Samenvatting van het boek Pitlo 3 Goederenrecht. Het boek is grotendeels samengevat. De hoofdstukken die nu zijn opgenomen in de samenvatting zijn:
- Hoofdstuk 1: Inleiding
- Hoofdstuk 2: openbare registers
- Hoofdstuk 3: Verkrijging en verlies van goederen
- Hoofdstuk 4: Overdracht
- Hoofdstuk 5: ...
Pitlo Goederenrecht, druk 14
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 1 ALGEMENE INLEIDING............................................................................................................. 3
HOOFDSTUK 2 OPENBARE REGISTERS............................................................................................................ 9
HOOFDSTUK 3 VERKRIJGING EN VERLIES VAN GOEDEREN............................................................................13
HOOFDSTUK 4 OVERDRACHT....................................................................................................................... 16
4.1 INLEIDING.........................................................................................................................................................16
4.2 OVERDRAAGBAARHEID VAN GOEDEREN..................................................................................................................16
4.3 GELDIGE TITEL...................................................................................................................................................19
4.4 LEVERING..........................................................................................................................................................26
4.5 BESCHIKKINGSBEVOEGDHEID................................................................................................................................27
HOOFDSTUK 5 BESCHERMING TEGEN BESCHIKKINGSONBEVOEGDHEID........................................................30
5.1 BESCHERMING TEGEN BESCHIKKINGSONBEVOEGDHEID DOOR ART. 3:86......................................................................30
5.2 BESCHERMING TEGEN BESCHIKKINGSONBEVOEGDHEID DOOR ART. 3:88......................................................................35
HOOFDSTUK 6 WIJZEN VAN LEVERING EN DERDENBESCHERMING................................................................38
6.1 LEVERING VAN REGISTERGOEDEREN.......................................................................................................................38
6.2 LEVERING VAN ROERENDE ZAKEN, NIET-REGISTERGOED.............................................................................................43
6.3 LEVERING VAN RECHTEN AAN TOONDER OF ORDER...................................................................................................49
6.4 LEVERING VAN VORDERINGEN OP NAAM.................................................................................................................49
6.5 LEVERING IN ANDERE GEVALLEN............................................................................................................................53
6.6 LEVERING MET INSCHAKELING VAN EEN TUSSENPERSOON..........................................................................................54
6.7 LEVERING BIJ VOORBAAT VAN TOEKOMSTIGE GOEDEREN...........................................................................................57
HOOFDSTUK 7 VERKRIJGING DOOR VERJARING............................................................................................61
Systeem en functie van verkrijging door verjaring.........................................................................................61
Vereisten verkrijging door verjaring krachtens art. 3:99 lid 1 en 3:105 lid 1.................................................61
Bezit van het goed (art. 3:99 lid 1 & 3:105 lid 1)............................................................................................62
Verkrijgende verjaring vereist goede trouw (art. 3:99 lid 1 jo. art. 3:11)......................................................64
Verjaringstermijnen verkrijgende verjaring (art. 3:99 lid 1; 3:101; 3:102; 3:104).........................................64
Verkrijgende verjaring vereist onafgebroken bezit/tijdelijk bezitsverlies (art. 3:99 lid 1; art. 3:103)...........65
Bijzondere regels verkrijgende verjaring van een cultuurgoed......................................................................65
Verkrijgende verjaring nalatenschap (art. 3:100)...........................................................................................65
Verkrijging ex art. 3:105 door verjaring vordering tot opeising bezit (art. 3:105 lid 1).................................65
Verjaringstermijn vordering tot opeising van het bezit (art. 3:105, 3:306; 3:314)........................................66
Verkrijging ex art. 3:105 vereist geen goeder trouw (art. 3:105, art. 6:162).................................................66
Verkrijging ex art. 3:105 vereist geen onafgebroken bezit/tijdelijk bezitsverlies..........................................66
Verlies beperkt recht door een met dat recht strijdige toestand (art. 3:106)...............................................66
Gevolgen bevrijdende verjaring voor pand- en hypotheekrechten...............................................................67
Wijze van verkrijging door verjaring...............................................................................................................67
Gevolgen verkrijging door verjaring voor op het goed rustende beperkte rechten......................................67
Inschrijving in de openbare registers (art. 3:17 sub i)....................................................................................67
HOOFDSTUK 8 BEZIT.................................................................................................................................... 68
HOOFDSTUK 9 GEMEENSCHAP..................................................................................................................... 73
HOOFDSTUK 10 EIGENDOM......................................................................................................................... 79
10.1 EIGENDOM IN HET ALGEMEEN.............................................................................................................................79
, 10.2 EIGENDOM VAN ROERENDE ZAKEN.......................................................................................................................84
10.3 EIGENDOM VAN ONROERENDE ZAKEN..................................................................................................................87
HOOFDSTUK 11 BURENRECHT EN MANDELIGHEID........................................................................................91
11.1 BEVOEGDHEDEN EN VERPLICHTINGEN VAN EIGENAARS VAN NABURIGE ERVEN.............................................................91
11.2 MANDELIGHEID................................................................................................................................................92
HOOFDSTUK 12 BEPERKTE RECHTEN OP GOEDEREN.....................................................................................94
12.1 BEPERKTE RECHTEN IN HET ALGEMEEN.................................................................................................................94
12.2 ERFDIENSTBAARHEDEN......................................................................................................................................97
12.3 ERFPACHT.....................................................................................................................................................102
12.4 OPSTAL........................................................................................................................................................106
12.5 VRUCHTGEBRUIK............................................................................................................................................108
HOOFDSTUK 13 APPARTEMENTSRECHTEN.................................................................................................. 114
HOOFDSTUK 14 VERHAAL EN VOORRANG................................................................................................. 118
14.1 VERHAAL EN VOORRANG ALGEMEEN..................................................................................................................118
14.2 ALGEMENE BEPALINGEN PAND- EN HYPOTHEEK...................................................................................................120
14.3 PANDRECHT OP ROERENDE ZAKEN, NIET-REGISTERGOEDEREN.................................................................................122
14.4 PANDRECHT OP VORDERINGEN OP NAAM...........................................................................................................122
14.5 HYPOTHEEK...................................................................................................................................................123
14.6 VOORRECHTEN..............................................................................................................................................123
14.7 RETENTIERECHT.............................................................................................................................................123
HOOFDSTUK 15 RECLAMERECHT EN EIGENDOMSVOORBEHOUD................................................................124
15.2 RECHT VAN RECLAME......................................................................................................................................124
15.3 EIGENDOMSVOORBEHOUD...............................................................................................................................125
15.4 HUURKOOP EN LEASE......................................................................................................................................131
,Hoofdstuk 1 Algemene inleiding
Het goederenrecht maakt onderdeel uit van het vermogensrecht, oftewel het samenstel van
rechtsregels met betrekking tot iemands vermogen. Tot het vermogensrecht kan men ook rekenen het
verbintenissenrecht, het erfrecht en het huwelijksvermogensrecht.
Met vermogen wordt meestal iemands activa bedoeld. In het privaatrecht wordt het begrip in ruimere
zin gebruikt: iemands op geld waardeerbare rechten en plichten. Iedereen is daardoor een vermogend
mens, zelfs als zijn schulden zijn activa overtreffen.
Goederen zijn alle zaken en alle vermogensrechten, conform art. 3:1 BW. goederen vormen de
voornaamste actieve bestanddelen van iemands vermogen. Zaken zijn voor menselijke beheersing
vatbare stoffelijke objecten, aldus art. 3:2 BW. Aan zaken hoeft niet per se een bepaalde waarde te
zijn gekoppeld. Zaken met zowel positieve als negatieve waarde zijn voor het recht als zaken aan te
merken. Ook wordt niet vereist dat de zaak aan iemand toebehoort, zij is immers voor menselijke
beheersing vatbaar en dus mogelijk voorwerp van eigendom.
Object heeft twee betekenissen: concreet waarneembaar en voorwerp of onderwerp van gesprek, van
gedachten of van recht. Het woord stoffelijk doet duidelijk uitkomen dat het woord object niet in die
betekenis, maar in de eerstgenoemde betekenis moet worden gebruikt. Een zaak is dus altijd een
object van stoffelijke aard.
“Voor menselijke beheersing vatbaar” heeft ook een duidelijke reden: men kan zich immers objecten
voorstellen die niet voor menselijke beheersing vatbaar zijn. Denk aan de lucht en de zee. Onder het
begrip zaak vallen dus concrete voorwerpen, door natuur of door menselijke toedoen ontstaan. Ook
naar maat of gewicht omschreven objecten vallen eronder.
De andere component van het begrip goederen wordt gevormd door de vermogensrechten. Een
omschrijving hiervan treft men aan in art. 3:6 BW. deze is zeer ruim:
- Hetzij afzonderlijk overdraagbaar zijn;
- Hetzij tezamen met een ander recht overdraagbaar zijn;
- Hetzij ertoe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen;
- Hetzij verkregen zijn in ruil voor stoffelijk voordeel;
- Hetzij verkregen zijn in ruil voor in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel.
De opsomming is niet limitatief bedoeld. Onder de noemer vermogensrechten vallen bijvoorbeeld
rechten op zaken zoals erfpacht, rechten op dergelijke rechten (bijvoorbeeld hypotheek op een
erfpachtrecht), rechten op prestaties (vordering om te doen, na te laten, enz.), rechten op dergelijke
rechten (zoals vruchtgebruik op een vordering), rechten op ideeën als octrooirechten en
auteursrechten, etc.
Een vermogensrecht hoeft niet overdraagbaar te zijn: een niet overdraagbaar recht van gebruik en
bewoning (art. 3:226) en een niet overdraagbare vordering (art. 3:83 lid 2) zijn ook vermogensrechten.
A fortifiori behoren de niet zelfstandig overdraagbare rechten (bijvoorbeeld afhankelijke rechten als
hypotheek) hiertoe.
Rechten die niet een in geld uit te drukken waarde vertegenwoordigen, zijn geen vermogensrechten.
De hoedanigheid van vermogensrecht wordt dus uiteindelijk bepaald door de vraag of het recht in
kwestie enige economische waarde vertegenwoordigt.
Ook het eigendomsecht is een vermogensrecht. Vanwege zijn karakter als het meest omvattende
recht dat een persoon op een zaak kan hebben (5:1) wordt het in vermogensrechtelijke zin dikwijls
vereenzelvigd met de zaak waarop het rust. Men hanteert bij vermogensrechten verschillende
onderverdelingen. Een belangrijke is die tussen absolute rechten en relatieve rechten. Deze
onderscheiding wordt later behandeld.
Bij bedrijven ziet men het verschijnsel dat de optelsom van de bij het bedrijf behorende goederen
veelal minder waard is dan het bedrijf als geheel. De meerwaarde van het laatste is gelegen in de
vaste klantenkring, de kwaliteit en ligging van het pand waarin het bedrijf wordt uitgeoefend, de
kwaliteit van het bedrijf zelf en andere materiële en immateriële factoren die men samen onder de
noemer goodwill pleegt te brengen. Goodwill heeft waarde en wordt doorgaans bij een
,bedrijfsovername mee verkocht en overgedragen. Nochtans wordt goodwill niet als een
vermogensrecht beschouwd. Het is echter ook geen goed. Niettemin kan de waarde van goodwill de
goederenrechtelijke sfeer betreden: zo is die waarde als overdrachtswinst belastbaar en kan er ook bij
de verdeling van een huwelijksgoederengemeenschap rekening mee worden gehouden.
Belichaamde goodwill: is onverbrekelijk verbonden met de vermogensbestanddelen van de
onderneming en komt tot uitdrukking in de meerwaarde van die vermogensbestanddelen in hun
geheel bij voortzetting van de onderneming boven de waarde van de afzonderlijke
vermogensbestanddelen en kan gezien worden als goed in de zin van art. 3:1 BW.
Onbelichaamde goodwill: is niet het geval als bij belichaamde goodwill en kan niet worden gezien als
goed in de zin van art. 3:1.
De goederenrechtelijke status van belichaamde goodwill wordt in het arrest niet genoemd
(Advocatenpraktijk), maar voor de hand ligt dat deze vorm van goodwill ‘opgaat’ in de goederen
waarmee hij is verbonden en dus geen zelfstandig goederenrechtelijke status heeft, doch alleen aan
die goederen een meerwaarde geeft.
Het onderscheid tussen onroerende en roerend heeft slechts betrekking op zaken, dus op stoffelijke
lichamelijke objecten. Iedere zaak is hetzij roerend hetzij onroerend. De onderscheiding is onder meer
van belang voor de vraag, welke eigendomsbepalingen van toepassing zijn (titel 5.2 of 5.3). Ook is er
een bijzondere bepaling voor de levering van onroerende zaken (art. 3:89 BW). De wet bestempelt tot
onroerende de grond, de nog niet gewonnen delfstoffen, de met de grond verenigde beplantingen, en
de gebouwen en werken die duurzaam met de grond zijn verenigd, hetzij rechtstreeks, hetzij door
vereniging met andere gebouwen of werken (art. 3:3).
Voor het antwoord of een gebouw of werk duurzaam met de grond verenigd is, is bepalend of het naar
aard en inrichting is bestemd om duurzaam ter plaatse te blijven. Bij de beoordeling van dit laatste
moet worden gelet op de bedoeling van de bouwer, doch alleen voor zover deze naar buiten toe
kenbaar is. De technische mogelijkheid om het gebouw of werk te verplaatsen speelt geen rol.
Registergoederen zijn goederen voor welker overdracht of vestiging inschrijving in daartoe bestemde
openbare registers noodzakelijk is (art. 3:10). Een belangrijke categorie registergoederen zijn de
onroerende zaken; daarnaast vallen ook sommige roerende zaken onder de begripsomschrijving,
alsmede diverse vermogensrechten. De categorisering als ‘registergoed’ is vooral van belang voor de
bepalingen over overdracht en verjaring (afd. 3.4).
Om onder de definitie registergoed te vallen moet een goed aan drie vereisten voldoen:
- Er moet een register bestaan waarin de vestiging of overdracht van het goed kan worden
ingeschreven;
- Dat register moet openbaar zijn;
- De inschrijving in het register moet voor de vestiging of overdracht constitutief zijn, oftewel die
vestiging of overdracht treedt pas in door de inschrijving.
Vorderingsrechten zijn geen registergoederen, ook al heten ze vaak op naam. Nergens hoeft men
hiervoor openbare registers in de zin van art. 3:10 aan. Wel registergoederen zijn alle onroerende
zaken, want zelfs in de onderlinge relatie tussen vervreemder en verkrijgen gaan zij pas over door
inschrijving van de daartoe bestemde akte in openbare registers (art. 3:89 lid 1). Evenzo zijn
teboekstaande zee- en binnenschepen alsmede teboekstaande luchtvaartuigen (roerende)
registerzaken (art. 8:199; 8:790; 8:1306 BW). ook beperkte rechten op al deze zaken zijn
registergoederen (art. 3:98 BW).
Vele zaken zijn samengesteld van aard. Onderdelen van zaken noemt men bestanddelen.
Bestanddelen zijn geen zaken in de zin van het recht omdat zij geen zelfstandig bestaan leiden. Door
het afbreken van de tafel kunnen dergelijke onderdelen hun band met de grotere zaak verliezen en
zelfstandige zaken worden. Zet men daarentegen een nieuwe bel op de fiets dan verliest die bel haar
zelfstandigheid en wordt zij bestanddeel van de grotere zaak, de fiets.
Of een zaak een bestanddeel is van een andere zaak, wordt bepaald door de verkeersopvatting (art.
3:4 lid 1). Bepalend is derhalve wat men in het algemeen vindt.
In ieder geval moet in het oog worden gehouden, dat het hier steeds gaat om onderlinge verbanden
tussen zaken. Het komt meer aan op de vraag, wat de verkeersopvatting ten aanzien van de feitelijke
samenhang meebrengt. Iets meer houvast dan de verkeersopvatting biedt het fysieke criterium uit art.
3:4 lid 2. Kan een zaak niet van een andere – als hoofdzaak te beschouwen – zaak worden
losgemaakt zonder aan een der zaken schade van betekenis toe te brengen, dan is zij bestanddeel
van die hoofdzaak. Wordt aan dit fysieke criterium voldaan, dan is onderzoek naar de
,verkeersopvatting niet meer nodig. De wet heeft zelf ook nadere regels voor bestanddeelvorming
gegeven. Deze zijn voor roerende zaken te vinden in art. 5:14 lid 3.
Een onroerende zaak kan nooit bestanddeel van een roerende zaak zijn of de eigendom van die zaak
volgen: de eigendom van de onroerende zaak bepaalt steeds de eigendom van de roerende zaak.
Het verschijnsel dat een voorwerp zijn zakenrechtelijke zelfstandigheid verliest doordat het
bestanddeel wordt van een zaak, heet natrekking. Wordt van meerdere voorwerpen een voorwerp met
een geheel nieuwe identiteit gevormd, dan spreekt met van zaaksvorming. Hadden de voorwerpen
verschillende eigenaars, dan kan de natrekking respectievelijk zaaksvorming wijziging in de
eigendomssituatie ten gevolge hebben.
Zakenrechtelijk volgt het bestanddeel in alle opzichten het lot van de hoofdzaak. Zo komt het
bijvoorbeeld te vallen onder het pand- of hypotheekrecht dat op de hoofdzaak is gevestigd en vervalt
het op het bestanddeel gevestigde zekerheidsrecht van rechtswege; het bestanddeel bestaat immers
niet meer als zelfstandige zaak en kan dus ook niet als zodanig het voorwerp van rechten zijn.
De eigendom van het op eigendomsvoorbehoud geleverde zaak wordt door middel van natrekking
teniet gedaan.
Wat zakenrechtelijk geen zelfstandig bestaan leidt, kan echter zeer goed voorwerp zijn van
verbintenisrechtelijke rechten en plichten.
Bij roerende zaken kan de natrekking niet worden doorbroken. Hoogstens kan het voorkomen dat
geen van de zaken als hoofdzaak kan worden aangewezen; dan ontstaat er mede-eigendom als de
samengevoegde zaken verschillende eigenaars hadden (art. 5:14 lid 2). Bij onroerende zaken is
daarentegen een juridische scheiding van de eigendom wel mogelijk. De verdeling van grond is een
kunstmatige, ieder stuk grond kan ook in stukken worden gesplitst en deze stukken kunnen
verschillende eigenaren hebben. Maar ook een krachtens art. 5:20 bestaande zakenrechtelijke
eenheid tussen grond en bovenbouw kan worden doorbroken door het vestigen van een recht van
opstal (art. 5:101 e.v.). zo kan de boom of het gebouw een andere eigenaar hebben dan de
ondergrond.
Sommige zaken werpen vruchten af: appels vallen van een boom, graan wordt geoogst, dieren krijgen
jongen. De wet spreekt hier van natuurlijke vruchten (art. 3:9 lid 1). De vrucht, die eerst een
bestanddeel vormde, wordt door de afscheiding een zelfstandige zaak (art. 3:9 lid 4). Zo kunnen
goederen ook economische vruchten afwerpen. Zo kan een vordering een periodieke rente opleveren,
uit een aandeel een dividend voortvloeien, een stuk grond een huur- op pachtprijs dan wel een
erfpachtcanon opbrengen. Men spreekt dan van burgerlijke vruchten. Dergelijke vruchten krijgen
zelfstandigheid doordat zij opeisbaar worden (art. 3:9 lid 4).
De vraag of iets als vrucht en zo ja als een natuurlijke dan wel een burgerlijke vrucht moet worden
beschouwd is overgelaten aan de verkeersopvatting.
Vervreemding van het goed behelst vervreemding van de toekomstige vruchten. Na de overdracht is
de nieuwe eigenaar van een koe gerechtigd tot de toekomstig geboren kalveren, na overdracht is de
cedent gerechtigd tot de toekomstige rente van de vordering, etc. De vraag rijst in hoeverre men
toekomstige vruchten kan overdragen los van de hoofdzaak. In hoeverre toekomstige goederen
kunnen worden overdragen wordt besproken in nr. 307.
Bij vervreemding van vruchten speelt ook de positie van derden een rol: na cessie van enige
toekomstige huurtermijnen gaat de verhuurder failliet of wordt het verhuurde huis overgedragen aan
iemand anders dan de cessionaris.
Soms kunnen meerdere zaken of goederen een eenheid vormen omdat zij een gemeenschappelijke
bestemming hebben: een kudde schapen, een bibliotheek, een inboedel. Dergelijke complexen
hebben meestal een naam waaruit niet van de verschillende onderdelen blijkt. Hoofdregel is dat het
vermogenscomplex niet meer is dan een verzameling goederen en eventueel schulden: de kudde
schapen is de optelsom van schapen, etc. De individuele goederen moeten dan ook ieder afzonderlijk
worden geleverd naar de eigen vereisten van afd. 3.4.2.
Een bijzondere positie wordt ingenomen door de rechtspersoon. Hier is sprake van een bijzonder
soort rechtssubject: de economische gerechtigden tot zijn vermogen kunnen wisselen, terwijl in
juridisch opzicht het vermogen steeds blijft toebehoren aan diezelfde rechtspersoon. In het
economisch verkeer en in verbintenisrechtelijk opzicht kan een bedrijf als entiteit figureren, maar
goederenrechtelijk pleegt men het bedrijf niet als eenheid te beschouwen. Men zal het dus alleen
,kunnen overdragen door ieder individueel goed waaruit het is opgebouwd zelfstandig over te dragen.
De overdracht van goodwill is een louter verbintenisrechtelijke figuur.
Art. 3:5 is bedoeld als algemene definitie en dient niet goederenrechtelijk te worden gelezen.
Van toekomstige goederen spreekt men in de eerste plaats indien men het oog heeft op goederen die
als zodanig nog in het geheel niet bestaan, zoals de fruitopbrengst van een boomgaard van volgend
jaar of de vordering tot betaling van de nog niet vervallen huurtermijnen uit een huurovereenkomst.
Ook zaken die (nog) een bestanddeel van een andere zaak uitmaken, zijn in deze zin toekomstig. In
de tweede plaats spreekt men. Van toekomstige goederen indien het betreft bestaande goederen
waarover men nog niet de beschikking heeft, terwijl men wel verwacht die beschikking te eniger tijd te
zullen gaan krijgen. Men kan bijvoorbeeld denken aan een zaak die reeds is verkocht, maar nog niet
in eigendom is overgedragen. In het eerste geval spreekt met van absoluut toekomstige goederen en
in het tweede geval van relatief toekomstige goederen.
Het toekomstige karakter van een goed is voor het verbintenissenrecht niet van betekenis.
Goederenrechtelijk is de situatie anders. Het ligt bepaald minder voor de hand dat het mogelijk zou
zijn reeds thans de appeloogst van een volgend jaar aan een koper over te dragen terwijl er nog geen
appel te bekennen is.
Relatieve rechten zijn slechts tegen een afgebakende groep personen gelden en in faillissement in de
regel een gelijke rang innemen. Rechten als die op goederen duidt men wel aan met de term absolute
rechten. Een onderdeel van de absolute rechten zijn de zakelijke rechten uit Boek 5, die gemeen
hebben dat zij steeds op een zaak rusten. Daarnaast bevat Boek 3 enige absolute rechten die op
ieder goed kunnen worden gevestigd: vruchtgebruik, pand en hypotheek.
Absolute rechten werken tegen iedereen en verschaffen in faillissement voor de gerechtigde een
separatistenpositie. De kern van het absolute recht op een goed is, dat iedereen het moet
respecteren; de gerechtigde kan ook met speciale acties tegen iedere schending optreden. Een
relatief recht als een vordering geldt slechts tegen een of enkele personen en alleen de
wederpartij(en) van de gerechtigden kan dit recht schenden.
Duidelijker verschil tussen absolute en relatieve rechten wordt geïllustreerd bij rechten met
vergelijkbare inhoud, zoals een relatief recht van bruikleen en een absoluut recht van vruchtgebruik
ten aanzien van een auto. In beide gevallen is de gerechtigde houder van de auto voor de eigenaar en
moet hij die auto aan het einde van de afgesproken periode teruggeven. In beide gevallen ook heeft
de houder tegenover de eigenaar – en zijn rechtsopvolgers onder algemene titel, die hem in al zijn
rechten en plichten opvolgen – het recht de auto gedurende de afgesproken periode onder zich te
houden. Het verschil is echter dat de vruchtgebruiker zijn recht ook ten opzichte van de opvolgers
onder bijzondere titel heeft. Wordt de auto door de eigenaar aan een derde overgedragen, dan geldt
als beginsel dat die derde het recht van de vruchtgebruiker moet respecteren, maar het recht van de
bruiklener niet. Het recht van vruchtgebruik is op de auto blijven rusten, ook onder de nieuwe
eigenaar: het heeft absolute werking, ook wel droite de suite, goederenrechtelijke werking, zakelijke
werking of zaaksgevolg genoemd.
Het verschil tussen absolute en relatieve rechten komt ook tot uiting in faillissement. De crediteur van
de failliet heeft een recht dat hij slechts tegen deze kan uitoefenen en alle crediteuren hebben in
beginsel een gelijk recht. De absoluut gerechtigde heeft echter een recht dat hij niet alleen tegen deze
failliet, maar tegen iedereen kan inroepen: hij kan zich gedragen alsof er geen faillissement is en zijn
eigendom opvorderen, men spreekt dan van de separatistenpositie van een absoluut gerechtigde.
Hierom zijn de rechten van pand en hypotheek zo aantrekkelijk voor schuldeisers: zij kunnen het
object van hun absolute recht executeren alsof er geen faillissement is.
Men dient zich te realiseren, dat een vordering – die een relatief recht geeft – als zodanig voorwerp
kan zijn van absolute rechten. De vordering zelf geeft de crediteur een relatief recht tegen een
persoon, de absoluut gerechtigde heeft een recht op de vordering. Zo kan men een vordering in
vruchtgebruik geven of verpanden; de vruchtgebruiker of pandhouder wordt dan niet crediteur, maar
krijgt dan ten aanzien van die vordering de rechten die het vruchtgebruik respectievelijk het pandrecht
geeft: hij krijgt in het eerste geval de vruchten en in het tweede geval heeft hij – bij niet betaling van de
schuld waarvoor de vordering is verpand – de bevoegdheid de vordering te executeren. Maar,
nogmaals: crediteur is hij niet.
, Gebleken is dat bestanddelen zakenrechtelijk het lot van de hoofdzaak volgen. Sommige rechten
vervullen een enigszins vergelijkebare rol: zij gaan teniet met het recht waaraan zij zijn verbonden en
kunnen alleen overgaan op een andere persoon in samenhang met dat (hoofd)recht. Deze rechten
heten afhankelijke rechten. De afhankelijke rechten uit het goederenrecht zijn:
- Rechten van pand;
- Rechten van hypotheek;
- Erfdienstbaarheden (afhankelijk van erven);
- Recht van opstal (afhankelijk van een gebruiksrecht).
In art. 3:7 is een definitie van een afhankelijk recht gegeven: dit is een recht dat aan een ander recht
zodanig is verbonden dat het niet zonder dat recht kan bestaan. Deze definitie geeft niet helemaal de
kern van de zaak weer. Ieder beperkt recht lijkt immers onder deze definitie te vallen. Bij afhankelijke
rechten worden deze steeds uitgeoefend door dezelfde rechthebbende als het recht waarvan zij
afhankelijk zijn en gaan dus ook mee over op iedere nieuwe rechthebbende.
- Zo is bijvoorbeeld een hypotheekrecht op een onroerende zaak een beperkt recht op die zaak,
maar niet een afhankelijk recht ten aanzien van die zaak: het is een afhankelijk recht ten
aanzien van iets anders, namelijk de vordering ter verzekering van de nakoming.
Absoluut karakter: het geldt tegen iedereen, ook tegen rechtsopvolgers.
Het onderscheidende element bij de afhankelijke rechten is dus niet zozeer dat zij hun bestaan
afhankelijk zijn van hun hoofdrechten, maar dat zij geen eigen goederenrechtelijk bestaan kunnen
leiden: zij volgen automatisch het recht waaraan zij zijn verbonden (art. 3:82) en kunnen dus niet
gescheiden worden van het recht. Daarom kunnen afhankelijke rechten nooit een andere
rechthebbende hebben dat de rechthebbende van het hoofdrecht.
Een belangrijk onderdeel van de vermogensrechten wordt gevormd door vorderingen. Deze geven
relatieve rechten maar zijn tevens vermogensbestanddelen die goederenrechtelijk kunnen worden
vervreemd en bezwaard. Men onderscheidt tussen vorderingen op naam, vorderingen aan order en
vorderingen aan toonder. De vordering op naam kan alleen maar negatief worden omschreven: elke
vordering die niet door middel van het opmaken van een daartoe strekkend papier tot order- of
toondervordering is gemaakt, is een vordering op naam. Voor een vordering op naam is geen papier
verwijst, voldoende is een uitgeschreven schuldbekentenis.
Vorderingen op naam kunnen ook worden overgedragen, namelijk door het opmaken van een akte en
mededeling van de overdracht aan de schuldenaar (art. 3:94).
Vervangbaarstelling op voorhand van de crediteur is wel de regel bij order- en toondervorderingen. Bij
deze vorderingen is er steeds een papier. Het papier dient als bewijs van het bestaan van de
vordering. Toondervorderingen worden in beginsel geleverd door overhandiging van het papier aan de
verkrijger (art. 3:93).
De wet spreekt niet van order- en toondervorderingen, maar van recht aan order en aan toonder.
Als iemand een zaak onder zich heeft, zegt dat nog niets over diens juridische verhouding tot die
zaak. Eigendom is het meest volledige recht dat een persoon op een zaak kan hebben (art. 5:1): de
eigenaar mag de zaak gebruiken, haar aan een ander vervreemden, etc. Het recht van een bruiklener
is aanzienlijk zwakker dan dat van een eigenaar. De bruiklener heeft geen recht op de zaak, maar een
recht tegen de uitlener om diens zaak te gebruiken. Verbintenisrechtelijk gezien is hij crediteur,
goederenrechtelijk gezien houder. Hij houdt namelijk de zaak voor een ander.
Anders dan de bruiklener heeft de vruchtgebruiker als beperkt gerechtigde tot een zaak wel een recht
op de zaak. Toch is ook hij van die zaak houder voor een ander en wel wederom voor de eigenaar. Hij
mag de zaak gebruiken, maar niet vervreemden. Wel mag hij zijn recht van vruchtgebruik
vervreemden, want over dat recht heeft hij de meest volledige bevoegdheid: hij is daarvan
rechthebbende. Hij houdt echter de zaak voor een ander.
Als men een goed niet houdt voor een ander, dan houdt men het goed voor zichzelf. Zo houdt de
eigenaar de zaak voor zichzelf. Het BW noemt degene die een goed voor zichzelf houdt de bezitter
van dat goed. Men kan bezitter zijn van ieder goed: van een zaak – roerend of onroerend – van een
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller rurechtenstudent1996. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.97. You're not tied to anything after your purchase.
