Samenvatting ' Vloeibare tijden, leven in een eeuw van onzekerheid' - Zygmunt Bauman - derde druk.
186 views 8 purchases
Course
Filosofie van de samenleving
Institution
Hogeschool Windesheim (HW)
Book
Vloeibare tijden
Duidelijke, complete samenvatting van 'Vloeibare tijden' geschreven door Zygmunt Bauman. De hoofdstukken 1, 2, 3 en 5 zijn volledig samengevat. De samenvatting heeft geel-gemarkeerde stukken tekst. Dit zijn de highlights van het boek die de theorie duidelijk naar voren laten komen.
Samenvatting Filosofie van de samenleving.
Vloeibare tijden, leven in een eeuw van onzekerheid (Zygmunt Bauman).
Bauman keert terug naar de moderniteit die hij diagnosticeert als vloeibare moderniteit; een fase in de
moderniteit waarin zowel instituties als het individuele leven vloeibaar zijn, aan verandering
onderheven zijn en geen starre patronen kennen. Hij ziet de tijd die door vloeibaarheid, reflexiviteit en
risico gekenmerkt wordt als een verder doorgevoerde moderniteit, waar hij die tijd eerder als
postmoderniteit kenschetste. Centraal staat de ambivalentie en paradoxaliteit van een tijd zonder
absolute zekerheden en waarin al het handelen nieuwe onzekerheid met zich meebrengt.
Vooral in het ontwikkelde deel van onze planeet hebben zich een aantal onderling verbonden en nog
steeds werkzame ontwikkelingen voorgedaan, die de kiemen in zich dragen van een nieuw en
ongekend scenario voor de levenskeuzes van individuele mensen en die ons voor een aantal nimmer
eerder ondervonden uitdagingen plaatsen.
Ten eerste: de overgang van de vaste naar de vloeibare fase van de moderniteit; naar een toestand
waarin sociale vormen hun gestalte (structuren die individuele keuzes beperken, routines,
gedragspatronen) niet langer kunnen behouden, omdat zij sneller uiteenvallen en wegsmelten dan de
tijd die vereist is om ze vastte vorm te geven en daarna te stollen.
Ten tweede: veel van de macht om doeltreffend op te treden die voorheen in de moderne staat
beschikbaar was, verschuift nu naar de politieke onbeheersbare sfeer. De afwezigheid van politieke
beheersbaarheid leidt ertoe dat de nieuwe machten een bron van diepe en in beginsel ontembare
zekerheid worden. Tezamen dwingen of verleiden deze samenhangende gevolgen van de scheiding
de staatsorganen ertoe, om een toenemend aantal van de taken die zij tot nu toe op zich namen te
laten vallen of aan anderen over te dragen. In de steek gelaten door de staat, zoals bekend, grille en
in wezen onvoorspelbare krachten van de markt: ze worden overgelaten aan het particulier initiatief en
de zorg van individuen.
Ten derde: de term gemeenschap ter aanduiding van het geheel van de bevolking klinkt steeds holler.
Netwerken die eerst het veiligheidsnet vormden waaraan grote en langdurige investeringen van tijd en
inspanning waren besteed, worden steeds zwakker en worden als tijdelijk gezien. De samenleving
wordt steeds meer gezien en behandeld als een netwerk dan als een structuur. Zij wordt opgevat en
behandeld als een matrix (systematische samenhang van gegevens) van toevallige verbintenissen en
breuken en van een eindeloos aantal van mogelijke permutaties (rangschikking, volgorde).
Ten vierde: het verdwijnen of verzwakken van structuren leidt ertoe dat zowel de politieke
geschiedenis als individuele levens worden opgesplitst in een reeks van korte-termijnprojecten.
Successen in het verleden vergroten niet automatisch de waarschijnlijkheid van toekomstige
overwinningen, laat staan dat ze deze garanderen; terwijl middelen die in het verleden met succes zijn
toegepast voortdurend moeten worden onderzocht en herzien omdat zij in veranderde
omstandigheden nutteloos zouden kunnen zijn. In dit opzicht is het beter om achterhaalde informatie
te vergeten.
Ten vijfde: de deugd waarvan men beweert dat die het belang van het individu het beste dient, is niet
het opvolgen van regels, maar flexibiliteit, de bereidheid om snel van tactiek en optreden te wisselen,
en zonder spijt afspraken en loyaliteiten te verbreken.
Hoofdstuk 1. Het moderne vloeibare leven en zijn angsten.
‘Als u vrede wilt, zorg dan voor gerechtigheid’ verzekert de oude wijsheid: en, anders dan kennis,
veroudert wijsheid niet. Het ontbreken van gerechtigheid verspert de weg naar vrede, vandaag. Dat is
niet veranderd. Wat veranderd is, is dat gerechtigheid gemeten aan en vastgesteld door planetaire
vergelijkingen – en wel om twee redenen.
Ten eerste kan op een planeet die doorkruist wordt door informatiesnelwegen niets dat waar dan ook
op de planeet gebeurt in feite blijven. Er zijn geen onbekende en onkenbare landen en volken. Er is
geen “niemandsland.” De menselijke ellende in afgelegen streken en verre omstandigheden wordt
,door elektronische beelden getoond en in huis gebracht, een levendig en benauwend, beschamend en
vernederend als de ellende van menselijke wezens dichtbij ons op onze dagelijkse wandelingen door
de stad. De onrechtvaardigheden die leiden tot het eisen van gerechtigheid blijven niet beperkt tot
onze onmiddellijke omgeving.
In de tweede plaats heeft alles wat er op een planeet met vrij verkeer van goederen en kapitaal op een
bepaalde plaats gebeurt zijn uitwerking op hoe mensen op alle andere plaatsen leven, hopen of
verwachten te leven. Van niets mag geloofwaardig aangenomen worden dat het “buiten” ons blijft. Er
is geen welvaart op de ene plaats die niets te maken heeft met de ellende op een andere plaats. Milan
Kundera: ‘de modernisering heeft een zodanige eenheid van het mensdom tot stand gebracht dat men
er nergens aan kan ontsnappen.’
Jacques Attali merkte op dat de helft van de wereldhandel en meer dan de helft van de mondiale
investeringen ten goede komt aan slechts tweeëntwintig landen die door veertien procent van de
wereldbevolking bewoond worden, terwijl de negenenveertig armste landen samen slechts 0,5 procent
van de productie ontvangen. Dit is net zoveel als het gezamenlijk inkomen van de drie rijkste
bewoners van de planeet.
De modernisering heeft ervoor gezorgd dat alle samenlevingen compleet openliggen. De openheid
van de samenleving heeft een nieuwe betekenis gekregen (Karl Popper): hij betekent dat een
samenleving openhartig haar eigenonvolkomenheid toegeeft. Maar hij betekent ook dat een
samenleving nog nooit zo machteloos was om met enige zekerheid haar eigen ontwikkeling te
beheersen en de ingeslagen weg te kunnen blijven volgen, wanneer die eenmaal gekozen is. Een
open samenleving is blootgesteld aan het noodlot: een ongelijke modernisering van handel en
kapitaal, toezicht en informatie, geweld en wapens, misdaad en terrorisme, die zich stuk voor stuk
geen respect hebben voor welke staatsgrens dan ook.
Terwijl het idee van een open samenleving oorspronkelijk de zelfbeschikking inhield van een vrije
samenleving die haar openheid koesterde, verwijst het nu voor de meesten naar de beangstigde
ervaring van een ongelukkige en kwetsbare bevolking, die geconfronteerd wordt met krachten die zij
noch beheerst noch volkomen begrijpt; een bevolking die ontzet is over haar eigen
onverdedigbaarheid en geobsedeerd is door de geslotenheid van haar grenzen en de veiligheid van
de mensen daarbinnen – terwijl juist de ondoordringbaarheid van haar grenzen en de veiligheid van
het leven binnen deze grenzen aan haar greep ontspannen, wat zo lang zal voortduren als de planeet
zal zijn onderworpen aan een negatieve mondialisering. Er kan geen veiligheid worden verkregen, laat
staan verzekerd binnen een land of groep landen; niet met hun eigen middelen alleen, en niet
onafhankelijk van wat er in de rest van de wereld gebeurt.
Evenmin kan op deze wijze gerechtigheid worden bereikt, laat staan verzekerd. De openheid van de
samenlevingen die door de negatieve mondialisering is afgedwongen, is zelfs de eerste oorzaak van
ongerechtigheid en daardoor van strijd en geweld. Arundhati Roy: ‘Terwijl de elites ergens aan de top
van de wereld hun reizen naar gedroomde bestemmingen maken, blijven de armen gevangen in een
spiraal van misdaad en chaos.’
Markten zonder grenzen is een recept voor ongerechtigheid en voor de nieuwe mondiale wanorde.
Het is de beurt aan de politiek om een voortzetting van de oorlog met andere middelen te worden.
Deregulering die tot wereldwijde wetteloosheid voert, en wapengeweld voeden elkaar, versterken
elkaar wederzijds; wanneer de wapens spreken, zwijgen de wetten.
De uitgekomen profetie van Alexander Hamiltons:
De gewelddadige vernietiging van lijf en goed in een oorlog, de voortdurende inspanning en
waakzaamheid die samengaan met een toestand van blijvend gevaar, zullen naties die het meest
verknocht zijn aan vrijheid ertoe dwingen om ter wille van rust en veiligheid hun toevlucht te nemen tot
instituties die ernaar tenderen om hun burgerlijke en politieke rechten te vernietigen. Teneinde veiliger
te zijn, zijn zij tenslotte bereid om minder vrij te zijn.
Wanneer angst eenmaal bezitneemt van mensen, dan krijgt hij zijn eigen dynamiek en heeft
hij maar weinig nodig om zich verder te ontwikkelen en verspreiden. Het is niet de angst voor
gevaren die het ergste is, maar eerder datgeen waartoe deze angst kan leiden, waar hij naar
kan uitgroeien.
, Het maatschappelijke leven wordt anders wanneer mensen achter muren wonen, bewakers inhuren,
knuppels en handvuurwapens dragen en lessen in zelfverdediging nemen. Het probleem is dat deze
activiteiten het gevoel van onveiligheid bevestigen en versterken.
Angst spoort ons aan tot verdedigingsmaatregelen. Wanneer wij daartoe overgaan, maken deze
maatregelen de angst voelbaar en acuut. Door onze reacties maken wij de voorgevoelens tot
dagelijkse werkelijkheid; het woord is vlees geworden. De angst is verinnerlijkt en doordringt ons
dagelijkse doen en laten; het heeft nog nauwelijks stimulansen nodig omdat het gedrag waartoe hij
ons drijft ons dag in dag uit alle motivering en energie verschaft om zich te verduurzamen.
Het ziet ernaar uit dat onze angsten in staat zijn zichzelf in stand te houden en te versterken, alsof zij
een eigen logica bezitten – en uit eigen kracht verder kunnen groeien. Echter is dit slechts een illusie.
Het noodlot slaat per definitie zonder waarschuwing toe en blijft onverschillig voor wat het slachtoffer
mocht doen of laten om zijn slagen te ontgaan. Noodlot staat voor menselijke onwetendheid en
hulpeloosheid, en ontleed zijn ontzagwekkende en vreesaanjagende kracht juist aan de zwakheid van
zijn slachtoffers. En bij afwezigheid van existentiële troost (de werkelijke troost), neigen mensen ertoe
om genoegen te nemen met veiligheid, of de schijn van veiligheid.
De basis waarop onze levensvooruitzichten verondersteld worden te berusten is erkend wankel. De
vooruitgang die ooit de sterkste uiting van radicaal optimisme was en de belofte inhield van algemeen
gedeeld en duurzaam geluk, is de hele weg gegaan naar haar tegenpool van fatalistische
verwachtingen (de mens heeft geen invloed op zijn lot). Voortgang is veranderd in een soort eindeloze
en ononderbroken stoelendans, waarbij een ogenblik van onoplettendheid tot onherroepelijke
nederlaag en uitsluiting leidt. Het brengt slapeloze nachten en nachtmerries van in de steek gelaten
worden.
Omdat wij niet in staat zijn dit tempo van veranderingen af te remmen, richten wij ons op de dingen die
wij wel kunnen beïnvloeden. Wij porberen het risico te berekenen of te verkleinen dat wij persoonlijk,
of onze dierbaren het slachtoffer zouden worden van ongetelde en ontelbare gevaren waarvan wij
vermoeden dat de ondoorzichtige wereld en de onzekere toekomst ze voor ons in petto hebben. Wij
verdiepen ons bijvoorbeeld in de symptomen van kanker, depressie, of drijven het spook uit van te
hoge bloeddruk, stress en zwaarlijvigheid. Wij zoeken plaatsvervangende doelstellingen waarop wij
het teveel aan existentiële (daadwerkelijke) angst kunnen afreageren door bijvoorbeeld voorzorgen te
nemen tegen het inademen van andermans sigarettenrook.
‘Het probleem is dat dit gedrag het gevoel van wanorde versterkt en voedt dat door ons handelen
wordt bevorderd.’ Elk extra slot op de deur is een reactie op het zoveelste gerucht over buitenlandse
criminelen met messen onder hun jas.
Met onzekerheid en angst kan veel geld verdiend worden, en dat gebeurt ook. Daarom is persoonlijke
vrijheid het belangrijkste verkoopargument in allerlei vormen van marketing.
Het belangrijkste opzicht waarin de hedendaagse verschijningsvormen van angsten zich
onderscheiden is de verschuiving van angst naar levensgebieden die grotendeels niet in verband
staan met de werkelijke bron van vlees.
De vicieuze cirkel is verschoven van het gebied van psychologische zekerheid, naar dat van
veiligheid; zelfverzekerdheid naar beschermd zijn tegen.
De boodschap van de politieke machthebbers luidt dat meer flexibiliteit de enige remedie is voor een
reeds ondraaglijk geworden onzekerheid, - en opent daardoor het uitzicht op nog meer onzekerheid,
meer privatisering van moeilijkheden, nog meer eenzaamheid en machteloosheid, en daarmee nog
meer onzekerheid. Zij ontmoedigt daardoor collectiviteit. In plaats daarvan moedigen de
machthebbers hun toehoorders aan om zich bezig te houden met hun individuele overleven in de stijl
van ‘ieder voor zich en God voor ons allen, en naar de duivel met de achterblijvers.’ Dit zorgt voor een
steeds onzekerdere en onvoorspelbaardere wereld.
Echter zijn er geen nieuwe angstaanjagende monsters, het is het inspelen op het gif van de angst. Er
is angst die het dagelijkse leven doortrekt, terwijl de deregulering het tot in de grond aantast en de
verdedigingsbastions (verdedigingswerk) van de burgerlijke samenleving instorten. Er is angst en het
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller JeanineWijnand. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.35. You're not tied to anything after your purchase.
