Uitgebreide samenvatting van de hoofdstukken 1,2,3,5,6,7 van het boek Europa: een nieuwe geografie (2e druk). Deze samenvatting is geschikt voor het 1e tentamen van het vak Ruimtelijke vraagstukken Europa van de bacheloropleiding Sociale Geografie en Planologie.
Hoofdstuk 1 - Europa: een panorama
1.1 – Op zoek naar buitengrenzen
Broek: de indeling van aarde in continenten. Een continent is een concept van de menselijke geest,
een gemakkelijk middel om vat op de aarde te krijgen. Kwestie van afspraak dat Australië een
continent is en Groenland een eiland.
Weinig fysisch-geografische argumenten om Europa als apart continent te onderscheiden en niet als
een regio binnen Eurazië. Europa is namelijk een schiereiland van Eurazië. Ook het klimaat en de
vegetatie lopen in elkaar over.
Europa is zeer gefragmenteerd, ze telt tal van eilanden en schiereilanden, omringt door kustzeeën
van verschillende grootten. Grenzen in noorden westen en zuiden staan vast, de oostelijke blijven
lastig. De eilanden in de zeeën worden ook tot Europa gerekend (Cyprus, GB, Malta en Ijsland).
Europa heeft als werelddeel op sociaal en cultureel gebied in het oosten geen betere papieren.
Armenië, Georgië en Azerbaijan liggen ten zuiden van de kaukasus, dus buiten het Europese
continent. Echter wordt volgens een resolutie uit 2014 Georgië bij Europa en doen ze alle 3 mee met
Europese sportcompetities en het ESF. Dit is niet op basis van cultuur want ondanks het overwegend
christelijke Georgië en Armenië is Azerbaijan overwegend Islamitisch (dit geldt overigens ook voor
Turkije). In het westen wel een culturele grens? Nee, want Canada heeft wel Europese cultuur maar
hoort niet bij Eurazië. Dit geldt ook voor landen met Britse vestigingscultuur (VS, Australië en NZ).
Conclusie: Geen algemeen geaccepteerde afbakening voor Europa als continent, noch als werelddeel.
Alles kan worden bediscussieerd.
Europa en ‘de ander’
Europa heeft zichzelf lang gezien als centrum van de wereld. Vanaf de renaissance (16 e eeuw), steeds
meer superieur. Respect voor Azië, maar Afrika en Amerika laag in de hiërarchie, deze continenten
werden bewoond door wilden, verstoken van vooruitgang. Dit leidt tot een imaginative geography
wat inhoudt dat Azië de Orient is, met veel plek voor kleur en sensualiteit maar ook statisch,
achtergebleven, barbaars en despotisch. Ze werd ook wel de other genoemd, waaraan het Europese
zelfbeeld kon worden gedefinieerd: dynamisch, progressief, rationeel en humaan. Dit zij en wij
denken bestond ook over Afrika (donkere werelddeel) en Amerika (primitieve indianen & ordinaire
materialisten).
1.2 - Europa als ontvanger en verspreider van innovaties
Tegenover de europeanisering van de wereld, staat de impact van de wereld op Europa. De huidige
opkomst van China wordt in China zelf gezien als een terugkeer naar de normaliteit, de situatie van
voor de Industriële Revolutie. Gebieden die eerst achterlopen, kunnen later juist innovatiecentra
worden. Dit overkwam Noordwest-Europa vanaf de Renaissance. Vooral in de
19e eeuw: 3 voorbeelden
- Stoommachine van James Watt in Engeland; actoren van belang zijn early adapters
- Eerste metro in Engeland, maar hierbij geen contagious diffusion (verspreiding als een
olievlek).
- 19e eeuw: wereldtentoonstellingen ---> een Noordwest-Europese uitbinding, vooral populair
tot de eerste wereldoorlog
1.3 – Binnengrenzen en interne verschillen
Vanaf de Renaissance, 16e eeuw, werd Europa meer en meer voorbeeld als superieur en
construeerde Europeanen een imaginative geography (Europa ten opzichte van andere
1
,werelddelen) van de wereld: Voor Azië bleef respect bestaan, Afrika en Amerika stonden het laagst in
de hiërarchie. Tegenover dit eurocentrische denken staat nuchter empirisch onderzoek.
Terry Jordan (1988) beoordeelde het Europese gebied op 12 kenmerken:
1. Het spreken van een Indo-Europese taal
2. De meerderheid van de bevolking heeft een christelijke achtergrond
3. De meerderheid van de bevolking behoort tot het Kaukasische (blanke) ras
4. Het percentage analfabetisme is laag
5. De kindersterfte is laag
6. De natuurlijke bevolkingsgroei is laag
7. Het gemiddeld inkomen is behoorlijk (t.o.v. het mondiale gemiddelde)
8. De bevolking woont in overgrote mate in steden
9. Weinig mensen werken in de landbouw
10. De dichtheid aan spoorlijnen en autosnelwegen is hoog
11. Er wordt veel kunstmest in de landbouw gebruikt
12. Er worden vrije verkiezingen gehouden
---> Hieruit komt een West-Oost en Noord-Zuid gradiënt van ‘Europees zijn’
Er bestaat niet alleen mondiale imaginative geography, maar ook een Europese. Volgens Wolff zou
tot de 18e eeuw vooral een tegenstelling hebben bestaan tussen zuid en noord, tussen
hoogontwikkelde stadscultuur en boerse cultuur. Daarna West-Oost tegenstelling; West vond oost
achtergebleven en onveranderlijk absoluut. In hoeverre mensen echt verschillen in opvattingen en
waarden is statistisch ruimschoots onderzocht. Als je het onderzoek van Jordan zou herhalen zou het
zuiden en oosten meer Europees zijn. Voor de meeste Europeanen is hun nationaliteit een
belangrijke identiteit, belangrijker dan de identiteit van Europa. Dit wordt gemeten met de
Eurobarometer.
1.4 - De natuurlijke omgeving en de mens
Dit hoofdstuk gaat over de natuurlijke omgeving waarin de hedendaagse geschiedenis van Europa
zich voltrekt. Er zijn geen fysisch-geografische argumenten om Europa te onderscheiden van de
andere continenten.
Europa is een groot schiereiland van Azië en bevat zelf ook tal van eilanden of schiereilanden. Dit
zorgt ervoor dat er lange en complexe kustlijnen zijn. Verder heeft Europa ook een grote
landschappelijke diversiteit. Drie primaire geofactoren die van invloed zijn op de landschappelijke
diversiteit:
- Substraat (combinatie van gesteente en reliëfvormen)
- Klimaat (van noord naar zuid: Poolklimaat, toendraklimaat, gematigd zeeklimaat tot
mediterraan klimaat. En van west naar oost: gematigd zeeklimaat naar een continentaal
klimaat.)
- De mens ( de mens past het landschap aan aan de eigen behoeften)
Deze primaire geofactoren oefenen invloed uit op de secundaire geofactoren: planten- en
dierenwereld, bodem en water.
Eurazië is ontstaan door een samensmelting van een aantal tektonische platen, waarbij de Oeral de
hechtnaad vormt tussen Europa en Azië. Europa kent veel natuurlijke of fysisch-geografische regio’s
die worden gescheiden door natuurlijke kenmerken, zoals hoogte, klimaat en gesteente.
2
, Er zijn verschillende regionaliseringen mogelijk
- Morphoclimatic regions ( relatie tussen klimaat en Morfogenese = ontwikkeling van het
landschap)
- Morphostructural regions ( relatie tussen geologie en Morfogenese)
De Atlantische hooglanden zijn de opgeheven massieven van de oudste gebergtevorming in Europa
(Scandinavië, Wales, Schotland).
De tweede gebergtevorming heeft geleid tot de Midden- Europese middelgebergten (zijn nog
betrekkelijk jong (de Vogezen, het Zwarte Woud).
De Zuid-Europese gebergten hebben ten gevolge van de derde en laatste gebergtevorming nog het
meest het karakter van een hooggebergte (Alpen & Pyreneeën).
Tussen de Atlantische hooglanden en de Midden-Europese plateaus ligt de Noord-Europese vlakte,
dit gebied dient vaak als stroomgebied voor de rivieren die ontstaan in de gebergten.
De belangrijkste geologische gebeurtenis die van invloed was op het landschap van het Europees
Laagland vond zo’n 2 miljoen jaar geleden plaats. Gletsjers stroomden toen vanuit Scandinavië
diverse keren het Europees laagland in, wat leidde tot een vlakke en eentonige kust maar een
heuvelachtig binnenland.
1.7 – Natuurlijke hulpbronnen
Europa heeft genoeg natuurlijke hulpbronnen, deze bronnen zijn echter ongelijk verdeeld.
Natuurlijke hulpbronnen kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden. De meest gebruikte
manier is hernieuwbare (flow) en niet-hernieuwbare hulpbronnen (stocks).
Flow: waterkracht en zonne-energie
Bodems en bossen zijn potentieel hernieuwbaar.
Stocks: Fossiele brandstoffen
Natuurlijke hulpbronnen kunnen ook op een meer economische manier worden ingedeeld
- Bewezen reserves vs. Onbewezen reserves
- Commercieel winbaar vs. Economisch loont het nog niet om deze bronnen te winnen.
- Hulpbronnen die op een technische manier kunnen worden gewonnen vs. Hulpbronnen
waarbij dat nog niet kan (Technologische ontwikkelingen zijn dus belangrijk)
Delfstoffen: concentraties van in de natuur aanwezige vaste, vloeibare of gasvormige bestanddelen
in of op de aardkorst in zodanige vormen dat winning en gebruik mogelijk zijn. Ze variëren van aard.
Delfstoffen kunnen worden ingedeeld naar gebruik:
- Fossiele brandstoffen
- Ertsen
- Industriële grondstoffen
- Edelstenen
- Bouwmaterialen
- Water
Of er delfstoffen aanwezig zijn hangt samen met geologische en geomorfologische geschiedenis van
het gebied. Op grond van de ontstaanswijze zijn er vijf soorten delfstoffen te onderscheiden:
3
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller abelvandijk. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.80. You're not tied to anything after your purchase.
