënt
Instrumenteel: om de behandeltechnieken over te brengen
Affectief: de relatie dient zelf als therapeutisch middel
6
,Wat leren we uit het interview met Skinner? De visie van Skinner:
De mens is een aaneenschakeling van aangeleerd gedrag, net als dieren. Alles is
aangeleerd gedrag. Bij mensen is dit alleen maar meer en complexer dan bij
dieren.
Om de mens beter te kunnen begrijpen moet je objectief observeren. Goed
kijken. En niet gaan speculeren. Aan mensen zelf vragen heeft weinig zin want ze
gedragen zich vaak heel anders dan ze zelf denken.
Hoe kinderen gevormd worden? Ze worden geboren als een onbeschreven blad
(tabula rasa). Je kunt daarna van alles van ze maken door hun gedrag
voortdurend te belonen en te bekrachtigen en door associaties aan te leren leer
je hoe je je moet gedragen in dit leven.
Oorzaak van psychische klachten = aangeleerd gedrag. Ongewenst gedrag heb
je aangeleerd. Er ontstaat bijvoorbeeld een associatie tussen hond en angst
omdat je een keer bent gebeten. En driftig gedrag wordt bijvoorbeeld beloond
met aandacht. En zo ontstaan psychische klachten.
Therapie bestaat uit gewoon alles afleren wat je hebt aangeleerd. De therapie is
geslaagd als een gedragsverandering heeft plaatsgevonden/er minder klachten
zijn
Als ik start met een behandeling wil ik uitgaan van objectieve beschrijvingen van
de klachten van mijn client. Ik kijk hoe ze zich gedragen, ik gebruik vragenlijsten
om te kijken hoe een client scoort ten opzicht van de normgroep. Ik zet ook
functieanalyse in (dit houdt in dat je in een bepaald moment gaat bestuderen
hoe gedrag ontstaat. Bijvoorbeeld wat gaat er altijd vooraf aan en wat volgt er
altijd op opstandig gedrag)
Exposure is gebaseerd op klassieke conditioneringsprincipes. De associatie
tussen die hond en angst moet je weer laten uitdoven (=extinction). Je moet het
kind blootstellen aan lieve honden en nieuwe positieve associatie laten
opbouwen.
Contingentie management is gebaseerd op operante conditionering. Je beloont
gewenst gedrag en negeert ongewenst gedrag. Dit ongewenste gedrag dooft dan
uit.
Als je zelf therapeut wil worden moet je de klassieke en de operante
conditionering goed kennen. En je moet weten welke technieken je kunt inzetten.
Je moet goed kunnen observeren en dan de adequate techniek kunnen inzetten.
Droomanalyse van Freud is een grote speculatie. Je kunt namelijk niet observeren
wat iemand droomt. Dat is totaal niet objectief. Het is veel beter om te kijken
naar hoe iemand zich gedraagt en dan ongewenst gedrag afleren, dat lijkt mij
veel effectiever.
7
,Literatuur hoorcollege 1: hst.1 en hst. 4
Hst. 1 variaties op een thema: wat is ‘echte’ psychotherapie?
Genezen door middel van praten (kan wel in combi met medicijnen). Praten hoeft
niet altijd in de vorm van een gesprek te zijn
Clienten kunnen in drie groepen worden onderscheiden:
1. Bezoekers: de client ziet geen probleem of ontkent de behoefte aan hulp,
maar wordt door iemand anders verwezen
2. Klagers: de client erkent een probleem, maar situeert dit buiten zichzelf (in
de GGZ behoort hiertoe ook de client die alles toeschrijft aan lichamelijke
oorzaken)
3. Hulpvragers: de client erkent een probleem en wenst hiervoor hulp via
deskundige bij wie hij/zij zich aanmeldt
De derde is de klassieke client in psychotherapie. Bij de eerste twee zal
men nog moeten verkennen of er een probleembesef c.q. hulpvraag tot
ontwikkeling kan komen zonder evenwel een ‘therapie aan te praten’. Bij
de derde categorie kan er ook een schijnhulpvraag of verborgen agenda
bestaan.
Verwarring
Verwijst psychisch naar het doel of het middel van de therapie
Middel geneeskunde
Doel zingevingssysteem
Door in de definitie het accent te leggen op het gebruikte middel – het toepassen
van psychische methoden – wordt psychotherapie een vorm van toegepaste
psychologie. Vanuit deze redenering behoort psychotherapie tot de
menswetenschappen.
In dit boek definiëren we psychotherapie binnen de gezondheidszorg als volgt:
psychotherapie is een vorm van hulpverlening die, via het methodisch toepassen
van psychologische middelen door gekwalificeerde personen, beoogt mensen te
8
,helpen hun gezondheid te verbeteren. (breder dan alleen oplossen van
psychische en somatische klachten. En actieve participerende rol voor de client)
(het echte ‘werk’ moet in de psychotherapie door de client zelf verricht worden)
Psychotherapie is de behandeling van psychische problemen of stoornissen met
behulp van psychologische methoden door daartoe opgeleide deskundigen.
Polarisatie in de GGZ
- De patiënt als lijdend voorwerp van een stoornis of ziekte, die een
behandeling ondergaat in de hoop op genezing.
vs
- De client als kritische consument van gezondheidszorg, die leert ‘om te
gaan’ met een beperking of (dreigend) disfunctioneren.
Een gesprek wordt therapeutisch genoemd als het door een deskundige
doelbewust wordt gevoerd met het oog op het verbeteren of oplossen van de
psychische problematiek van de client.
Therapeutisch contact verschilt essentieel van een vriendschapsrelatie
- Tussen vrienden worden gelijkheid en wederkerigheid verondersteld; de
therapeut daarentegen is er voor de client – niet omgekeerd – en steunt op
een verschil in deskundigheid (asymmetrische relatie)
- De relatie tussen therapeut en client is een middel – en geen doel – met
het oog op het oplossen of verbeteren van problemen
- De therapie is in principe van tijdelijke aard met de bedoeling dat de client
zo spoedig mogelijk zonder therapeut verder kan.
Therapeutische houding + therapeutische methodiek!
De vier relevantie R’s van elke psychotherapie (relatie, raamwerk, rationale en
ritueel)
1. Een relatie die intens en emotioneel geladen, vertrouwelijk en
vertrouwenwekkend is, en waarin cliënten een zekere afhankelijkheid
ontwikkelen zodat zij openstaan voor beïnvloeding en verandering.
2. Een context of setting die herkenbaar is als therapeutisch (te
onderscheiden van het gewone leven), het vertrouwen in de hulpverlener
versterkt en een veilig kader biedt
3. Een verklaring voor de klachten of problemen, een uitleg of theorie die
geloofwaardig is en past in het wereldbeeld of de levensvisie van de client,
en hoop geeft op verandering
4. Een procedure (methode of techniek) die uit deze verklaring voortvloeit en
die een actieve deelname van client en therapeut vereist, maar ook de
verwachting wekt dat deze activiteit tot verbetering van de klachten of
oplossing van de problemen zal leiden.
9
, Verschillende vormen van psychotherapie worden meestal opgedeeld via twee
hoofdkenmerken: cliëntsysteem en werkwijze van de therapeut.
Werkwijze (psychodynamisch, clientgericht, gedragstherapeutisch, cognitief, en
systeemtheoretisch)
Clientsysteem (individuele-, groeps-, relatie-, of gezinstherapie)
Het werk van een therapeut: (3 niveaus, van algemeen naar specifiek)
- Behandelfilosofie (het theoretisch referentiekader)
- Strategie of methode
- Techniek of procedure (om het echt in de praktijk te kunnen uitvoeren)
Psychotherapie: historische en sociaal-culturele achtergronden
- In haar huidige vorm kwam psychotherapie pas een goede honderd jaar
geleden tot ontwikkeling
- Vroeger: magisch-religieuze verklaringen
- In de grieks-romeinse tijd kwam een medisch-wetenschappelijke opvatting
op de voorgrond en werd afwijkend gedrag beschouwd als ziekte
- Deze grieks-romeinse opvattingen kwamen in de middeleeuwen geleidelijk
in de vergetelheid. De behandeling van mensen met afwijkend gedrag
kwam in handen van de rooms-katholieke geestelijkheid.
- In de late middeleeuwen leefde het exorcisme op en hield aan tot ver in de
17e eeuw
- Toen kreeg de medisch wetenschappelijke benadering weer langzaam de
overhand. Gestichten: meer ter bewaring dan ter behandeling.
- In de 19e eeuw begon men de oorzaak voor afwijkend gedrag steeds meer
te zoeken in de hersenen. De medische aanpak bleef overheersen
- In de late 19e eeuw werd hypnose de belangrijkste vorm van behandeling
voor nerveuze aandoeningen
- 20e eeuw: psychotherapie kwam tot ontplooing met Freud als initiator
- Tot ongeveer 1970 was psychotherapie tijdrovend en kostbaar en alleen
voor de elite
- Psychotherapie lange tijd alleen voor psychiaters. Vanaf 1966 ook voor
psychologen. Dus er kwamen er steeds meer bij, en meer
behandelmethoden, groei.
- Maar toen verminderde de welvaart (minder behoefte aan psychotherapie)
en prikkelend effect van modernisering (meer behoefte). Meer
individualisme zorgde ook voor meer vraag naar psychotherapie
- Laatste decennium van de vorige eeuw psychotherapie kwam in de
verdrukking. Medicalisering van de GGZ.
- Rond de eeuwwisseling sluit deze evolutie aan bij twee begrippen die de
gezondheidszorg gaan overheersen: evidence-based practice en managed
care. Kortom, elke behandeling wordt getoetst aan het criterium: is dit
wetenschappelijk en economisch verantwoord?
- Het beroep psychotherapeut wordt steeds nadrukkelijker een terrein van
niet-medici, met name psychologen.
10
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller fennahoefnagel. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.34. You're not tied to anything after your purchase.
