Dit is een samenvatting van het vak geschiedenis van het privaat recht. Deze samenvatting omvat zowel de lesnotities als het boek samengevoegd in 1 document en heeft betrekking op het jaar 2023/2024. Het vak is gegeven door prof. I. Van Hulle. Deze samenvatting heeft me een 15/20 opgeleverd.
Geschiedenis van het privaatrecht
Tijdlijn maken is aangeraden
Geen chronologisch overzicht
Over het moderne privaatrecht is nog maar weinig onderzoek gevoerd
Vermogensrecht en personen en familierecht (= privaatrecht)
Studiemateriaal: acco cursus
Op examen vraag over een primaire bron
Kennis en inzichtsvragen (laatste college worden enkele examenvragen behandeld)
INLEIDING
1. Afbakening van het moderne privaatrecht
1.1. Belang van de chronologie
Bv. Dali; The persistence of memory = metafoor voor hoe moeilijk het is om in de geschiedenis tot
een gepaste chronologie te komen
De geschiedenis is opgedeeld in verschillende tijdsvakken MAAR het is allesbehalve
evident
Bij moderniteit wordt het nog complexer want we gebruiken als afbakening enkele
culturele bewegingen zoals de renaissance en de verlichting wordt tussen de 15e en
18e eeuw gesitueerd
Door verlichting is heel erg belangrijk we zien hier door de reden als een organisatorisch
concept = de menselijke rationaliteit als het begin en eindpunt van alle kennis
Waarom revolutionair?
Traditioneel was het begin en eindpunt van alle kennis de kerk
MAAR In de verlichting wordt afbreuk gedaan aan alles wat met die traditionele kaders
hadden te maken (dus ook monarchie)
Men gaat via rationaliteit naar de maatschappij kijken en ook op basis van de menselijke
reden een nieuwe invulling geven aan de natuurwetenschappen
Voor het einde van de moderniteit was er ook geen specifieke datum MAAR pakken vaak 1960
(met Congo die onafhankelijk werd)
Wat is modern? hangt er van af hoe we het zelf aanvoelen en wat we aanvoelen als modern
Bv. secularisatie deze ging gepaard met en afname van de dominante religieuze
instellingen
Bv. industrialisatie en kapitalisme (heeft voor heel veel omwentelingen gezorgd)
Industrialisatie is heel erg belangrijk geweest (voor dagelijks bestaan maar ook voor de
wetenschap) zorgde voor verstedelijking
= Voor de industriële revolutie was de economie een huiskamer economie dus heel wat
goederen produceerde men zelf in hun eigen huiskamer (bv. weverij, naaien,…) maar
door de industrialisatie waardoor we nieuwe technologieën hebben, verplaatste het
productieproces naar grote fabrieken
In privaatrecht ook belangrijk geweest de evolutie van eigendom als hoogste goed in
het recht, was ook ter bescherming van de nieuwe kapitalistische klasse
1
, ~ Karl Marx (kritiek op eigendomsrecht)
Dus zorgde voor een ongelijkheid in de sociaaleconomische klassen
Bv. opkomst van de natiestaat als aspect van de moderniteit (= Westfalische staat ~ vrede
van Westfalen in 1648)
Vrede van Westfalen bestond uit een compilatie van verschillende verdragen die gingen
over de 30 jarige oorlog
Politieke wetenschappers interpreteren de vrede fout verkeerd; dus als moment waarop
de moderne staat wordt geboren
De vrede = interne constitutie van Heilige roomse rijk die gaat over een nieuw concept
van interne soevereiniteit
Er wordt voor de eerste keer gezegd wordt dat je als heerser heb je zelf het recht om
te bepalen wat de religie is van je grondgebied is DUS had niets te maken met de
opkomst van de moderne natiestaat
2. Standaardvisie op het moderne privaatrecht
2.1. Histriografie van het privaatrecht
De geschiedenis is een slachtoffer van het presentisme
Presentisme = de menselijke neiging om het verleden te interpreteren door een
hedendaagse filter en om de bestaande maatschappelijke gevoeligheden op het verleden
te projecteren
Periode in onze westerse geschiedenis:
thema = antieke oudheid
Weergave van een illuster rijk
Antieke oudheid en Rome heeft een
enorme invloed gehad op ons
wereldbeeld en juridisch denken
Door het romeins rijk en erfenis van het
Romeins recht
De manier waarop ons beeld wordt
weergegeven heeft te maken met de
fascinatie voor het romeins recht
Er is een nostalgie naar een bepaalde periodes (bv. heropleving van ME, RR, hoofse liefde, de
romantiek,…) MAAR die van het oude Rome is heel perstistent gebleven
Dit heeft tot dominant discours geleid:
Waarbij er vaak gesproken wordt van het bestaan van EU privaatrecht als soort van
gemeenschappelijk en historisch grondslag waar EU privaatrecht zich geënt heeft
Die Gemeenschappelijke grondslag = IUS COMMUNE
Hoe discours verstaan?
Sinds jaren 1980: is er een algemene ‘Europese’ privaatrecht
2
, Het privaatrecht is nationaal, maar is ook meer dan de ‘sum of its parts’ iets dat ons
allemaal gemeenschappelijk verbindt (althans op het continent)
Er is een continentale rechtsgeschiedenis
Uniek: Europa is de enige regio waar er een dergelijke gemeenschappelijke traditie zou
zijn
Man die daarvoor verantwoordelijk (voor het discours) Paul Koschaker: leefde in Oostenrijk
Hij leefde op een scharnierpunt in Oostenrijk
Was bekend met de opkomst met het nationaal socialisme
Hij heeft twee belangrijke werken geschreven die de basiswerken uitmaken van de 20 e
eeuwse rechtsgeschiedenis
Deze werken gaan steeds over het Romeins recht en de crisis die het Romeins recht heeft
doorgemaakt:
De nationaal socialisten vonden dat er een einde aan de studie van het Romeins recht
gemaakt moest worden en dat ze moesten terugkeren naar het Germaanse recht (voor
Duitsland DUS RR wordt even verwaarloosd
+ Introductie van Duitse BW was problematisch geen gemakkelijke lectuur want is
veel technischer en analytischer (achtergrond van Romeins recht nodig)
Studie van Duitse BW was voorbehouden voor rechtshistorici die gespecialiseerd waren
en ook voor Filologen
Heeft te maken met de erfenis van het Romeins recht
Koschakers argument = de studie van het BW is compleet vervreemdt van de realiteit van
de rechtspraktijk en dat mag niet de bedoeling zijn
DUS 2 absolute dieptepunten
1) Nationaal socialisme
2) Wereldvreemde studie van Duitse BW
= symptomen van een groter probleem oorsprong van de verkeerdelijke
benadering van recht in Duitsland
De verkeerde benadering is de schuld van: Friedrich Carl von Savigny = grondlegger van de
historische school
Zijn these Recht als product van historische proces; recht is altijd de emanatie van een
specifieke geschiedenis van het volk
om recht op heldere manier te bestuderen moeten we teruggaan naar een
historische benadering van het recht
Volgens hem lag de roots van het Duitse recht in het romeins recht
Het gewoonterecht van Duitsland is het romeins recht geworden
Duitse gebieden: waren sterk versnipperd en paste elks hun eigen recht toe
Dit zorgde voor veel rechtsonzekerheid
Als de uitweg van de versnippering van het rijk Hoogste rechtsorgaan bij het HRR:
Reichskamergericht
3
, Bij geschil moest je de geldigheid van het gewoonterecht bewijzen MAAR was heel
moeilijk
Oplossing: Secundaire rechtsbron wordt Romeinse recht waarop ze konden terugvallen
DUS het hoogste rechtscollege vaardigt vonnissen uit gebaseerd op het romeins recht
Von Savigny: als we kijken naar die rechtspraak dan is het duidelijk dat de unificerende
factor in het gewoonterecht eigenlijk het Romeins recht was
DUS als je een rechtswetenschap wil creëren moet je teruggaan naar de studie van het
Romeins recht
Hij schrijft dus een groot werk over geschiedenis van privaatrecht in Duitsland gebaseerd
op Romeins recht
De historische school is op heel veel manieren geïnterpreteerd (=probleem)
De navolgers gaan het programma reduceren tot de studie van de codex van justinianus
Niemand hield zich nog bezig met het Romeins recht op andere vlakken
MAAR ahistorische benadering (= zeer technische benadering van het romeins recht) MAAR
komen niet meer overeen met hoe de Digesten in het Romeinse rijk tot stand zijn gekomen
Codex justinianus + glossatoren bestuderen
Pandektisten: klassieke oudheid
Onbestaande systematiek (deze heeft nooit bestaan) de pandektisten wenden dit aan
Tegenover de pandektisten staan de germanisten (bestuderen andere zaken) DUS
splitsing
DEEL 1
1. Het ontstaan van nationale codificaties (= beginpunt van het privaatrecht)
1.1. Wat is codificatie?
Codificatie is een modern fenomeen MAAR heeft een lange voorgeschiedenis
Codificatie = een wetboek met grote autoriteit, neergeschreven door de wetgever
Vanaf het einde van de 18e eeuw tot einde van de 19e eeuw zal er geen enkel land ontsnappen aan
de codificatiebeweging
Wat zijn de redenen waarom men als OH een beleid voor codificatie zou invoeren?
Voordelen?
- Meer rechtszekerheid
- Eenheid van recht
- De code heeft een bepaalde logica
- Vindbaarheid van de wet
Nadelen?
- Aanpasbaarheid
- Achter elk codificatieproject zit een soort ideologie = wie, wanneer,… gemaakt
In de 19e eeuw was de tijdsgeest eentje van verlichting met het idee dat zo een code
raadpleegbaar moet zijn
4
, Het oude kluwen van wetgeving in het AR moet vervangen
Nieuwe code die rationeel in elkaar zit
De basis en term codificatie is uitgevonden door Jeremy Bentham (grondlegger van het
utilitarisme)
Utilitarisme = wetgeving moet geënt zijn op de maximalisatie van geluk voor het grootste
aandeel van populatie
~ trolley dillemma
Hij zorgde voor verlichte wetgeving en dat je als staat een wetgevend beleid moet voeren
dat er op gericht is om het meeste geluk voor je onderdanen te verzekeren
Het was geen echte definitie maar eerder aanbeveling algemene code maken om zo de
totstandkoming van een goed bestuur te bevorderen
Hij hield zich bezig met hoe de wetgeving geënt moet worden op het utilitarisme zijn
oplossing was codificatie (hij vindt zelf deze term uit)
= zo een verlichte code samenstellen
Voor dat deze term bestond waren er al vele pogingen om de wetgeving te bundelen (Bv.
Louis de 14e )
Codificatie of compilatie? Voor de franse revolutie was er sprake van compilatie en
daarna pas een codificatie£
Kenmerken van de codificatie (van de moderne codificatiebeweging)
• Creatie van een nieuwe, dominante rechtsbron = nieuwe wetboeken van 19e
eeuw wilden alle bestaande rechtsbronnen vervangen
• Codificatie als symptoom van een politiek project = moet begrepen worden door
iedereen
• Als pedagogische project = instrument om mensen te onderwijzen in goed
burgerschap moesten ook voor leken begrijpelijk en toepasbaar zijn
in de code worden en paar keuzes gemaakt die ideologisch gefundeerd
waren (bv. wilsautonomie,…)
>< Compilatie = uitgegeven wetgeving van de soevereine vorsten maar had nog geen
systematisch en unificerend karakter
• Ze zijn geordend volgens een bepaalde systematiek maar zonder de bedoeling te
hebben om een nieuwe rechtsorde te creëren
• Belangrijke voorlopers van de codificatie
Juridische revolutie? Ja want voor de komst van de verlichte codes bestond EU uit een
versnipperde rechtsorde; je kon als rechtsonderhorige zelf kiezen naar wel rechtbank je ging
gaan voor je geschil (kerkelijk, stedelijk,…) is sterk beperkend want je hebt weinig
rechtszekerheid over de uitkomst van geschil
Dit is verdwenen na de codificatie en daarom spreekt men van een revolutie
Het fundamenteel kenmerk van de AR is weg na die codificatie
5
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Rechtenstudent4002. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $12.99. You're not tied to anything after your purchase.
