Alles omvattende samenvatting van de collegeaantekeningen van specialistische farmacotherapie, met herhaling gebaseerd op de collegeaantekeningen van het vak 'Algemene farmacotherapie'.
Samenvatting: Specialistische farmacotherapie
Infecties en antibioticagroepen
Werkingsmechanismen
- Quinolonen (zoals ciprofloxacine) remmen het bacterieel DNA-gyrase wat nodig is voor de DNA-synthese
(ontbinden en oprollen van DNA) → hierdoor worden replicatie, transcriptie, herstel en recombinatieprocessen
van het bacterieel DNA verstoord.
- De macroliden (zoals erythromycine en claritromycine) grijpen aan op de het 50S-subunit van de ribosomen,
waardoor de eiwitsynthese wordt geremd.
- Aminoglycosiden (zoals amikacine, gentamicine en tobramycine), tetracyclines (zoals doxycycline) en
nitrofurantoïne grijpen aan op de 30S-subunit van de ribosomen en remt dus ook de eiwitsynthese.
- Polymyxinen (colistine) en daptomycine grijpen aan op de structuur van het plasmamembraan.
- De middelen trimethoprim en de sulfonamiden (sulfamethoxazol) grijpen aan op het
foliumzuurmetabolisme. Foliumzuur is een belangrijk component in de opbouw van adenine en thymine en
hindert daardoor de opbouw van DNA.
Resistentie
Een bacterie kan resistentie opbouwen via verschillende mechanismen:
- Het wegpompen van het geneesmiddel; zo bestaat resistentie voor fluorquinolonen, aminoglycosiden,
tetracyclines, bètalactamantibiotica en macroliden.
- Immuniteit-eiwitten binden aan de antibiotica of hun aangrijpingspunten en voorkomen zo dat
antibiotica kunnen binden; zo bestaat resistentie voor tetracyclines, trimethoprim, sulfonamiden en
vancomycine.
- Enzymen die antibiotica weer afbreken; zo bestaat resistentie voor bètalactamantibiotica
(bètalactamase), aminoglycosiden, macroliden en rifampicine.
- Veranderen van aangrijpingspunten, bijvoorbeeld door mutatie; zo bestaat resistentie voor
fluoroquinolonen, rifampicine, vancomycine, penicilline, macroliden en aminoglycosiden.
- Verminderde doorlaatbaarheid van de celwand door modificatie van de eiwitten in de celwand.
,Verschil tussen grampositieve en gramnegatieve bacteriën
De grampositieve bacterie heeft een dikke grampositieve peptidoglycaan-laag: penicillines en sulfaatglycosiden
remmen de crosslinking van de peptidoglycaan, waardoor de matrix gehinderd wordt en ze veel effect hebben
(vooral op de grampositieve bacteriën). Er zijn verschillende antibiotica die de celwand of celmembraan
beïnvloeden. Dit zijn de:
- Bètalactamantibiotica: penicillinen, cefalosporinen, monobactam en carbapenems.
- Glycopeptiden: vancomycine en teicoplanine.
- Polymyxinen (colistine) en daptomycine.
Penicillinen
Penicillinen grijpen aan op alle positieve bacteriën, m.u.v. de S. aureus, waarvoor wel flucloxacilline kan worden
gegeven. De S. aureus is voornamelijk een boosdoener bij huidinfecties. Een veelgebruikte penicilline is
amoxicilline, wat breedspectrum is. Door resistentie kan het nodig zijn om clavulaanzuur toe te voegen, wat zorgt
voor β-lactamase ongevoeligheid; de combinatie is nog breder spectrum als antibioticum.
- Feniticilline en fenoxymethylpenicilline worden in de eerste lijn veel gebruikt tegen keelinfecties, zoals
tonsillitis en faryngitis.
- Flucloxacilline is een β-lactamase ongevoelig antibioticum, welke veel wordt gebruikt tegen huidinfecties,
zoals een steenpuist of wondroos.
o Nadeel van flucloxacilline: 3/4dd op een nuchtere maag.
- Amoxicilline en benzylpenicilline kunnen parenteraal worden toegediend.
- Bijwerkingen: maagdarmstoornissen (voorbijgaand), pseudomembraneus colitis en hypokaliëmie.
- Interactie: orale anticoagulantia.
o Darmbacteriën zijn verantwoordelijk voor vitamine K-productie en dus een vitamine K-tekort als deze
worden geruimd.
o Directe interactie tussen antibiotica en acenocoumarol: De verlengde stollingstijd bij de combinatie van
acenocoumarol en amoxicilline wordt veroorzaakt door de verhoogde afbraak van de stollingsfactoren
door de koortsende infectie.
- Contra-indicatie: ziekte van Pfeiffer en overgevoeligheid.
,Cotrimoxazol (combinatie van trimethoprim / sulfamethoxazol)
Cotrimoxazol: combinatie van trimethoprim en sulfamethoxazol → grijpt de meeste bacteriën aan
(grampositief en gramnegatief) en kan worden gebruikt bij luchtweginfecties, darminfecties, gecompliceerde
urineweginfecties en geslachtsziekten.
- Cotrimoxazol bindt aan dihydrofolaat reductase en remt in de omzetting van foliumzuur in de DNA synthese
van bacteriën.
- Voordeel: synergisme, bactericide, minder resistentie.
- Nadeel: maagdarmstoornissen, hypoglykemie, overgevoeligheid en zelden bloedbeeldafwijkingen. Door
deze bloedbeeldafwijkingen is cotrimoxazol zelden eerste keus!
- Relevante interacties: anticoagulantia, methotrexaat, SU-derivaten en K-verhogende medicatie.
o Cotrimoxazol met een cumarine is altijd reden voor actie → een alternatief vinden voor cotrimoxazol.
o Trimethoprim gedraagt zich ook als een lichtelijke K-sparende diuretica → kan dus een probleem
vormen voor bijvoorbeeld spironolacton etc.
Tetracyclines
Tetracyclines zijn bacteriostatisch (eiwitsynthese); een veelgebruikte tetracycline is doxycycline. Ze pakken veel
grampositieve en -negatieve bacteriën aan in het spectrum. Een groot voordeel van tetracyclines (zoals
doxycycline) is dat het slechts eenmaal daags hoeft worden ingenomen.
- Doxycycline, minocycline, tigecycline, tetracycline.
- Tevens: Chlamydia, Mycoplasma, Legionella, spirocheten (syfilis), Lyme-borreliose en acne.
- Interacties: ijzer, melk, antacida, anticoagulantia en carbamazepine (inductor).
- Bijwerkingen: misselijkheid, braken, diarree, stomatitis, enterocolitis, huidreacties.
o Tetracyclines zorgen voor geelverkleuring van tanden bij kinderen <8-12 jaar.
o Fotosensibilisatie, zwarte tong.
o Minocycline → vestibulaire stoornissen.
- Contra-indicatie: zwangerschap en kinderen.
Macroliden
Azitromycine, claritromycine, erythromycine en roxitromycine zijn voornamelijk bacteriostatisch en remmen
de eiwitsynthese. De nieuwere preparaten hebben een betere kinetiek en tolerantie en zijn iets breder dan
smalspectrum-penicillines, grampositief en anaeroben.
- Zijn weinig effectief tegen H. influenza, wél tegen Legionella, Mycoplasma, Chlamydia, Mycobacterium,
Campylobacter en Bordetella pertussis.
- Macroliden zijn een alternatief als voor overgevoeligheid van penicillines.
- Interacties: simvastatine, anticoagulantia, Pgp-remming (bijvoorbeeld digoxine).
o Claritromycine is een sterke CYP3A4-remmer; wordt ook gebruikt bij de Helicobacter-eradicatie.
- Bijwerkingen: verhoging maagdarm motiliteit, hartritmestoornissen inclusief QT-verlenging.
o Zeldzaam: cholestatische hepatitis, huiduitslag, vermindering gehoor en oorsuizen.
- Azitromycine: vooral bij ernstige luchtweginfecties (pneumonie: 3d), ook chlamydia (1x2 tablet) en
tekenbeet (5d) infectieuze acute diarree (1 tablet 3d). streptokokken = blauw.
Macrolide: clindamycine
Clindamycine (als macrolide) wordt veel ingezet bij botinfecties en chirurgische ingrepen, aangezien het een
goede penetratie heeft in botweefsel, synovia en sputum. Het remt de eiwitsynthese door aan te grijpen op de
50S-subunit van ribosomen en kan zo bacteriostatisch óf bactericide zijn (afhankelijk van de verwekker).
- Werkzaam tegen verschillende grampositieve bacteriën. (bacteroides, actinomyces, prevotella,
proprionibacterium etc.)
- Bij langdurig gebruik lever- en nierfunctie en bloedbeeld controle aanbevolen.
- Bijwerkingen: 1-10% buikpijn, maagpijn, uitslag, diarree, oesofagitis, C. difficile infecties.
, Luchtweginfecties
Bovenste luchtweginfecties: Bij de bovenste luchtweginfecties zien we vooral positieve spectrumbacteriën. In
80% van de gevallen is er sprake van een (grampositieve) streptokokkeninfectie. Maar luchtweginfecties van de
bovenste luchtwegen zijn meestal (80%) viraal.
Onderste luchtweginfecties: Ziektebeelden in de onderste luchtwegen zijn bronchitis en pneumonie. Iemand met
pneumonie vertoond een lage tensie en moet vaak hoesten. Verder zijn benauwdheid, een piepende
ademhaling en kortademigheid in combinatie met een stekende pijn op de borst (bij inademen), malaise en
delier veel voorkomende symptomen.
Een arts besluit of hij moet behandelen aan de hand van een
beslisboom. Tegenwoordig wordt de ontstekingsmerker C-reactive
protein ook vaak gebruikt, voornamelijk voor matig zieke patiënten
→ wordt gestart met antibioticum als de CRP te hoog is (CRP: 20-
100 mg/l + klinisch beeld of >100 mg/l). Verdere markers zijn:
- Kenmerken van iemand die ernstig ziek is, zoals tachypnoe,
tachycardie, hypotensie of verwardheid.
- Risicofactoren voor een gecompliceerd verloop: leeftijd: <3
maanden, >75 jaar.
- Relevante comorbiditeit: vooral hartfalen, ernstiger vormen van
COPD, diabetes mellitus, vooral bij insulinegebruik,
neurologische aandoeningen, ernstige nierinsufficiëntie,
gestoorde afweer.
Beleid bij luchtweginfecties
Infectie Beschrijving / verwekkers Behandeling
Acute rhinosinusitis Een infectie van beide nasale holtes en Eerste behandeling: paracetamol of
sinussen veroorzaakt door bacteriën: xylometazoline.
Streptokokken pneumoniae of een
Haemofilius influenza infectie. Bij ernstig ziekte patiënten:
- Amoxicilline / doxycycline (7 dagen).
- Azitromycine (3 dagen)
- Cotrimoxazol (7 dagen).
Bij recidiverende sinusitis kan er gekozen
worden voor intranasale corticosteroïden.
Acute bronchitis en Acute bronchitis is een ontsteking in de Eerste keuze: symptomatische behandeling
acute bronchiolitis kleine buisjes van de longen (meest met β-mimetica.
voorkomende vorm).
Ernstig zieke patiënten:
Acute bronchiolotis is een ontsteking van - Amoxicilline / doxycycline (7 dagen).
de bronchiolen (kleine vertakkingen van de - Azitromycine (3 dagen)
longen). - Cotrimoxazol (7 dagen).
Veroorzaakt door een Streptokokken Bij ernstige benauwdheid kan er gekozen
pneumoniae, H. influenza, M. catarrhalis worden voor een prednisolon stootkuur.
infectie.
Pneumonie Pneumonie is een infectie van de Eerste keuze: symptomatische behandeling
longblaasjes en het omringende weefsel met β-mimetica. Bij ernstige benauwdheid:
en wordt goed behandeld met antibiotica. formoterol of salmeterol.
Pneumonie wordt veroorzaakt door S. Ernstig zieke patiënten:
pneumoniae, H. influenza of M. catarrhalis. - Amoxicilline / doxycycline (7 dagen).
- Azitromycine (3 dagen)
- Cotrimoxazol (7 dagen).
Als de verwekker een Legionella,
Mycoplasma of Chlamydia soort is, kies je
voor macroliden of doxycycline.
Bij ernstige benauwdheid kan er gekozen
worden voor een prednisolon stootkuur.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller wesleytopfer. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $12.40. You're not tied to anything after your purchase.
