Class notes
Kunstgeschiedenis WBKA tot 1300 - 4 (jaar 1) Handschriften uit Ierse en Karolingische Kloosters: andere idealen
- Course
- Institution
College aantekeningen
[Show more]
Seller
Follow
ndww
Content preview
Westerse Architectuur en Beeldende Kunst voor 1300college 4: 21/9: Karolingisch versus Iers: andere idealen
Inleiding
In dit college maak je kennis met de hofcultuur en kloosters in het Karolingische rijk en met de cultuur
van de Ierse kloosters. Zoals je zult zien zijn die om ideologische redenen heel verschillend van elkaar.
Dat geldt ook voor de boekproducCe in die kloosters. In het college onder meer gesproken over Ierse
en Noord-Engelse (insulaire) handschriIen, zoals de ‘Cathach’ uit de 6de eeuw en het ‘Book of Kells’
uit de late 8ste of vroege 9de eeuw. Deze boeken zijn ontstaan in een heel andere context dan de eerder
in het college behandelde Karolingische handschriIen en hebben een andere funcCe. Bovendien
worden ze gekenmerkt door een specifieke manier van verluchten.
Karolingers kunst
In de loop van de 7de eeuw zorgde de opkomst van de Islam ervoor dat het keizerlijke bestuur in
ConstanCnopel zich op de oostelijke grenzen moest concentreren. Hierdoor, maar ook door allerlei
interne strubbelingen, verslapte de aandacht voor het westen. Onderwijl werd Italië onder de voet
gelopen door de Langobarden. Zij veroverden onder meer het hertogdom Spoleto, gelegen tussen
Rome en Ravenna, waardoor de verbinding tussen Rome en ConstanCnopel werd verbroken. De paus
in Rome stond er nu alleen voor: van kerkelijk leider werd hij plots bestuurder. De grotere
zelfstandigheid van de westerse kerk werd ook door andere zaken beïnvloed. ByzanCum werd almaar
meer oosters, Grieks werd de voertaal, men voerde nieuwe kerkelijke gebruiken in, hetgeen
doctrinaire en intellectuele verschillen tot gevolg had. De handelscontacten namen af. Zo groeiden
oost en west steeds verder uit elkaar. De iconoclasCsche controverse droeg daar sterk aan bij, want
paus Leo III was niet van plan de iconen in de ban te doen. Toen de paus niet wilde bijdraaien, ontnam
keizer Leo III hem in 732-733 de zeggenschap over onder meer Zuid-Italië en Sicilië en gaf deze
gebieden aan de patriarch van ConstanCnopel. Zo was de paus niet alleen een groot deel van zijn
inkomsten kwijt, hij werd in feite buiten de kerk gezet. Kort daarna, in 739 verdreven de Langobarden
de exarch van Ravenna en in 751 kregen zij Ravenna definiCef in hun bezit. Vervolgens rukten ze op
naar Rome. Hulp uit ConstanCnopel zat er niet in, en ten einde raad vroeg paus Stefanus II (752-757)
Pepijn, koning der Franken, om hulp. Pepijn, die in de Romeinse bisschop het hoofd van de westerse
kerk zag, de opvolger van Petrus, was wel bereid te helpen. Het was deze stap die ervoor zorgde dat
de paus zich vanaf dit moment niet zozeer op het oosten als wel op het westen zou gaan richten, een
situaCe die versterkt werd door de kerstening van Engeland, de Lage Landen en delen van Duitsland
en Frankrijk (dia linksboven).
In 771 werd Karel de Grote (768-814), de zoon van Pepijn, alleenheerser over de Franken en wist
zijn rijk uit te breiden tot een groots imperium dat ongeveer het tegenwoordige Frankrijk, Duitsland,
een groot deel van Noord-Italië en de Alpen omvaee. Karel ambieerde het oude Romeinse rijk nieuw
leven in te blazen; hij wilde een renova7o van het romanorum imperii. Op kerstdag 800 kreeg hij van
paus Leo III de keizerskroon op zijn hoofd gedrukt, een acCe die overigens de kiem legde voor vele
latere conflicten tussen kerk en staat, want de paus had de keizer gekroond, wat impliceerde dat de
paus in rangorde boven de keizer stond. Na de keizerskroning vaardigde Karel munten uit waarop hij
als Romeins keizer was afgebeeld, gelauwerd en ‘en profil’ dia. Karels ‘renovaCo’ manifesteerde zich
ook op bestuurlijk, wetenschappelijk en cultureel vlak.
Er werd een goed opgeleid ambtenarenapparaat opgezet, eenduidige wetgeving geïntroduceerd, het
scholingsniveau verbeterde, het godsdiensCg leven werd hervormd. Kunsten en wetenschappen
herleefden, met de glorie van het oude Rome als uitgangspunt. Om zijn nieuwverworven keizerlijke
macht te legiCmeren keek Karel de Grote, evenals zijn voorgangers, naar de gebouwen uit de
christelijke keizersCjd en liet gebouwen oprichten, die duidelijk waren geïnspireerd op de 4de-
eeuwse architectuur in Rome, zoals de kloosters van Saint-Denis bij Parijs en dat in Fulda (Zuid-
Duitsland).
,Wat gaat hij doenà laat een nieuwe kerk bouwen
St Denisà naar dé apostel van Frankrijk (Denis martelaar)
St Denisà afgekeken van Rome
In de abdijkerk van Saint-Denis bij Parijs lagen de Merovingische koningen begraven en het was dus
veel betekenend dat ook de Karolingers dit klooster, dat desCjds nog uit een reeks kleinere kerkjes
bestond, als huiskerk claimden. Zo lieten ze zien dat ze de legiCeme opvolgers waren van de door hun
afgezeee Merovingers. Nieuwe elementen voor die Cjd waren de torens aan de west façade die de
kerk een indrukwekkend uiterlijk verleenden, maar verder was er veel dat aan de nauwe banden met
Rome refereerde. Opgravingen in Saint-Denis hebben aangetoond dat de nieuwe Karolingische
abdijkerk ca. 63 meter lang was en bestond uit een langgerekt schip met zijbeuken, een transept en
daarop aansluitend een oostelijke apsis.
Saint-Denis van een zuilen basiliek à vonden ze heel erg belangrijk
Net als de St Pieter à een crypte v.d. 6de -eeuwse bisschop van Parijs
Twee forse torensà die zijn nieuw, echt iets van de Karolingers.
Daarbij was het een zuilenbasiliek, zo blijkt uit beschrijving van de kerk uit het jaar 799
(Landesbibliothek Karlsruhe ms. Aug. CCXXXVIII, fols. 159v-160r) .
Evenals de Oude St Pieter kreeg deze kerk van Saint-Denis, een zesde-eeuwse bisschop van Parijs,
die in de kerk was begraven, naar het voorbeeld van de Oude St Pieter een transept. Het graf zelf was
bereikbaar via een ringcrypte. Deze vroegste vorm van benedenkerk was geënt op die in de Oude St.
Pieter in Rome. Paus Gregorius de Grote had hier namelijk in de 6de eeuw het vloerniveau verhoogd,
zodat de tombe van de heilige in een crypte terecht kwam. Omdat het graf toch toegankelijk moest
blijven, bouwde men rond deze crypte een gang, zodat de gelovigen langs het graf konden lopen.
Centraal in de gang was een venster dat uitkeek op het graf, een fenestella, of een kleine passage die
naar het graf zelf voerde. Nieuwe elementen voor die Cjd waren de torens aan de west façade die de
kerk een indrukwekkend uiterlijk verleenden.
Corvey a/d Weser (eind 9e eeuw)
Het westwerk werd in de 12e eeuw verhoogd, maar toch is originele toestand
nog goed herkenbaar. Duidelijk is dat door het toegenomen gebruik en de
diverse gebruikersgroepen, leken en clerus, een heel systeem van
omgangen, zijbeuken, onder- en bovenkerken tot ontwikkeling kwam. Het
kosee blijkbaar moeite om het gebouw van binnen logisch te ordenen. De kerk
van Corvey was van binnen bepaald geen eenheidsruimte.
De benedenverdieping diende als ingangsparCj voor de hele kerk en fungeerde
tevens als crypte.
Boven de ingangscrypte bevindt zich het westkoor, dat de vorm had van een centraalbouw. In het
midden is een grote open ruimte, daar omheen zijn aan drie kanten zijbeuken die galerijen dragen.
Ieder galerij bestaat uit drie grote boogopeningen met daarin een deelzuiltje dat de boog in twee
kleinere bogen verdeelt. Alleen de middelste opening van de westelijke galerij is anders. Deze is niet
alleen groter, er is ook geen onderverdeling in aangebracht. (dit was de keizers plek, maar men weet
niet of hij daadwerkelijk zat)
Het westwerk van Corvey is bijna een kerk op zichzelf. Het grondplan is bij benadering vierkant en het
gebouw bestaat uit een beneden- en bovenverdieping dia. De benedenverdieping diende als
ingangsparCj voor de hele kerk en fungeerde tevens als crypte (onderkerk). Om het schip te geraken
moest je dus eerst de onderbouw van de toren door dia; de kerkruimte was dus minder overzichtelijk
, dan voorheen. Boven die crypte bevindt zich het westkoor, dat via de traptorens te bereiken is. Rond
de open ruimte zijn aan drie kanten zijbeuken die galerijen dragen. Iedere galerij bestaat uit drie grote
boogopeningen met daarin een deelzuiltje dat de boog in twee kleinere bogen verdeelt. Alleen de
middelste opening van de westelijke galerij is open en groter.
Aken belangrijke stad 936-1534à elke Duitse koning is daar gekroond
Keizer word je in Rome
Palts te Aken: reconstrucCe
Nergens kwam de ‘renovaCo’-gedachte duidelijker tot uitdrukking dan in de paltscomplex dia dat Karel
de Grote bij de warmwaterbronnen te Aken bouwde. Gelukkig is er genoeg van bewaard om een idee
te geven van de Karolingische opzet. Het belangrijkste onderdeel van de palts was de kapel.
Gebouwd naar een ontwerp van Odo van Metz gaat het hier om een zesCenhoekige centraalbouw
met een achthoekige lantaarn.
Plaeegrond en opbouw vertonen gelijkenis met de kerk van St. Vitale in Ravenna. Karel kende
Ravenna uit eigen aanschouwing, want in het jaar 786/787 bezocht hij Ravenna en Benevento.
à de nissengeleding van de San Vitale in Ravenna. Deze werd overgenomen in de Akense paltskapel
Einhardà verteld dat Karel kerk liet bouwen, liet marmer overkomen van Ravenna en zuilen ook.
Vandaar dat men bijna wel weet de vergelijkenis. De oudheid wordt gebracht naar het Karolingische
rijk. Kapelà plek belangrijk capella (mantel naar sint maarten)à relieken werden daar bewaard en
Karel de Grote was ook daar begraven
Kruisvoet in de vorm van een Romeinse triomnoog, aoomsCg uit de schatkamer van de St.-
Servaaskerk in Maastricht, 17de-eeuwse tekening in de Parijse Bibliothèque NaConale.
“Einhard, een zondaar, streefde ernaar deze boog op te richten en aan God te wijden om het kruis van
eeuwige victorie te dragen”.
Eindhardà was daar abt. Dit heeI hij geschonken. Alleen de tekening bestaat nog.
Kruisvoetà daar staat ook een kruis in. Lijkt op een romeinse triomf boogà alleen hier helemaal
verchristelijkt
Misschien wel het mooiste object dat samenhangt met de Karolingische renovaCe is een nu verloren-
gegane kruisvoet uit de Sint-Servaaskerk in Maastricht, die gemaakt werd in opdracht van de
eerdergenoemde Einhard (+840), die lekenabt was van deze sCchCng. Hij was ook diegene die zorgde
voor de liturgische aankleding van de Akense paltskapel wat hem de bijnaam Bezaleel opleverde.
Volgens het Bijbelboek Exodus (31:1-11; 35:30-35) beval God Bezaleel, die een meester was in het
vervaardigen van voorwerpen in brons, zilver en goud en bewerken van steen en hout, bij Mozes aan
voor de aankleding van de tent van de ark van het verbond. Conform dit voorbeeld schreven
Cjdgenoten over Einhard dat hij goed was in het maken van vele dingen, waarmee niet gezegd is
dat hij eigenhandig kunstvoorwerpen maakte. In de middeleeuwse bronnen is het vrij gewoon dat
de opdrachtgever als de maker wordt beschouwd van het voorwerp dat hij betaalde. Genoemde
kruisvoet kennen we alleen van een 17de-eeuwse tekening in de Parijse Bibliothèque NaConale dia.
Deze kruisvoet is duidelijk geïnspireerd op de Romeinse triomnoog, al is de iconografie geheel
christelijk. In het bovenste register waren op drie zijden Christus en de twaalf apostelen uitgebeeld.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ndww. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.87. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
84669 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now