Hierbij deel ik mijn samenvatting voor het vak ethiek, gegeven door professor Raf Geenens aan de KU Leuven, afdeling Kortrijk. Door enkel deze samenvatting te gebruiken, ben ik in de eerste zit geslaagd.
De samenvatting is gebaseerd op het boek van de professor en behandelt alle onderdelen van d...
Ethiek
Inleiding: ethiek en scepticisme
“Ethiek” heeft een waaier aan betekenissen, waardoor dat het in
verschillende categorieën wordt opgedeeld:
Toegepaste ethiek: houdt zich bezig met het intuïtief handelen van
de mens in maatschappelijk gevoelige onderwerpen zoals abortus,
euthanasie, etc.
Normatieve ethiek: houdt zich bezig met het menselijk handelen in
het algemeen. Het gaat dan over principes en morelen die al dan niet
expliciet of impliciet worden vermeld. We kunnen deze nog eens verder
opdelen in:
Sociale ethiek: handelingsnormen die betrekking hebben
op het gemeenschapswezen
Individuele ethiek: bestudeert de normen en ideeën
waarnaar we ons richten in ons individueel leven.
De voornaamste taak van de normatieve ethiek is om de
rechtvaardigingen van morelen en principes te bestuderen.
Meta-ethiek: reflecteert filosofisch over de precieze aard en natuur
van morele concepten en morele oordelen.
De normen en principes waarin wij, als Westerse samenleving, geloven
kunnen wij kritisch in vraag stellen wat wij bovendien ook
vanzelfsprekend vinden. Dit is echter niet in iedere samenleving zo,
waardoor men spreekt over een ‘mythische samenleving’. (Verklaren
de wereld en samenleving adhv mythes) Die mythes geven antwoord
op drie vragen:
1. Wie zijn wij?
2. Wat is de aard van de werkelijkheid?
Geeft antwoord via een theoretisch verhaal
3. Hoe moeten wij handelen?
Mythes stabiliseren dus de samenleving omdat ze normen voor
menselijk gedrag verankeren in een bepaald verhaal omtrent mens
en wereld.
Op een bepaald punt raakte de wereld ‘gedmythologiseerd’ waarbij
dat er discussie kon ontstaan over de fundering van de sociale normen.
Er was een “ethisch vacuüm” waarbij dat de natuurlijke
overtuigingskracht van overgeleverde normen verzwakt, zonder dat er
meteen nieuwe normen voorhanden zijn. Er zijn verschillende oorzaken
voor dat ethisch vacuüm:
1. Nieuwe houding ten aanzien van de natuurlijke
werkelijkheid
De mythische verklaringen kritisch ondervragen waarbij dat men
beseft dat de werkelijkheid beheerst wordt door krachten en
1
Ethiek
, processen die niet te vatten zijn door de mens mits rationeel
denken.
2. Ontstaan van de democratie
3. Toename en intensivering van contacten met niet-
Griekse volkeren
Door dat contact beseften men dat de normen en principes van hun
natuurlijk zijn, maar ook anders kon zijn.
Ethisch scepticisme volgens Socrates: hij gelooft niet dat er zaken
bestaan als “rechtvaardigheid” of “goed handelen” en dat dat hooguit
opinies zijn. Het komt eropaan om je eigenbelang zo efficiënt mogelijk
verdedigen en de anderen erover te overtuigen. Hij staat daarom ook
begin van de hele Westerse ethiek.
Het ethisch scepticisme twijfelt niet aan het bestaan van de ethische
normen, maar aan de bindende kracht ervan. Het is dan ook de taak
van de normatieve ethiek om dat scepticisme te weerleggen.
Deel één: Wat is goed handelen?
De fundamenten van de Westerse ethiek
Hfs. 1. Aristoteles en het natuurlijke doel van de mens
Volgens Aristoteles zijn er drie grote takken van de wetenschap
waarbij een andere houding of rol van het kennende subject is alsook
het doel van de wetenschap.
Theoretische Het doel vd Toeschouwer
wetenschappen wetenschap is de
kennis zelf
Praktische Het handelen zelf
wetenschappen
Productieve Product van het Producent
wetenschappen handelen
Volgens Aristoteles is er voor de jongeren drie opties:
1. Een leven gericht op plezier en zintuigelijk genieten
2. Een leven gericht op bereiken van een carrière zowel op politiek
als privé vlak
3. Een leven gericht op kennis op te doen over het universum
rondom je
Wat is het beste leven?
NU: individuele en persoonlijke keuze wat het “beste” leven is
ARISTOTELES: kan objectief beantwoord worden aangezien dat
vergelijkbare menselijke acties zijn en er dus iets het ‘beste’ kan zijn.
Hoe die beste vinden?
Poesis: activiteiten gericht op een doel buiten zichzelf
Praxis: activiteiten gericht op een doel binnen zichzelf
Aristoteles zei dat iedereen het hoogste goed of eudaimonia moest
nastreven zonder enige verdere bedoeling en dat voor een geslaagd
2
Ethiek
, leven zou zorgen. Dat geslaagd leven heeft invulling nodig waarop er
twee antwoorden zijn:
1. Onze verstandelijke vermogens maximaal ontplooien
2. Mens is een politiek, sociaal en talig dier
= Aristoteles beschouwde de mens als een politiek wezen omdat hij
geloofde dat mensen van nature gemeenschapswezen zijn die gedijen in
een samenleving. Door te stellen dat de mens een talig wezen is,
benadrukte Aristoteles het belang van taal en communicatie in het
menselijk bestaan. Aristoteles beschouwde mensen als sociale dieren
omdat ze van nature geneigd zijn tot sociale interactie, samenwerking en
het vormen van relaties met anderen.
Aristoteles beantwoord de vraag: “hoe moeten we handelen?” met
“deugden” of “arètes” = goedheid of uitstekendheid. Die deugden
splits Aristoteles in meerdere delen op:
Dianoëtische deugden: deugden die betrekking hebben met
onze redelijkheid
Ethische deugden: deugden die geen betrekking hebben op de
redelijkheid, maar die er wel aan onderworpen worden.
Zo’n ethische deugd is een hexis of een karaktertrek dat men
krijgt door het langdurende uitoefenen van de gewoonte. Zij
worden dus niet verwerkt, maar komen ook niet spontaan op
waardoor onderwijs hier een belangrijke rol speelt.
Deze voorbeelden tonen namelijk wat die gewoonten zijn en
worden overgenomen.
Op de leer van Aristoteles zijn er echter enkele kritische
beschouwingen:
1. Te egoïstisch: men moet deugdelijk handelen voor zichzelf,
zodat men kan zeggen dat men een ‘geslaagd’ leven heeft geleid
en minder uit respect voor de ander en de maatschappij.
2. Te behoudsgezind: Aristoteles’ zijn leer steunt te veel op
gebruiken waardoor er minder ruimte is voor morele vooruitgang.
3. Juiste midden: er zijn activiteiten die intrinsiek fout zijn en
waaraan een juiste maat of hoeveelheid niets kan verbeteren.
Niet te veel, maar ook niet te weinig zou hij zeggen, maar
bedrog/overspel blijft fout. De juiste maat van iets dat intrinsiek
fout is.
4. Relevantie: Aristoteles hechte geen belang aan burgerlijke
waarden
Hedendaagse deugdenethici = Deugdenethici wijzen erop dat we ons
in ons handelen laten leiden door de praktijken en de vormen die
verweven zijn in de levensomgeving waarin we opgroeien. We handelen
veeleer in het licht van een bepaald beeld van “juist” handelen dat we ons
eigen hebben gemaakt.
We vragen ons bijvoorbeeld af wat een voorbeeldpersoon zou doen =>
“What would Jesus do?”. Het doel van de ethiek moet daarom vooral
liggen in het ontwikkelen van de juiste karaktereigenschappen
(volgens deugdenethici).
3
Ethiek
,4
Ethiek
, Hfs. 2. Het epicurisme: “hier is genot het hoogste
goed!”
Epicurisme is een filosofische stroming “geleid” door Epicurus. Het is
een stroming dat geassocieerd wordt met het hedonisme dat gelooft
dat men onbegrensd het zintuiglijk plezier en genot in al zijn vormen
moet nastreven. Epicurus gelooft dit echter NIET, hij gelooft dat men
een sober leven moet leiden, dit verschilt met het idee van een
‘geslaagd leven’ met enkele jaren ervoor. Zij geloofden dat tot een
‘geslaagd’ leven politieke engagement behoorde wat veranderde door
een devaluatie van het politieke leven.
Epicurus zijn leer was voorgebouwd op de leer van Democritus:
‘atomisme’. Hij geloofde dat de wereld bestaat uit kleine deeltjes die
blind en doelloos tegen elkaar botsen.
Epicurus geloofde in een geslaagd leven met genot. Dat hoogste genot
is ataraxia of perfecte onverstoorbaarheid, waarbij we ons in een
toestand bevinden waar onze gemoedsrust niet meer verstoord kan
worden.
Hij maakt daarbij een onderscheid tussen twee soorten lusten:
Kinetisch genot: lust die volgt uit het verwijderen van de onlust
of pijn
VB: weggaan van dorst
Katastematisch genot: de lust die volgt uit ene stabiele
toestand
VB: moment na het weggaan van de dorst
Zo’n toestand van onverstoorbaarheid is echter niet makkelijk
bereikbaar, het vereist heel wat verstandelijk inzicht en praktische
wijsheid om zo alle bronnen van pijn en onrust onder controle te
brengen. Dat is filosofie dat als ‘viervoudig’ geneesmiddel dient:
1. Het reguleren van de verlangenseconomie
Je moet natuurlijke en noodzakelijke verlangens hebben, die vervuld
kunnen worden.
2. Het doorprikken van religieuze en moraliserende
ideeën
Door te geloven in de traditionele moraal en religie, gaan we volgens
Epicurus gebukt aan irrationele angsten en idealen.
3. Het omgaan met het fysiek lijden
Bij het doodgaan ervaar je helse pijnen, maar die worden in
evenwicht gebracht door de gelukkige herinneringen van een
‘geslaagd’ leven. Je hebt wel het verstand nodig om die ideeën in
stelling te brengen tegen de pijn.
4. De omgang met de dood
De “dood” is niets anders dan het uiteenvallen van een configuratie
van deeltjes.
5
Ethiek
, Rechtvaardigheid is volgens Epicurus geen criterium voor een
“geslaagd leven” of “goed handelen”. Volgens hem is rechtvaardigheid
niets anders dan een afspraak tussen mensen, waarvan ze zelf de
termen en de voorwaarden bepalen. Van zodra die is vastgelegd is er
wel “onrecht” mogelijk. Maar de enige criteria voor “goed” of “slecht”
handelen als “ethische criteria” zijn lust en onlust.
Het epicurisme heeft echter wel wat beperkingen:
1. Epicurus begrijpt niet goed waar mensen naar streven
Wij willen het hele proces van “succes” meemaken en niet enkel het
genot van “succes”. Op die manier kunnen we meer genieten van
het genot van het succes.
2. Epicurus begrijpt niet echt wat geluk is
Geluk wordt geproduceerd als een bijproduct, als iets waar je niet
obsessief mee mag bezig zijn het te bereiken maar dat je terwijl je
bezig bent met andere dingen bereikt.
3. Epicurus zegt dat je je weinig moet aantrekken van de
dood en lijden
Epicurus minimaliseert de gedachte van de dood en zegt dat we elke
gedacht van e dood moeten verdringen met meer lustvolle
gedachten. Andere stromingen zoals het existentialisme zeggen
echter dat het besef van onze sterfelijkheid de meest bepalende
eigenschap van het menselijk leven is. Met het wegdenken
essentiële eigenschappen verdwijnen.
4. Onvervulde verlangens moeten vervuld of onderdrukt
worden.
Dat is volgens andere filosofische stromingen echter niet zo.
Onbevredigde verlangens zijn eigen aan de ‘condition humaine’ en
zouden omarmd moeten worden.
6
Ethiek
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller yourfuturelawyer. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.60. You're not tied to anything after your purchase.
