Class notes
Samenvatting colleges literatuurgeschiedenis
- Course
- Institution
Samenvatting van de colleges literatuurgeschiedenis.
[Show more]
Seller
Follow
renegrommen15
Content preview
Aantekeningen video’s.In het college wordt de periode 1880-1918 besproken. Gaat om een geschiedschrijving van
de Nederlandstalige literatuur, daar horen vlaamse boeken dus ook bij.
Het gaat om literatuur, teksten die behoren tot het culturele erfgoed → kunst.
Het beginpunt van die literatuur is ergens in de middeleeuwen. Eindpunt is het
heden. Focus ligt op de moderne tijd. De start hiervan ligt rond 1830-1850. Deze
tijd is dus de moderne letterkunde.
1700-1800: Verlichting.
1800-1900: Romantiek.
Romantiek is een reactie op de verlichting. Kritiek op de rede. Geloof in zichzelf en in de
natuur speelt een grote rol.
Het realisme is weer een reactie op de romantiek. Het gaat om een objectieve weergave van
de werkelijkheid. Natuurlijk is er ook weer een reactie op het realisme:
- Poezie: impressionisme.
- Proza: Naturalisme.
Periode 1880:1918
De periode 1880 – 1918 wordt ook wel eens gelijkgesteld aan de term ‘fin de siècle’, wat
Frans is voor ‘het einde van deze eeuw’. Een belangrijk begrip voor de periode die we later
zijn gaan kennen als de periode waarin de negentiende eeuw plaats maakte voor de
twintigste eeuw, en als een periode waarin belangrijke stromingen als het impressionisme,
naturalisme, symbolisme en neoromantiek hun intrede hebben gedaan. Vooral de periode
tussen 1900 en 1910 (dus het eerste decennium van de twintigste eeuw) is later ook wel ‘la
belle époque’ genoemd, Frans voor ‘het mooie tijdperk’.
Deze twee termen (dus fin de siècle en la belle époque) vatten eigenlijk een belangrijk
levensgevoel samen dat in deze periode centraal stond en dat tevens enigszins paradoxaal
is:
aan de ene kant was het het einde van een cultuurperiode, het einde van een tijdperk (de
negentiende eeuw) en dat ging gepaard met een gevoel van enerzijds verwachting, maar
anderzijds ook angst voor het onbekende (grote onzekerheid). Deze ambivalente houding
leidde vaak tot een vlucht uit de realiteit in een wereld van kunst(matigheid),
overbeschaving, luxe en genotzoekerij: decadentie dus.
Maatschappelijke ontwikkelingen:
- Tijdperk van de gewapende vrede.
- Economische groei en technologie.
- Eerste feministische golf.
- Opkomst wetenschap. Allerlei wetenschappelijke uitvindingen en ontwikkelingen
hadden invloed op de snelheid van leven (denk aan de uitvinding van de
, benzinemotor en het vliegtuig), maar later had het ook invloed op aspecten van de
literatuur. Darwins evolutieleer en Freuds studie naar het onderbewuste kwamen in
de periode bijvoorbeeld zeer nadrukkelijk onder de aandacht. Dat had gevolgen voor
de literatuur,
Impressionisme (vooral Poezie).
Waar realisten zich baseerden op de objectieve waarneming, baseerden impressionisten
zich op de subjectieve waarneming. Met andere woorden: de kunstenaar geeft de
werkelijkheid weer zoals hij of zij deze ziet of ervaart. Daarom heet het ook impressionisme,
dat natuurlijk gekoppeld is aan ‘impressie’: de indruk die iemand van iets heeft. Iedereen
kan met een beetje goed kijken ook in het rechter schilderij op de dia een realistisch tafereel
herkennen, maar het is wel weergegeven met de gekleurde impressie van de schilder. En
dus draait het impressionisme zoals de kunstenaar die ervaart. Het is enigszins te koppelen
aan een maatschappelijke ontwikkeling uit deze periode, namelijk Freuds dieptepsychologie,
waarbij het onderbewuste een rol speelt. Dit onderbewuste kan een rol spelen in de indruk
die iemand van de werkelijkheid heeft. Het impressionisme is nauw verbonden met het
begrip ‘estheticisme’, waarmee we doelen op de sfeer van dat wat wordt uitgebeeld.
Bekende impressionistische schilders zijn Manet, Renoir, Monet en Rodin, en in Nederland is
natuurlijk Vincent van Gogh het bekendste, van wie ook het schilderij op de dia afkomstig is.
Impressionisme in de poezie
De Tachtigers, die dus het impressionisme predikten, stonden voor de zogenaamde
kunstopvatting van ‘l’art pour l’art’, met andere woorden ‘kunst om de kunst’, waarmee
zij zich dus verzetten tegen de gedachte dat kunst een maatschappelijke functie heeft.
Daarom wezen zij de moralistische domineespoëzie ook af, omdat daar teveel
maatschappelijk engagement in zat.
Bij de Tachtigers draaide het om ‘estheticisme’, dus de sfeer van het uitgebeelde of in ieder
geval de schoonheid daarvan. Met ‘schoonheid’ werd trouwens niet gedoeld op alles wat
mooi is, maar op alles wat emotie oproept, dus ook het nare, het aangrijpende of het lelijke.
Op die manier was de poëzie van Tachtig dus in de eerste plaats stemmingspoëzie, waarbij
mimesis en expressie de hoofdrollen hadden. Mimesis (uitbeelding van de zintuigelijke
waarneembare werkelijkheid) en expressie (uitdrukking van persoonlijke visie en emotie).
Kloos vatte deze gedachte ooit samen in de bekende zin ‘De aller-individueelste expressive
van de aller-individueelste emotie’.
Waar kenmerkt de impressionistische poezie zich door?
veel bijvoeglijke naamwoorden
neologismen, nieuwe nog niet bestaande woorden → gevoel willen uitdrukken maar er zijn nog geen
woorden voor, daarom verzinnen ze het zelf.
archaïsmen, ouderwetse woorden.
, beeldspraak (ontleend aan de natuur)
originele beelden
Kunst vanwege de kunst --? zie gedicht jacques perk. (Tachtiger).
synesthesie, het door elkaar halen van zintuigen is aangezien ‘zintuigelijke waarnemingen’
een belangrijke rol spelen, dus ook een belangrijk kenmerk.
rijm
enjambementen
Vooral een poëziestroming
Doel: de stemming zo dicht mogelijk te benaderen in de taal; artistieke / esthetische kleur aan het
werk geven.
Naturalisme (fatalisme en determinisme
Radicale reactie op het realisme, alleen nu binnen de proza. Simpel gezegd: waar realisten
vonden dat je de objectieve werkelijkheid moest weergeven, vonden naturalisten dat dit
nog niet ver genoeg ging. Zij vonden zelfs dat je deze werkelijkheid wetenschappelijk moest
verklaren. Bron hiervan was in eerste instantie het Franse naturalisme waarin vooral de
naam Émile Zola bekend is.
De gedachte van het naturalisme was dat de beperking tot het waarneembare feit ook geldt
voor de romanschrijver. Anders gezegd: de romanschrijver is niet alleen romanschrijver,
maar ook een wetenschapper, socioloog en psycholoog die de door hem geschapen
personages niet alleen opschrijft, maar hen ook wetenschappelijk, sociologisch en
psychologisch verklaart. De tijd van het ‘vertellen van sprookjes’ was volgens de naturalisten
dus voorbij. Het naturalisme valt heel duidelijk te verklaren vanuit de eerder genoemde
maatschappelijke ontwikkelingen: zaken als de evolutieleer van Darwin, erfelijkheidswetten,
de temperamentenleer en de invloed van het sociale milieu (allemaal zaken waarvan men
door wetenschappelijke bevindingen overtuigd raakte) speelden een belangrijke rol in de
totstandkoming van het naturalisme.
Een kernbegrip binnen deze stroming is de term ‘determinisme’. Daarmee wordt gedoeld op
het gegeven dat wie inzicht wil krijgen in het doen en laten
van een mens, zich moet verdiepen in diens erfelijkheid en milieu. ‘Determinisme’ komt ook
van het Engelse ‘to determine’, wat ‘bepalen’ betekent: ‘bepalende factoren’
spelen dus een rol in het naturalisme.
Het naturalisme ging uit van de gedachte dat het leven van iemand wordt bepaald door:
- la race (afstamming, erfelijke factoren)
- le milieu (sociale milieu, opvoeding, gezin)
- le moment (tijdsomstandigheden)
Het gaat om het verklaren.
Daarmee hadden naturalistische romans vaak bepaalde inhoudelijke kenmerken:
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller renegrommen15. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.01. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
56326 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now